مێژووی خوێناوی عێراق
نوسینی: #شەماڵ بارەوانی#
مێژووی خوێناوی عێراق
کتێبێکی (432) لاپەڕەیی (باقریاسین) نووسەرو بیرمەندی عیراقیەو یەکەم چاپی ئەم کتێبەلەبەیروت و لەساڵی1999، لەچاپدراو بڵاو بووەوەو وەرگێڕی بەتوانا(حەمەساڵح گەڵاڵی)کورداندویەتی و بیرمەندوڕۆشنگەری کورد بەڕێز (مەلابەختیار)پێشەکی و پەراوێزی بۆ نووسیوە،
مێژووی خوێناوی عێراق
لێکۆلینەوەیەکە لەمێژووی پێنج هەزارساڵی بنج و بناوان داکوتانی ڕەگ و ڕیشەی توندوتیژی و خوێنڕێژیە له عیراق،
ئەو توندوتیژیەی شۆڕبووەتەوە بۆ هەموو کونج و کەلەبەرێک و خۆی خزاندووەتەوە ناو هەموو لایەکانی ژیان لەو وڵاتەی(عیراق). کە باقریاسین لێی دەدوێت، وەلێ
نووسەر لەمێژووی خوێناوی عێراقدا
باسی هەموو لایەنەکانی مێژووی ئەو وڵاتە ناکات، بەڵکە بەتەنها لەلایەنە سکانداڵ و خوێناوی و ڕەش و تاڕیکەکەی دەدوێت، کوشتن، تاڵان، کودەتا، پیلانگێڕی، ئەتکردن، خۆسەپاندن، ڕق و تۆڵە، نالێبوردەیی، بەکارهێنانی هێز بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەو ناکۆکیەکان، لێدان و ئازاردان، زیندان و بێ سەرو شونکردن، جینۆسایدو قەسابخانەکان، پیلانگێڕی و کودەتاکان ئیمپڕاتۆرە گەورەو ستەم کار و وردە دیکتاتۆرەکان، شەڕ، خوێن ڕشتن، تراجیدیا، نەهامەتی، سەربڕین، شێواندنی سیمای مرۆڤ و ئەتکردنی ژیان..تاد.
هەموو ئەوانەو دەیان کاریتری قێزەونی مرۆڤەکان کە بوونەتە ماک و بەشێک لەژیانی ڕۆژانەی دانیشتوانی سەر ئەو سەرزەمین و جوگرافیاو جەحیمەی پێی دەڵێن عیراق، چیرۆکی سەرەکی و تەوەرو ناوەڕۆکی باسەکانی مێژووی خوێناوی عێراق پێکدێنن.
نووسەر لەپاڵ پێشەکیەکە، کتێبەکەی بەسەر دەبەشدا دابەشکردووە، تێیدا تیشک دەخاتە سەر نەزعەی تووند و تێژی لەمێژووی پەنجا سەدەی ئەو وڵاتەی پێی دەڵێن عیراق، وڵاتێک بەپیڵانی سایکس پیکۆ و بەناتەندروستی و لەسەر حیسابی خاک و خوێن و کەڕامەتی نەتەوەی کورد درووست بوو،
نووسەر بەوردی و قوڵی لەڕەگ و ڕیشەی توند وتیژی و خوێن ڕشتن و ململانێ و ناکۆکیەکان و ڕووداوە خوێناویەکان و کارە وەحشیگەرێتی و ناشارستانیەتەکان دەدوێت، لەپێش زایینەوە تاسەردەمی سەدامی تۆتالیتار و تاکڕەو بەعسی فاشیسزم، بەو چەشنە مژووی پێنج هەزار ساڵ و پەنجا سەدە، زۆر لەسەردەمی پێش لەدایکبوونی مەسیح و بەدرێژایی مێژووی ژیانی، تاڕۆژگاری بەعسیزم، لەسەر زەمینی ئەو وڵاتەی بۆ ئێمەی بەزۆر پێوەی لکێندراوین و ناسنامەساختەکەی بەسەرمان دا سەپێندراوە، ئەو وڵاتەی هاووڵاتی تێیدا لەسەرەتاترین مەرجەکانی بوون و پێشمەرجەکانی ژیان بێ بەشە، ئەو وڵاتەی هیچ کات و هەرگیز ئاشنای چەمکی هاووڵاتی بوون نەبووە، بەمانا ڕاستەقینەکەی و شارستانی و مۆدێڕنێتەکەی،
ئەو وڵاتەی وەک پارک خانالەبارەیەوە دەڵێتشتێک نییە بەناوی هاوڵاتی عیراقی بێت، بەڵکە ئەوەی هەیەهاوڵاتی عەرەبی سونەو هاوڵاتی عەرەبی شیعەو هاوڵاتی کوردهاوڵاتی تورکمان..تاد.
