#ئەلفابێتی ھۆرامی و چڼ سەرنجېۋ#
نۋیستەی: ئاکۊ مارانی
ۋەڵاکریای دوەم: جولای 2021
بەشۍ نۊڼزەهەمە
ئەلفابێتېۋ، کە (ئاکۊ مارانی) بەکارشبەرۊ (3)
دما قسۍ، کاتېۋەنە کە من کۆتا ھەرمانەکەرڎەی سەرو نۋیستەی ھۆرامی و کۊششکەرڎەی پەی وەڵامۆدای بە پەنەۋازییەکاش، تاقە کیبۆردېۋە ھۆرامییە کە ئینتەرنێتەنە بېیەیش بۍ، کیبۆردەکۊ بەرێز (ئارامی شەکیبایی) بۍ و کۊمەڵېۋ بلاگنۋیسی ھۆرامی-زۋانۍ بېنۍ، بەڵام ئاڎۍ جېیاتی بەکاربەرڎەی کیبۆرڎەکۊ (ئارامی شەکیبایی) کیبۆردۍ فارسییە و عەرەبییە و (فۆنتەکا عەلی و دیلانی) بەکاربەرېنۍ و خاستەرین بارەنە کیبۆردەکۊ (کورد‌ئایتیگرۇپی) بەکاربەرېنۍ، کە ھیچ ھېمێۋەشا پەی دەنگە ھۆرامییە تایبەتەکا نەبۍ و نۋیستە ھۆرامییەکۍ پاسە بېنۍ، کە سۆرانی-زۋانېۋ بە سەلیقەو وېش ۋاچە ھۆرامییەکا بنۋیسۊ.
ھەڵبەتە ئانەیچ ۋاچۇ، ئەر ئا ھۆرامی-نۋیستەیە بە فۆنت و کیبۆردە سۆرانییەکا چە لایەنو ھۆرامی-زۋانە تازە فېربېیەیا ئەلفبای سۆرانی، چە لایەنو سۆرانی-زۋانېۋیۆ نۋیسیێبېیێنۍ، بە دڵنېیاییۆ درۊستەر نۋیسېشا، چۇنکە بە ڕادەی کەم ۋاچە یۊگېرتەکا پېسەو نۋیستەی فارسی پارچە پارچە نەکەرۍ و زانۍ کە ئا پەنج دەنگە ( ڎ ، ۋ ، ڼ ، ۊ ، ې ) چە دەنگو (د ، و ، ن ، ۆ ، ێ ) جېیاۋازېنۍ و ( ۆ ) بەس پەی نۋیستەی دەنگو ( ئۆ | O) و ( ێ ) بەس پەی نۋیستەی دەنگو ( یێ | ě ) بەکاربەرۍ.
پاسە ۋەڵتەر ئاماژەمدا، کیبۆردەکۊ (ئارامی شەکیبایی) بە ڤێرژنە تازەکا سیستەمو ویندۆزی (ویندۆزی 7) وەڵام نەڎېۋە و پەی ھۆرامی-نۋیستەی بېیەی کیبۆردېۋۍ تایبەتۍ پەنەۋازیېۋی دەم و دەسی بۍ. بارېۋی چامنەنە من وېکۆتا و کیبۆرڎەکۊ بەڕێز (ئارامی شەکیبایی) پەرەپنەدا و ئا ھېمێ (ۋ) کە بۍ و ئاڎی نەنیێبېرە، من زېیاڎە کەردە و ھەر پاسە ئا دەنگۍ ( ڼ ، ې-ۍ) کە چە کیبۆدەکۊ ئاڎییەنە ھېماسازی نەکرێبېنۍ، من پەی کیبۆردەکۍ زېیاڎۍ کەرڎۍ و ھامکاتېش ھېمێ لاتینیۍ گونجېیێ پەی ئا دەنگا نیێرە و دماتەر ڤێرژنەکا دماتەرینە و ھەر پاسە چە ئامرازو(ھۆرامی-نۋیس Horami-nvis v 1.0)یەنە بە کیبۆدەکۍ پەرەمدا و بە ئا جۊرە کیبۆردەکۍ بە ئی ڕۊ یاۋێنە و ئیسە ئاماڎەکاریی (v3.2) پەی بەکاربەرڎەی ئاماڎەن.
https://sourceforge.net/projects/horami-keyboard-v3-2
کوڵ و پوخت من چە ھەرمانەکا وېمەنە چوار چېۋې'م ئەنجامدێنۍ:
- بەکارۆبەرڎەی ئا ھېمایا، کە ۋەڵینا بەکاربەرڎېنۍ ( ڎ ، ۋ ، ۊ ).
- ھېماسازیی ئا دەنگا، کە تا ئا کاتە ھېماسازیی نەکریێنۍ ( ڼ ، ې ).
