Efrîn di bin dagîrkeriyê de (91): Kela Nebî Horî ji milk û mewalên “Osmaniyan” e, Turkirineke rêbazkirî… Armanckirina sivîlan, binpêkirin, şewtandin, bombebarankirin û fewdalîzim
Nema tê veşartin ku, yek ji timayên rêvebirên Partiya Eledalê we Eltenmiyê – ya di Turkiyê de destlatdar – bi serkêşiya Receb Teyib Erdoxan ew e ku, dixwazin dîroka Imperetoriya Osmanî vegerînin û ji nû ve mal û milkên ku, dibînin ên wan in, dest dînin ser an bixin bin bandora xwe. Ji xwe vê carê li gor siyaset û şêweyên nû û di bin navnîşana Osmaniya nû de, û bi karanîna tevgera Islama siyasî ya li cîhanê belakirî tê meşandin. Û herweha jî, nema tê bincilkirin ku, Turkiyê bûye derbasgeh û meydan ji veguhestin û firotina bermayên dîrokî yên Sûrî re û bi awakî nerewayî. Bi taybetî jî yên ku, ji dehan kevneşopgehên ku, – hin ji wan “Berad, Endar û Sem’anê” li ser lîstên kevneşopa cîhanî tomarkirî ne – ji herêma Efrînê hatine dizîn. Di heman demê de, diyar e ku, hin saziyên Turkiyê di talan, rûxandin û tarûmarkirina bermayên dîrokî yên herêmê de, bi rengekî rêbazkirî tewanbarkirî ne, wekî ku, ew bermahiya mirovahiya wê û reseniya hebûna Kurdan ji ser xaka wan dipişêfin û derbedayînekê li tamarên civakên xwecehî dixînin.
Kela “Nebî Horî” mal û mewalê Osmaniyan e :
Gorgeha “Nebî Horî” ya Romanî
Kolandina ne rewa ya li rojavayê dergeha başûr ya çîgeha “Nebî Horî”_ Navenda şûnwera Idlibê.
Rêveberdêrê olî (ewqafê) ya wîlayeta Hetayê “Omît Gokhan Çîçek” li 15.05.2020an, di konfiranseke rojnamevanî de diyar kir ku, wê avahiya perestgeha Nebî Horî ji nû ve çaksaz bikin, û herweha ragihand ku, “rêvebergeha giştî ya olî (ewqaf) girîngiyek mezin dide çaksazkirin û vejînkirina kevneşopên ku, bavpîrên Osmanî li Sûriyê hîştine”!. Destlatên dagîrkeriya Turkiyê rojekê hajê nekirine ku, rê li pêşiya wan kiryarên tarûmarkirin û dizîna entîkan û tabloyên fûseyfîsayî yên ku, cîgeha Nebî Horî – Sîrûs, 70 km, bakur rojavayê bajarê Heleb – tûşê hatiye bigire. Lê, ew tenê li çaksazkirina gor û qubeya wê ya Romanî û çawa wê bike yek ji mewalên Osmaniyan – a weke binpêkirinek bicers ji dîrok û rastiyan re tê jimartin – heyirî ye.
Ji xwe me berê jî di raporên xwe de, çêra serpêhatiyên vê cîgehê kiribû.
Weke zanyarî, rêvebergeha giştî ya kevneşop û entîkgehan li Sûriyê nîşanî rewşa kelê ya ku, berê baş kir, û di gelek raporan de jî çêra destdirêjiyên ku, di siya dagîrkeriyê de, jêre çêbûne kir. Navenda kevneşopiya Idlibê (merkez asar Idlib) ya bi ser rikberiyê ve, di gereke şopîner ya tîmeke xwe ya pispor de, ya li 13.07.2018an, raporek bi wêne li ser ziyanên ku, gihîştine cîgehê weşand, û tekez kir ku, piştî artêşa Turkiyê Efrîn destlat kir, cîgeh tûşî talankirin û tarûmariyê bû, kiryarên kolan û lêgerînê yên ne rewa bi amûrên mezin pêk hatin. Herweha, nîşan kir ku, – di dema lêgerîna wê de – gelek kes çi tekane yan kom, bi bêr, tevşo û alavên hestiyar ên nûjen, li entîke û madenên nirxbuha yên binerd digeriyan. Herweha jî destnîşan kir ku, ew lêgerîn û kolandina ne rewakirî pir ziyan gihandin mal û zeviyên xelkê deverê, û tev jî piştî dagîrkirinê pêk hatin. Û ji ber ku, herêm di bin destê Turkiyê de ye, ew bi rengekî sereke encamên wan binpêkirinên metirsîdar yên ku, tûşî cîgehê bûne hildigire.