واتا عیراق ئەو وڵاتە وێرانەو لێوان لێو لەکارەسات و بارگاوی بە هزری فاشستی و ڕەگەزپەرستی، کەس خۆی بەهاولاتی و خاوەنی ڕاستەقینەی نازانێت و، تاک ناتوانێت هەناسەیەکی ئارامی تێدا هەڵمژێت و هەست بە مرۆڤ بوونی خۆی بکات، ئەو وڵاتەی نوسەر وتەنی لەئەزەلەوە پزیشکی ئاگرێکی گڕگڕتوو تێیدا دادەگیرسێت و کپ نابێت و دانامرکێتەوە، فتیلی کڵپەی ئاگرێکی ماڵوێرانکەر، پێنج هەزار ساڵە داگیرساوەو لەگڕو جۆشی بەردەوامی بێ بڕانەوە دایه، ئاگری توندوتیژی و توندڕەوی و خوێن ڕشتن، ئەو ئاگرەی پێی دەڵێن ئاگری ئەزەڵی، ئەوڵاتەی دەڵێیت بەر نەفرینی ئاسمان کەوتووە، وڵاتێک هەرکەناوی دێت، تەرۆر، ئاژاوە، کوشتن و ڕفاندن، نەبوونی دادگاو دادپەروەری، تەقاندنەوەو سەربڕین، بۆشایی ئەمنی و بێ سەروبەری، یاساشکێنی و گەندەڵی، شۆڤینیەت و چەوسانەوە، ئەنفال و کۆچ و کیمیاباران، میلیشیاو گرووپەئیسلامیەفەندەمێنتالیست و بناژوخوازەکان و جۆرەها جۆری تری دیکتاتۆرو چەوسانەوەو تاوان و دیاردەی قێزەون و بابەتی ناشارستانیمان بیردەکەوێتەوە،
عیراقێک بۆ عیراقیەکان و بەتایبەتی ئێمەی کورد، جگە لەنەهامەتی و تراجیدیاو موعانات چیتر نەبووەو ناشبێت، خوێنەر لەپاڵ ئەو کتێبە دەتوانێت بۆ زیاتر شارەزابوون و ئاشنابوونی ژیان، لەو دۆزەخەی پێی دەڵێن(عیراق)بگەڕێتەوە سەر هەریەک لە ڕۆمانەکانی:
-کوژرانی کتێب فرۆشەکە
-نەوە ئەمریکیەکە
-توتنەوانەکە
-باباسارتەر
-مامۆستایانی وەهم
-باخچەکانی سەرۆک
-کۆماری مەریەم
-خورمەی سەرپەنجەکان
-عێراقیەک لەپاریس
-ئاودێری دڵان
-فرانکشتاین لەبەغدایە
-کۆماری ترس
-سەمەرەکانی بەغدا
-ژنەکافرەکە
-هەور ژەن
-قسمەت..تاد.
