Jineolojî; Taybetmendiyek wê heye ku di nav têgehên ku di cîhana binikeyî û pêkhatî ya mirovahiyê de cih digire, bersivê dide hewcedariyên serdema heyî. Xala sereke ya ku vê taybetmendiyê destnîşan dike bi hêza têgihiştin û ketina cîhana watedar a jiyan û civakê ve têkildar e. Di vî warî de, sedsala 21-an di qonaxa afirandina hêza xwe ya têgînî, teorîk û avabûyînê de ye. Çawa ku sedsala 19-an ji hêla nakokiyên civakî û siyasî ve di çarçoveya çîn û sedsala 20-an de tê pênasekirin,ku sedsala 21-an jî potansiyela wê heye ku bibe şoreşa jinan a li ser bingeha nakokiya zayendî. û Jineolojî zanistek e ku vê dawiyê wekî têgihiştina zanista civakî ya ku şoreşa jinan li ser vê bingeh digire ketiye nav lîteretora me.
Jineolojî cara yekem di 2008-an de bi Sosyolojiya Azadiyê ya Rêber Abdullah Ocalan re wekî têgînek ket rojeva me. Jineolojî; Jin têgehek Kurdî ye ku wateya wê zanista jin e, ku bihevre peyvên jin, mantiq, zanist e. Jineolojî di esasê xwe de tê wateya zanista jinê, ku tê de peyvên jin û zanist li ser bingeha ‘Paradîgmaya Li ser Bingeha Azadiya Demokratîk, Ekolojîk û Jinê’ ji nû ve têne pênasekirin. Tê îddîakirin ku paradîgmaya bingehîn a ku di bingehên zanînê yên modernîteya kapîtalîst de cîhana me ya rûhî û fikrî diyar dike, pergala dewletê li ser bingeha paradîgmaya mekanîkî ye . Reber Abdullah Ocalan, ku ji sala 1999 û vir ve bi pêvajoya îmraliyê re zede giranî da li ser eksena zihniyet û şoreşa wijdanî, diyar kir ku xeletiya herî bingehîn li vir e, û “Paradîgmaya Li ser bingeha Azadiya Demokratîk, Ekolojîk û Jinê.” pêşkêş kir, rêber APO diyar kir ku ev rastî berevajî bû û ev berovajîbûn piranî li dor jinan hate pêşxistin, û diyar kir ku zanist ji jiyan û civakê hate qut kirin di bin hukmê pergala statîstîk de, û ya herî girîng, divê ew têkiliya xwe bi jiyan û civakê ava bike. Di vî warî de, “hevjiyana azad, bi taybet zanista ku wê li dor jinê were pêşxistin,wê bibe gava yekem a ber bi civaknasiya rast ve.
Balkêş e ku peyva jin di gelek zimanan de tê wateya jiyanê, û hewcedariya kûrkirina lêkolîna etîmolojîk a li ser vê pirsgirêkê kûrtir hîs dike. Û veqetandina zanistê ji civak û jiyanê rexne dike, perspektîfa pozîtîvîst a ku yekperçeyiya jiyanê dişkîne, ango, ew girîngiya “mantiq” a civakîbûn û şirovekirina wateya wê diyar dike. Jineolojî ji bilî ku bi zanistî zanista jinê ye, bi pênaseyên berfireh ên wekî zanista jiyanê, zanista civakî, zanista hevjiyana azad, zanista ku bingehên zanînê yên ku modernîteya demokratîk li ser wan bingeh digire, radixe pêş çavan.
Ji ber ku Reber Abdullah Ocalan diyar kir, ew armanca bingehîn e ku jin ji “zayenda civaknasî” pê re were hesibandin ji zayendbûn û analîzkirina tevahî pergala kedxwarî, bi taybetî têkiliyên serdestiyê, ku li ser vê bingehê. Çawa ku ew dijberiya li dijî hemû îdeolojiyên hêzê yên ku li ser zayendparêziyê pêş dikevin îfade dike, ew zanista ku li dijî vê tundiyê şer dike bi zanebûn ku qirkirina jinan jî qirkirina civakî ye. Ew radigihîne ku têgihîştina jiyanê-hêza navendî jiyana civakî asteng dike.
