$زەنگەکەی نەتەوە یەکگرتووەکان$
#عارف قوربانی#
ئەو ڕۆژە دوو هەفتە بوو #داعش# گەیشتبووە ئێراق و دەستیان بەسەر موسڵ و سەڵاحەدین و دیالە و ئە‌نباردا گرتبوو، لە بەغدای پایتەخت نزیک کەوتبوونەوە و سوپای ئێراق خۆی لە بەردەم هێرشی چەکدارەکانی داعشدا نەدەگرت و هەروا هەڵدەهاتن. هەرێمی کوردستانیش لە ڕێگەی پڕۆسەیەکی خێرای سەربازییەوە دەستی گەیشتبووە جوگرافیا داگیرکراوەکانی و #کەرکووک# و هەموو دەشتی نەینەوا و تاوەکو بناری زنجیرە چیای حەمرین بە گەرمەسێریشەوە کەوتبوونە ژێر کۆنترۆڵی پێشمەرگەوە و ئاڵای کوردستان لەسەر تەواوی ئەو ناوچانە دەشەکانەوە.
$کورد بەهەڵە لە قسەکەی جۆن کێری بۆ بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان تێگەیشت$
#24-06-2014# بوو جۆن کێری وەزیری دەرەوەی ئە‌وکاتی ئەمریکا سەردانی هەرێمی کوردستانی کرد و ئەجێندای سەردانەکەی وارێکخرابوو کە چاوی بە سەرۆکی هەرێمی کوردستان و سەرۆکی حکومەت و بەرپرسی پلە یەکی هێزە سیاسییەکانی کوردستان دەکەوێت، بەڵام کاتێک فڕۆکەکەی لە فڕۆکەخانەی #هەولێر# نیشتەوە، هیچ یەک لە بەرپرسە باڵاکانی کوردستانی لەسەر ئەو فەرشە سوورە نەبینی کە بۆ پێشوازی ڕێکخرابوو، کە لە پلیکانەی فڕۆکەکەی هاتە خوارەوە سەری تەقی بە سەری بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستاندا کە بۆ پێشوازیکردنی وەزیری دەرەوەی گەورەترین وڵاتی سەر زەوی ڕاوەستابوو. جۆن کێری بە دەربڕینێکی تەنزئاساوە بە بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان دەڵێت: واو، تۆ وەزیری دەرەوەی کوردستانیت؟
ئەو ڕۆژگارانە کە هێشتا داعش ڕووی بەرەو کوردستان وەرنەگێڕابوو، کورد ئێراقی ڕوو لە شکست دەبینی و خۆی لە لووتکەدا دەبینییەوە، لە خۆڕا خۆمان لێگۆڕابوو. ئەم قسەیەی وەزیری دەرەوەی ئە‌مریکاش هێندەی دیکە بردنی بە ئاسماندا و وەک ئاماژەی ئەمریکا بۆ درووستکردنی دەوڵەتی کوردستان وەرگیرا، لەکاتێکدا درووستتر ئەوەبوو کە ئەو تەنزەی جۆن کێری لە ئەتەکێتی دیپلۆماسیدا بە ڕەخنە و گلەیی وەربگیرابایە کە لەچی ئاستێکدا پێشوازی دەکرێت، بەڵام کورد لەبەرئە‌وەی لە کردنەوەی کۆد و ئاماژەکان کۆڵەوارین، بەهەڵە لێی تێگەیشتین و گوتمان تەواو ئەمریکا کارتی دەوڵەتی پێداین. بۆیە هەموو ئەو ڕووداوانەی بەدوای ئە‌وەدا هاتن لە گرتنی #شنگال# و شکستەکانی دواتر غروری کوردیان نەشکاند، تا خزێندراینە سوچێکەوە.
$ئێستا وا هەستدەکەم لەوە تێگەیشتووین کە بارودۆخی کوردستان خراپە$
ئێستا وا هەستدەکەم لەوە تێگەیشتووین کە بارودۆخی کوردستان خراپە، لانی کەم خەریکە هەست بەوە دەکرێت مەترسییەکان لەچی ئاستێکدایە، کە گەیشتووەتە سەر خودی قەوارەکەی هەرێمی کوردستان، بەڵام واتێدەگەم لە دەستنیشانکردنی سەرچاوەی مەترسییەکاندا هەڵەین، چونکە تاوەکو ئێستا دەسەڵاتدارانی کورد وادەزانن ئەوە هەر تورکیا و ئێراق و ئێرانن لە پشتی ئەو سیناریۆیانەوەن کە دەیانەوێ کوردستان بەرەو هەڵوەشانەوەی قەوارە دەستوورییەکەی بەرێت. بۆیە لە ئاستی جیاجیا ئەمساڵ و بۆ یەکەمجارە بە و جۆرە بایەخ بە یادکردنەوەی بڕیاری 688ی ئە‌نجوومەنی ئاساییشی نێودەوڵەتی درا، وەک پەیامێک بۆ هەریەکە لە ئێراق، ئێران و تورکیا کە درووستبوونی قەوارەی هەرێمی کوردستان لە منداڵدانی بڕیارێکی نێودەوڵەتییەوە هاتووەتە بوون. بە بیرخستنەوەی ئەو بڕیارە، ئەوەیان دابەگوێی نەیارانی هەرێمدا کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی خاوەن و پارێزەری قەوارەی کوردستانە.