Mihemed Elûş li gel tabloyê fûseyfîsayî
Hêjaye bi bîr were jî ku, “Mihemed Elûş yê ji Idlibê û bazirganê şopeweran” li navîna 11.2019an, li ser rûpela xwe ya fêsbokê, wêneyên tabloyine fûsefîsayê yên servekirî û hîna di erdê de belav kir, û di hin bersivdanê xwe de, li ser gotinên dostan digot (Efrîn li Nebî Horî), û di dû re, piştî xirbeliqiya ragihandinê, ew ji ser rûpela xwe rakir.
Di demeke navborî de, Pilatforma Sûrî ya mafên mirovan jî, di perçevîdiyoyekê de, çêra piroseyên kolandin û rêşkirina cîgehê bû. Lê, xuya ye van tewanan bala ragihandina dagîrkeriya Turkiyê nekişand, tewankar neşopandin û çêrê jî nekir, lê, tenê piropogandan ji çaksazkirina perestgehê re çêdike. Da ku, li ser tarûmarkirina cîgehê û dizîna tabloyên wê û yên din veşêre.
Ew sermiyanên binerd û şopewarên dîrokî, perçak ji şopewariya mirovahî ya çîhanî ne, û destdirêjiya li ser û tarûmarkirin û dîzîna wê, – li gor hevpeymanên “Lahay- /1907/ û /1954/”, pirotokolên Yek û Du /1977/ yên li çar hevpeymanên Cinêfê zêde bûne – ji tewanên şer û binpêkirinên mezin têne jimartin. Lê, bêdengiya civaka navdewletî û çavdamirandina li ser, tiştekî seyre û li dijî perensîpên mirovahiyê ye.
Turkirinek rêbazkirî:
Bernama ezmûna bawernama salane – 2020z – Efrîn
Ji bêtirî du salan ve ye, Turkiyê di siyaseta turkirina herêma Efrînê de berdewam e. Mîna guhertina navên meydan, nexweşxane, dibistan, sazî, avekerên sivîl û hin gundan û hildana ala Turkiyê li ser wan avahiyan, û belavkirina çanda Osmaniya nû. Bi ser de jî hilanîna hertiştê têkildar bi çand û zimanê kurdî re, nimûne rêvebergeha perewerde û hînkeriyê/ Efrîn, li 20.05.2020an bernama ezmûnan a bawernameyên amedeyî û navendî – ya 2020an z ragihandin, bêyî ku, metiryala “zimanê kurdî” tê de hebe, wekî ku, yekcar hatibe hilanîn, û derewîna sozên ku, ji bo fêrkirina wê li destpêka sala xwendinê dane û ew şanogeha diyardebûnê di nav xelkê Kurd de li herêmê çêkirine nîşan da. Di wexta ku, di heman demê de, hînbûna zimanên Erebî, Turkî û Ingilîzî, tê ferzkirin, fêrek û şênberên ola Islamî têne zêdekirin, û metiryalin li ser dîroka Turkî – Osmanî, li kêlek rêbaza Erebî derbasî dibistanan dibin, da ku, nasname û çanda herêmê û xelkê wê biguhêrin.
Armanckirina sivîlan:
Jiyandayiyê vêguneh “Mislim Ehmed Umik”.