- کۊششکەرڎەی پەی درۊس-نۋیستەی [پېۋەرە نۋیستەی بەشەکا ۋاچېۋۍ یۊگېرتۍ و جېیاکەرڎەی زۋانو قسەکەرڎەی و زۋانو نۋیسیاری] پېسە: درۊسکەرڎەی، پەیجۊریکەرڎەی، نانوارڎەی، دەمەتەقۍ، ...تد.
- کۊششکەرڎەی پەی پارېزنای ۋاچە ھۆرامییەکا [ھامکات] تۊمارکەرڎەیشا چە فەرھەنگېۋەنە بە دەنگ و نۋیستەی فەرھەنگی ھۆرامی بە ھۆرامی، چە فەیسبۇک و تێلەگرام(22)، چۇنکە بەس چا بارەنە متاۋیۊ گەڕەلاۋژۊ بانېۋو دۋۍ ھەۋێ جېیاۋازی (ۋاتەی) و (نۋیستەی) نیشانبڎریۊ، کە پیتۍ دوەمۊ (ھۆر Hor) و (ھۊڕ hüŗ ) دۋۍ دەنگۍ جېیاۋازېنۍ و نۋیستەی ھەردۋیشا بە (ۆ) نادرۊس و ۋېرانکەرڎەی زۋانی و ھەر پاسە پیتۍ دوەمۊ (سیر) و (سېر) و (سێران) یەرۍ دەنگۍ جېیاۋازېنۍ و نۋیستەی پیتۍ دوەمۊ ۋاچۍ دوەمۍ (سېر) و ۋاچۍ یەرەمۍ (سێران) بە (ێ) نادرۊس و ۋیرانکەرڎەی زۋانی ھۆرامی'ین.
ئا گرفت و پەرسۍ تاقە ھاندەرۍ من بېیېنۍ و هومېڎواز ھەنا ھەر پاسە، کە من چېگەنە مەڵامەتو بەکاربەرڎەی ئا ھېمایاو ۋەڵینا و ئەرەنېیاو ھېمایا تەریېم نۋیستەن، گرڎ کەس بێۋ و ڕۊشنکەرڎەی وېش چە بارەو بەکاربەرڎەی یان نەبەرڎەی ھېماکا بنۋیسۊ، تاکو وەنەرۍ بەتایبەت زاڕۊڵۍ و نۊجەۋانۍ مەڵامەتەکا بزانا و سەرو بنەماو بېیەی زانیاریی بڕیارەبڎا، کە کام ھېما و کام ڕانۋیس پەیڕەۋی کەرا و لکېۋە کە بە دەس کریۊۋە، بە دڎاناش نەسپارمۍ؛ هەر پاسە، کە ۋینمۍ و پەنەۋاز هەن بزانمۍ، چی سەردەمو دیجیتاڵیزە_ بېیەی پەیۋەڼی و زۋانی و کولتۇرینە، ھەڵېۋە کە ئېمە چە چرکېۋەنە ئەنجامەش مڎەیمۍ، بە خېرایی ۋېرانکەرڎەی بۆمبێۋی ئەتۆمی زۋان و نۋیستەی نەۋەکا شېۋنۊ و بە خېرایی چەمترۇکنای گرڎو جەھانیرە ۋەڵابۊۋە و پەی ڕاسۆکەرڎەیش، دەیان ساڵۍ ۋەرەنگاری پەنەۋاز هەن و ئا کاتە ئیتر دېرا و زۋانی ھۆرامی بېیەن بە بۇلۊ سەرو بانا دەمو سیاۋۋاو ڕۊزگاریۆ و پەی ھیچ ھېزېۋی گلېرە نمەکریۊۋە و بە خېرایی ۋاچەکۍ شېۋیا و فۆتېیا و ڕەسەنی وېشا چە دەسمڎا و پەشیمان-بېیەی سەبای ھیچ داڎېۋ نمەڎۊ و ھەزاران جارۍ چە ڕادەو کۊششۊ ئیسەی، پەی ڕاسۆکەرڎەی ھەڵەکا کۊششی زېیاتەر پەنەۋاز هەن و سەرەنجامیچ بەس ئاخ و مەراق-وارڎەی بەشەما بۊ.
من چېگەنە گرڎو ئا ھېمایا کە نۋیسەرا بەکاربەرڎېنۍ، دلۍ خشتەکېۋیەنە ڕیزېکەرۇ، تاکو ئاسانکاریېۋ بۊ پەی ڕەخنەگېرا چە بابەتەکۊ من، یان پەیجۊری کەرا چە بارو پاشاگەرڎانی ئەلفابێتی و ڕانۋیسو ئیسەو زۋانی ھۆرامی. ھەر پاسە ئا خشتەکەیە ۋزۇ ۋەرو چەمو ھەر ئەنجۇمەنېۋی کە پەی دەسنیشانکەرڎەی ئەلفابێتی و کیبۆردۍ ھۆرامیۍ درۊس بۊ، بە هومېڎو ئانەی سەرو بنەما زانستییەکا زۋانی بڕیارە بڎۊ، نەک سەرو بنەماو دەمارگیری ئایدیۆلۆجیی کورڎایەتی، یان چەمبڕیەی ئۆ ڕانۋیسی فارسی، کە پەی (و) و (ی) بە لاتینی (o) و (e) منۋیسا و جېیاتی (فەتحەی | e) بە لاتینی (a) منۋیسا و ...تد.