کەهەموویان ڕۆمانی نووسەرو ڕۆمان نووسە عیراقیەکان خۆیانن.
(مێژووی خوێناوی عێراق). بەسەرهاتی توندوتژییە لەعیراق، عیراقێک نووسەر وتەنی هەموو جۆرێک لەشێوازی حوکمڕانی و سیستەمی ئەزمونکرد لەماوی پێنج هەزار ساڵ:
سۆمەری، بابلی، ئاشۆری، ئەکەدی، پارسی، ئەسکەندەری مەکەدۆنی، ساسانی و مونازیرەکان، ئیسلامی ڕاشدی، عەلەوی، ئەمەوی، عەباسی، بوەیهی، سلجۆقی، مەگۆل، سەفەوی، عوسمانلی، مەزهەبی، ئینگلیزی و فیوداڵ و دەرەبەگایەتی، پاشایەتی، کۆماری، شیوعی، ئشتراکی، کەپیتاڵیزم و سەرمایەداری، قەومی..تاد.. بەڵێ هەموو ئەو نموزەجانەی تاقیکردەوە، هەموو جۆره دیکتاتۆرێک، ڕق و ڕگەزپەرستی و فاشییەتێک، هەموو جۆرە دەسەڵاتێکی تۆتالیتارو داپڵۆسێنەر، هەموو جۆره ئیستبدادو توندوتیژیەکی خوێناوی، تراژیدیاو برسیەتی، تیرۆر، کۆکوژی و ئەنفال و کیمابارانکردن، سوتاندنی پێنج هەزار دێی کوردستان و شەهیدکردنی دووسەت هەزار کوردی بێ تاوان..تاد. بەڵێ هەموو ئەوانەی تاقیکردەوە، وەلێ ئەفسوس نەیتوانی ڕێزگرتن لەخواست و ئیرادەی سەربەخۆیی نەتەوەی کورد و مافەڕەواکانی،
ئارامی و ئاسایش، ئازادی و دیموکراسیەت، یەکسانی و مەدەنیەت، مافی مرۆڤ و هاوڵاتی بوون، دابینکردنی خۆشگوزەرانی، تۆلەرەنس و فرەیی و پلۆڕالیزم و خۆشەویستی..تاد. تاقی بکاتەوە!.
ماوەتەوە بڵێم:
/مێژووی خوێناوی عێراق/ کتێبیکی بایەخدارو دانسقەیەو شایەنی خوێندنەوەیە، توندوتیژینامەیەک و ئینسایکلۆپیدیایەکە لەبارەی توندوتیژییەوەو نووسەر بەوردی لە ڕەنگدانەوەی تووندو تیژی خوێناوی لەسەر سروشتی کۆمەڵی عیراقی دەدوێت و لەو عەوامیل و فاکتەرانە دەدوێت کە مۆتیڤ و هۆکارگەلێکی سەرەکین، لەدرووستکردنی نەزعەی توندوتیژی و چاندنی ئەو توندتیژیەیە لەسایکۆلوجیەت و کەسایەتی و هەست و کۆنەستی تاکی عیراقی، ئەو عونف و توندتیژیەی دواتر شۆڕدەبێتەوە ناو کۆنەست و میزاجی زۆربەی تاکی عیراقی و دەبێت بەبەشێک لە ساڵوخەت و مۆڕاڵ و پێکهاتەیان و ئیدی بەو چەشنە تووندو تیژی دەبێتە سروشتی مرۆڤەکان، دەبێت بەنەریت و کلتور، دەبێت بە بەشێک لەژیانی ڕۆژانەی مرۆڤەکان، توندوتیژی لەناوخێزان، قوتابخانەو پەروەردە، لەدام و دەزگاکان، لەهەناوی حزب و سیاسەت و حوکومڕانی، لەناو ئایین و مەزهەب، لەهەموو جومگەکانی ژیان و تەواوی کۆمەڵ خۆی