-Li 14.05.2020an, temenmezin “Mislim Ehmed Umik /87/sal” ji xelkê gundê Kora – Cindirês, û yê li nêzîk avahiya “Hekîm” li taxa Eşrefiyê – Efrîn niştebûyî, hate wendakirin, û li 19.05 an a heman salê, li rex çemê Efrînê – gundê “Kersanê” ya nêzîk bajarê Efrînê, di mercên ne zelal de, termê wî hate dîndin. Hêjaye bi bîr were ku, hûrşopandin û bê’aliyane di lêkolînên tewanên kuştinê û mirinê di mercên ne diyar de tune ye, û bi taybetî jî, dema ku, xwediyên wan qurbaniyan -ji tirsa ku, merivine wan yen din tûşî sezakirinê nebin – newêribin sedemên rast yên mirinê xuya bikin an di tu kesî de gûman bin.
Pakrewanê ciwan “Silêman Cemîl Ibrahîm” di odeya teraşiyê de – ajansa Hawar
-Li êvara 22.05.2020an, piştî agir bizevî û milkên gundê “Birc Heyderê” yê dagîrkirî ket û berve gundê “Kalûtê”- Şêrewa – bakurê Heleb – a ku di bin desteseriya artêşa Sûriyê de – çû, û di dema ku, hin xortên gund agir vedimrandin de, teqînereke binzemînî di wan de teqiya, ciwan “Silêman Cemîl Ibrahîm /22/sal” bi kûranî birîndar ket, bi ser wê de li nexweşxana Avrîn – Fafîn şehîd ket, û li siba 23.05 an jî, di goristana gund de hate binaxkirin.
Binpêkirinên têkel:
-Milîsên bi ser Turkiyê û Elitîlaf Elsûrî – Elixwanî ya rikber ve, vêrgiyên bi navê cejnê /5-15/ hezar p.s, li bajarê Efrînê, li ser xwediyên firoşxane û kargehan, û du hezar pere Sûrî li ser her malbatek gundê Kêla – Bilbil (bêtirî 90 malbatî) ferzkirin, û bêyî ku, ji yên niştecîkirine were birin.
-Giropeke çekdar ji milîsan, li hemwelatî “Mihemed Reşîd Eslan” ji gundê Zerka – Reco, -dema ku, li ser çateriya gund û li ser riya giştî kerezên darên xwe difirot – xistin, kêmrûmetkirin, û kerezên wî jê standin.
-Xwediyên zeviyên mêwan li gundên navça Reco û gundên derdora “benda Eşûnê” neçar dibin – ji bo werzên xwe yên çilo veguhêzin bajarê Efrînê – xwe vedizin û riya dirêjtir “Kotana – navça Şera” – ya ku, rêbendên leşkerî lê pir û vêrgiyên têkel werdigirin- vebijêrin, û nimûne jî, ajovanekî /20/hezar p.s da. Ev yeka çêdibe, ji ber ku, milîsên “Ehrar Elşerqiyê” yên ku, navenda Reco û riya “kitix” ya tê Efrînê desteser kirine, nahêlin xelk werzên xwe bibin Efrînê, û firotina çilo di bazara wan ya li Reco çêkirî de, bazirganên ji aliyê wan ve, û bi buhayê ku, wan dînaye de embargo kirine.
Cîgeha “Benda Eşûnê”.
-Xelkê gundên “Eşûnê û Kerê” – Bilbil, salbisal baxçe ji xwe re, li ser erdê bendê -piştî ku, li Buharê ava wê dimiçiqiya- diçandin, lê, ji ber ku, milîsên “Firqit Elsultan Mûrad” vêrgî /100 – 250/hezar p.s – li gor rûbera erdê – ji cotariyan xwestin, da ku, kanibin biçînin; Vêca neçar bûn ku, îsal neçînin.
-Li 17.05.2020an, milîsine çekdar hemwelatî “Ferhan Hesen” ji gundê Xelîlaka – Bilbil revandin, û li 20.05.2020an – piştî dandina berdêleke diravî- serbest hate berdan.