لە بنەڕەتدا ئەوە ڕاستە کە درووستبوونی زەمینە و هەلومەرجی درووستبوونی قەوارەی هەرێمی کوردستان زادەی بڕیاری 688 بوو، مانەوە و بەرگەگرتنیشی بۆ ئەم ماوە دورودرێژە هەر بەهۆی پشتیوانییە نێودەوڵەتییەکانەوە بووە لە کوردستان، بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە کە ئایا تاکەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەرێمی کوردستان دەپارێزێت؟
$قسەکانی پلاسخارت چ ئاماژەیەک دەبەخشن؟$
ئەو قسانەی پلاسخارت نوێنەری تایبەتیی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە کۆنفرانسی یەکڕیزی و دەستوور لە هەولێر ڕۆژی #19-05-2021# کە هاوکات بوو لەگەڵ ساڵڕۆژی یەکەم هەڵبژاردن و دانانی یەکەم بەردی بناخەی قەوارەی هەرێمی کوردستان لە (19-05-2021) کە کوردستان یەکەم پڕۆسەی هەڵبژاردنی ئەنجامدا، چی ئاماژەیەک دەبەخشێت کە لە بەردەم هەر سێ دامەزراوە و دەسەڵاتەکانی هەرێمی کوردستان و نوێنەری هەموو حیزبە سیاسییەکاندا دەڵێت هەرگیز وامەزانن ئەم قەوارەی هەرێمە هەر بە مسۆگەری هەتاهەتایی دەمێنێتەوە، ئایا کورد لەم کۆد و ئاماژەیە تێدەگات؟ یان پێی وایە ئەحمەد موختار واتەنی هەر قسەیە و قسەش ناچێتە گیرفانەوە.
ئایا هیچ کات بیرمان لەوە کردووەتەوە کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەهۆی چییەوە بەرگری لە کوردستان دەکات؟ هیچ کات ئەو ئە‌گەرانەمان هێناوەتە پێشچاوی خۆمان کە ئەگەر ئەو هۆکارانە بوونیان نەما و جیهان پشتی کردە کوردستان، چارەنووسی ئەم ئەزموونەی کورد چی بەسەردێت؟ هیچ کات ئەو مێژووەمان هێناوەتەوە پێشچاوی خۆمان کە ڕۆژگارێک کورد لە باشوور خاوەنی حوکمڕانیی خۆی بوو لە سەردەمی مەلیک مەحموود و وەک بەفری بەر هەتاویش تووایەوە. کۆماری کوردستانمان لە #مەهاباد# لەبیر ماوە چۆن کۆتاییپێهات؟ هیچ لەبارەی ئەو ڕووداوانەوە دەزانین کە خۆری کۆمارەکەی کوردستانی سوور چۆن ئاوا بوو؟ ئایا هیچ کات ئەو هەستەمان بۆ درووستبووە کە ڕەنگە ڕۆژگارێک بێت ئەم ئەزموونەش ببێتە مێژوو؟
$هۆکار بۆ نەمانی قەوارەی هەرێمی کوردستان دوژمنایەتییەکانی وڵاتە هەرێمایەتییەکان نین، بەڵکوو ئەو ڕۆژەیە کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لێی نائومێد دەبێت$
ئەگەر کورد خۆی نەخەڵەتێنێت دەبێت ئەو ڕاستیانە ببینێت کە بوونی قەوارەی هەرێمی کوردستان لەنێو ئەم جوگرافیایە و لەنێو ئەم هاوکێشە هەرێمایەتییەدا بووەتە تەحەدایەکی گەورە بۆ دەوربەرەکەی، هەریەک لەم وڵاتانەی ناوچەکە ئاساییشی هەرێمایەتی خۆیان لە شکستی ئەم هەرێمەدا دەبیننەوە، بۆ ئەو ئامانجەش هەموو ڕێگەیەک دەگرنەبەر. ئەوەیشی وایکردووە لەم ململانێیەدا تاوەکو ئێستا کورد بەپێوە بمێنێتەوە، تەنیا ئەو دەستە بەهێزە بووە کە لە پشتی کوردستانەوە کوردی بەپێوە ڕاگرتووە کە