نمایش دەکات و ڕیشەو ڕەگی خۆی دادەکوتێت! ئینجا نووسەر دوای ئەوەی لەمێژووی توندوتیژیەکان و چیرۆک و ڕووداوە تراژیدیک و واقیعە خوێناویەکە و مۆتیڤ و پاڵنەرەکانی دووا، باس لەچارسەرەکەش دەکات و ناخوازێت بەبێدەنگی لاپەڕەی کتێبە خوێناویەکەی دابخات و بێ دۆزینەی هیچ ڕێگاچارسەرێک جێمان بێڵێت. نووسەر دەپرسێت چی شتێک دەتوانێت ئەو ئاگرە ئەزەلیە سوتێنەرو ماڵوێرانکەرە ڕابگرێت، و چیتر بزیسکەکەی کەس نەسوتێنێت، لەوڵامدا هەرخۆیشی پێمان دەڵێت دیموکراسی، لەپاڵ یەکترقبوڵکردنی سیاسی و فیکری و ڕۆشنبیری، تاقە چەکی سەرەکییە، بۆکوژاندنەوە، یاخود ڕاگرتنی ئەو ئاگرە، بەچەند مەرجێک. جێگیری سیاسی و ئازادیەکی ڕاستەقینە، سەروەری یاساو دادپەروەری لەپاڵ چارەسەریە پێشنازکراوەکە، باقریاسین لە(مێژووی خوێناوی عیراق). پێمان دەڵێت: تاوەکو هزری داخراو کۆنەخوازباو مۆدبێت، ئەندێشەکانی سەدەکانی ناوەڕاست حوکممان بکات و بیری مەزهەبگەرایی و ڕەگەزپەرستی لەناوماندا زاڵبێت، لەچەقی ئایدیۆلۆژیا سواو نامرۆڤەکان گیربخۆین و لەژێر هەژمونی سێبەری خوڕافەو بیری میتۆلۆژی ڕزگارمان نەبێت و پەروەردەو بیری داعشگەرێتی لەڕۆح و مێشک و هۆش و دەروون و ژیانی کۆمەڵایەتیمان دەرنەهێنین و بەتێگەیشتنێکی زانستیانە لەژیان و مرۆڤ و گەردوون و ژیانی کۆمەڵایەتی نەڕوانین، بەرەو ئاراستەیەکی پێشکەوتووی سەردەمیانە هەنگاو نەنێین، نەبین بەلایانگرو هەڵگرانی چەمک و کۆنسێپتە هاوچەرخەکان، لەپەنگخواردووی هەناوی تێگەیشتنە مەزەبگەرایی و نەریتگەراو خێڵگەراو هزره کۆنینەکان نێینەدەر، بەتەواوی ئاوێتەی پرنسیپەکانی عەدالەتی کۆمەلایەتی و یەکسانی جێندەری و سیستەمێکی دیموکرسی عەلمانی و لیبڕالی نەبین.دەست بەرداری پاشماوەی نەریتەکۆن و دواکەوتوەکان نەبین، بەتەواوی بۆ باوەشی دنیای تازەگەری وەرنەچەرخێین و ڕابردووگەرێتی و مێژوو جێ نەهێڵین و وەک کەوشی دڕاو نەیانکەین بەئەنتیک و بەمۆزەخانەی فەرامۆشییان نەسپێرین.دان بە پلۆڕالیزمی ئایینی، سیاسی، کۆمەڵایەتی دانەنێین، ئەوە مەحاڵ و خەیاڵە، لەو وڵاتەی هێشتا داگیرکردنی خاکی کورد، دەستبەرداگرتنی زەوی و زاری جوتیار و هاووڵاتی کورد، پرۆسەی تەعریب، ئەقڵیەتی فاشیەت و میلیشیاو تائیفییەت..تاد.هەیه ئارامی و ئاسایش و ژیانێکی مرۆڤانە بەدی بێت.[1]