-Li 13.05.2020an, giropeke çekdar êriş bir ser malên herdu hemwelatiyên temenmezin “Mihemed Kekec /60/sal û Hemîd Şêxo /57/sal” yên li navenda navça Cindirêsê, li herdiwan dan, û hin pere ji wan bi zorê birin.
-Ava vexwarinê ji ser piraniya gundên navça Cindirêsê bi behaneya tunebûna mazotê, hate qutkirin. Û ta niha hin statoyên ava vexwarinê hatine seknandin, û hin jî li ser alîkariyan kar dikin, di wexta ku malbatên çekdaran û yên hatine niştecîkirin fîtikên avê nadin, û li malbatên Efrînê yên resen tenê neçar dikin ku, bidin.
-Ji demekê ve ye, malbateke anîndeyî, bi zorê li gundê Îska, di mala jinebîyekê de bi cî kirin, û li vê dawiyê pîrejin neçar kirin ku, kok ji mal derkeve, lê, wê daxwaza milîsan erênekir û ji mala xwe derneket.
Şewtandin:
Bi destpêka demsala Havînê re, destdirêjî û destêwerdanên anîndeyên çekdar li ser jînengehiyê û tinaziyê bi mal û mewalên xelkê – ger ku, ne mebestkirî be jî -, gelek şewtandin di nav dar û beran de, pêk anîn. Û ji wan ên ku, “Berevaniya sivîl li Efrînê” tomar kirî ev in:
-Li 17.05.2020an şewatek li sirtên gundê “Kurzêlê”.
Şewata daristanên “Erebwêranê” – berevaniya sivîl li Efrînê
-Li 20.05.2020an şewatin li daristanên gundê “Erebwêranê” – navça Şera.
-Li 21.05.2020an, şewatin li dorçêrma gundê “Kîmar, Soxanek û Aqûbê” – Şêrewa.
-Li 22.05.2020 an, şewatek li dorçêrma gundên “Birc Heyder û Kalûtê” – Şêrewa.
Bomberankirin û fewdalîzim:
Artêşa Turkiyê di bombekirina hin gund û bajarokên Şêrewa û Şehba – bakurê Heleb de berdewam e.
-Li 17.05.2020an, wê gundên “Malkiyê, Şewarxa, Aqûb, Soxanek, Xirêbkê, Bênê, Dêrcimêl, Merenaz û Irşadiyê” armanc kir û ziyanên şênberî gihandê.
-Di siya fewdalîzim û serberdayetiyê de, li 19.05.2020an, hewiladanek ji nişkekuştina “Ebid Elîlah Silêman” -cîgirê rêvebirê asayişa leşkerî û serkirdeya milîsa “Lîwa’i Elmu’itesêm”- re, li bajarê Efrînê çêbû. Û bombeyeke teqîner li Efrînê – kolana Cindirêsê teqî, û li gor berevaniya sivîl (Eldîfah Elmedenî), sivîlek birîndar ket. Û li nêzîk dorçêrmgeha qabanê – bazara keskahiya Efrînê, bombeyek teqîner teqiya û du kes birîndar bûn.
-Li 21-05-2020an, li navêna gundên “Şadêrê û Îska”, balafirek bê ajovan û kontirolkirî, cîbwazek “sentefê” bombebaran kir, û di encam de, du kes hatin kuştin û yek jî birîndar bû. Xuya bû jî ku, bi wan re hejmarek ne hindik ji dolaran hebû.
Şikestina rêbenda bêdengiya navdewletî û niştimanî ya Sûrî, li hember binpêkirin û tewanên ku, li Efrînê têne kirin, û siyaseta Turkirinê ya rêbazkirî û berdewam, gaveke pir gerek, pêwîst, bi lez e, û erk û stubariya bangewaz û vexwendêrên perensîpên mirovahiyê bi giştî ye.
Nivîsgeha ragihandinê- Efrîn
Partiya Yekîtî ya Demokrat a Kurd li Sûriyê
[1]