دەستی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە. کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش وەک پرەنسیپێکی چەسپاو بۆ هەموو ئەو گەل و نەتەوە بێ دەوڵەتانەی جیهان کە سیادە و سەروەریی دەوڵەتیان نییە، هەروەها بۆ پارێزگاری لە ئیتنیک و ئایینزای جیاواز، لە سایەی یاسای نێودەوڵەتیدا کە پارێزگاری لە ماف و داخوازییەکانیان دەکات، دەبێت ئەو کۆمەڵە خەڵکانە جا نەتەوەبن یان گرووپی ئیتنی دیاریکراو، دەبێت لە هەلومەرجێکدا بن بڕوایان بە دیموکراسی و ئازادیی ڕادەربڕین و ڕێزگرتنی جیاوازی هەبێت. هەرکاتێک کۆڵەکەی ئەم بنەمایانە لەو گرووپانەدا لەق بوون، جیهان لێیان بێئومێد بوو، بەدڵنیاییەوە ئەنجامەکەی بە تەنیا جێهێشتنیانە. لە مێژووشدا نموونە زۆرن کە گرووپێکی قوربانی کۆمەککراوە تاوەکو ئەو کاتەی خۆی بووە بە ستەمکار، ئیدی کۆمەکبەخشەکانی پشتیان تێکردووە. ئە‌وەی دەبێتە هۆکار بۆ نەمانی قەوارەی هەرێمی کوردستان دوژمنایەتییەکانی وڵاتە هەرێمایەتییەکان نین، بەڵکوو ئەو ڕۆژەیە کە کۆمەڵگەی نێوودەوڵەتی لێی نائومێد دەبێت.
بۆ ئێستای کوردستان خەریکە دەگەینە دۆخێکی هاوشێوە کە جیهان بە نیگەرانییەوە لێمان دەڕوانێت، چەندین ساڵە پێمان دەڵێن ئیدارەکەتان یەکبخەنەوە، پێشمەرگە و دەزگا ئەمنییەکان بکەنە یەک. چەندین ساڵە داوامان لێدەکەن دەست بە جیاوازییەکانەوە بگرین، ڕێز لە ئازادیی ڕادەربڕین و ئازادیی کاری سیاسی بگرین. چەندین و چەندین و چەندین تکا و هاواری دیکەیان بۆمان هەبووە. تاوەکو دواجار نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان بە زمانێکی ڕوون و ڕاشکاو پێمان دەڵێت: چیتر نابێت جوگرافیاکەتان بۆ زەرد و سەوز دابەشکراو بێت. پێمان دەڵێت: نابێت ئازادی بەرتەسکبکەنەوە، نابێت مۆرەی گەندەڵی لە گەشەسەندندابێت، ئە‌گەرنا ئەوە دڵنیابن جیهان پشتتان تێدەکات و قەوارەکەشتان کۆتاییدێت.
ئایا دوای ئەم زەنگەی نەتەوە یەکگرتووەکان، کورد ڕادەچڵەکێ؟ چاو بەخۆیدا دەخشێنێتەوە؟ ئەو لادان و ئاوەژووبوونەوانەی کە بەرەو هەڵدێرمان دەبەن، ڕاست دەکرێنەوە؟ یان وەک هەموو ئاگایینامەکانی پێشتری دۆستەکانمان، دیندار زێباری بە ڕاپۆرتێک وەڵامی چەواشەکارییەکانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەداتەوە؟
ئەگەر ئەم زەنگە نەبێتە هۆکاری پێداچوونەوە و گۆڕانکاری ڕیشەیی لە کۆی سیسستم و کایەی سیاسیی و دادوەریی و ئیداریی حوکمڕانیی کوردستان، ئەوە نوقڵانەیەکی پێشوەختەی خراپه، بەڵام یەقین بن کە دەیبینن ئەم ئەزموونەش هاوشێوەی حوکمڕانییەکەی شێخ مەحموود دەبێتە بەشێک لە مێژوو.
پلاسخارت لە سەرەتای زەنگەکەیدا پەندێکی کوردی بیرهێناینەوە و وتی کورد دەڵێت (دۆست ئەو کەسەیە کە دەتگریێنێت) ، بریا کۆتایی پەیامەکەیشی ئەو شیعرەی حاجی قادری بەگوێدا بداباین کە دەڵێت: حاجی کەسێکە بێکەس، بۆ ئێوە قوڕ دەپێوێ، گوێی لێدەگرن زەریفە، ناگرن بەڵا لە خۆتان. [1]