من بە ئۆپەڕو ڕادەی ستاییشو ھەر سەرنجدای و ڕەخنەگېرتېۋی کەرۇ، کە ئامانجش ۋەرگېرتەی بۊ چە پاشاگەرڎانی و کۊششکەرڎەی بۊ، تاکو چانەی زېیاتەر نۋیستەی ۋاچە ھۆرامییەکا نەشېۋنیۊ و دېۋارو بېدەنگی وڕنیۊ و پانتایېۋ پەی ڕەخنەگېرتەی ڕەخسیۊ، تاکو گەنجەکۍ بېیارا سەرنجی و ڕەخنۍ وېشا ئاراستەو ئا کەسا کەرا، کە گەرەکشانە سەرو یانە ۋېرانیی (زۋانی ھۆرامی)، با بە فېرعۆنی و تەلارۍ نامبانگوازیی ھۊرچنا.
خشتەکۊ ئا ھېمایا کە تاکو ئیسە پەی دەنگە تایبەتە ھۆرامییەکا نریێنېرە و چە نۋیستەنە بەکاربریێنۍ
---------------------------------------------------------------------------------
پەراۋېزۍ
(22) فەرھەنگی ھۆرامی بە ھۆرامی ئینتەرنێتیی) چە ۋەھارو 2008 پەی ئەرەنېیای فەرھەنگېۋی (ھۆرامی - ھۆرامی ئینتەرنێتیی)، کە پاڵو ھامۋاتا ھۆرامییەکاچەنە ھامۋاتای کەلھوڕی و سۆرانی و کرمانجی و زازایی و فارسی و عەرەبی و ئینگلیزی و ھەر زۋانېۋی تەر کە بەشداریکەرۍ فەرھەنگەکەی بزاناش بنریارە، ئا ۋەڵنېیازکەرڎەیە ھامکات بۍ چنی ئاشنابېیەی کاک تاریقی وەیسی و من. کاک تاریق بە ئۆپەڕو دڵسۊزیی و وېبەخشیی و ھامکارییۆ ئاماڎەیی وېش نیشاندا و نۋیستەی و ئاماڎەکەرڎەی سکریپتو فەرھەنگەکەیش ئۆ ئەستۊ وېش گېرت و بە ئا جۊرە فەرھەنگەکە ڕاکۆت .
ھەر ئا کاتە و سەرەتاو ھەرمانېنە من بە ئا پەیلۋا یاۋانی، کە پەی تۊمارکەرڎەی ۋاچەکا کیبۆردېۋە ئۆنلاینۍ ھۆرامییە پەنەۋازەنە و من ئەلفابێتو کیبۆردەکۍ نېیانەرە و کاک تاریقی وەیسی بە سەلیقەو وېش سکریتپتو کیبۆردەکېش نۋیست و نېیارە.
ئا کیبۆردۍ دۋۍ جارۍ بەرکۆتە، جاری یەکەم (17و ئۆگوستو 2008) سەرو پەڕیانەو (فەرھەنگی ھۆرامی - ھۆرامی ئینتەرنێتیی) و تەمەنش ھەمان تەمەنو فەرھەنگەکەی بۍ. بەڵام جارېۋتەر کە پڕۆژەو فەرھەنگەکەی بەنامۊ (ئێنسیکلۆپێدیای ھۆرامی) چە ڕېکۆتو (11و فێبریوەری 2011) بەرکۆتۆ، کیبۆردە ھۆرامییە سەرتەلەکېچ بەرکۆتۆ و دیسان چنی مدرای پڕۆژەو (ئێنسیکلۆپێدیای ھۆرامی)، کە ھامکات چڼ پڕۆژېۋی ھۆرامیۍ تەرېچ ( بلاگەری ھۆرامی ، چاتی ھۆرامی ) چنی بېنۍ و کیبۆردەکۍ پەی ئاڎېشاچ نریێبېرە، کیبۆردەکېچ مدرا.
* دەنگە تاییبەتەکۍ زۋانی هۆرامی، پیتە و نمۇنەی دەنگیی و نۋیستەیی:
- ڎ: ئەڎا: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6322
- ۋ: ۋاران: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6328
- ڼ: مەڼ: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6324
- ۊ: لۊ: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6326
- ې ۍ: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6330
- ﯗ = و: (مﯘ)
لینکو گرڎو پیتەکا ئەلفابێتو زۋانی ھۆرامی
https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/7588
** پەی ئەۋەوەنەی پەراۋېزەکا، ئەرک نەبۊ، سەرو لینکو پەڕچنەکەی کلیک کەرڎۍ
[1]