Li ser vê bingehê, Jineolojî zanista afirandina damezrandina zanistî, felsefî, hunerî, çalakiyê ya îfadeya potansiyela jinan e. Ew zanista afrandinê ye ku ji hêla civaknasî, zanistên civakî ve, û berpirsiyariya çêkirin û pêşvebirina hunera xwe, û azadiya ku di kêliyê de hatî girtin, bi teoriya pratîk, rêxistin û zanînê ve, herikî ye. Jineolojî di heman demê de zanista pêkanîna hêza me ya heyî û têgihiştina jiyanê ye. di oxira azadiyê de di hemû tekoşînan de, di teoriyên raman û zanînê de, di jiyana xwe de û di tecrubeyên bêhempa yên jiyana jinên cîhanê de, di hemû tecrubeyên civakî de, ew mecbûr e ku wateya ku di xwezayê de bixwe û di analîzên vê tecrubeyê de peyda dibe fam bike û hîs bike. Li ser vê bingehê, Jineolojî; Ew mijara potansiyela jinan di jiyanê, jiyana civakî, nasnameya jin û têkiliyên jin-mêr de ye. Bi qasî ku wateyên bi sed salan di nava tevgerên azadiya jinan de kom kirin û afirandin; Ew mijara potansiyela hezaran salan e ku xwe li ser bingeha van tevgeran datîne .
Kulliyata ku Jineolojî xwe dêspêrê
Metodolojiya Civaknasiya Azadiyê û hunera şîroveyê ya ku ji hêla Rêber Abdullah Ocalan ve hatî pêşxistin, ku di Têkoşîna Azadiya Jinê de hem di astên teorîk û hem jî di warê pratîkî de kedên girîng da, li ser bingeha avakirina epistemolojîk a Jineolojî ye rêbazên girin da diyarkirin.
Pilana paşî fîzîkî ya vê metodolojiya nû li ser bingeha fîzîka kûantûm, bingeha wê ya felsefî li ser armanca azadiyê ya ku di xwezayê de heye, bingeha civaknasî ya li ser civakbûna exlaqî û polîtîk a rastiya mirovî ya metafizîkî û pilana wê paşî ya dîrokî li ser yekparebûna gerdûnî ya dîrokê bingeh digire. Rastiya ku hewldanên ji bo azadkirina mijar û wateyê di her kêliyê de tercîhek avabûna cûda diafirîne berhevkirina wateyê di kêliyê de peyda dike, û her wiha cudahiya xwe bi zêdekirina wateya xwe diafirîne. Û ev rewşa, ku wekî hilbijartinek azadiyê pêş dikeve, diyar dike ku kêliya ku em tê de dijîn vebijarkên azadiyê hene. Van kêlî yên ku kombûneke gerdûnî îfade dikin, di heman demê de îfade dikin ku dîroka gerdûnî zindî , herikbar, nermik, komkirî û temam e. Mirov ji tevahiya berhevoka vê wateyê vedigire, û kêlî bixwe dibe dîrok.
Pêşxistina hişmendiya jiyanê û tercîha wê ya azadiyê yek ji erkên bingehîn ê Jineolojî ye. Li ser bingeha yekparebûnê, derbaskirina hemû dubendiyên li ser bingeha cudabûyîna kirde-biraser û li ser bingeha têkeliya hevseng a zekaya hestyarî û zekaya analîtîk, ew bixwe li ser bingeha nêzikbûna şêweyê zanistî ye ku ji mutleqbûnê derbas dibe.Li ser vê bingehê, Jineolojî; Her çend ew zanistek nû ye, lê li gorî epîstemolojîk kulliyatek bi kok bingeh digre. Li ser bingeha hêza afirandina civakbûnê ya yekemîn şoreşa jinan, şoreşa Neolîtîkê ava dibe. Armanca wê ji nû ve pênasekirina pêkhateyên civakî û jiyana li ser eksena jinan e. Girînge ku were fêmkirin ku asta koletiyê, bi hemû naverok û şeklên wê ve, ku di jiyana jinan de, di jiyana civakê de, bi şaristaniya dewletê re tê meşandin . diyar dike ku teşeyên koledarî û mêtîngeriyê yên di vî warî de hatine pêşxistin kurteya her cûre koletiya civakî û mêtîngeriya ne. tekoşîna azadî û wekheviya li dijî koletiyê di hemû warên civakî de wekî hafîzeya xwe qebûl dike.
Tê diyarkirin ku Sedema bingehîn a têkçûna hemû têkoşînên azadiyê yên li dijî modernîteya kapîtalîst , bingeha xwe ji ne tehlîllkirina koletiya jinan digre. Girîngiya bi analîzkirina vê bingehê diyar dike. Tekoşîna li dijî zihniyeta koledariyê ku di eksena jin de were meşandin û li şûna ku di pergala heyî de hin mafan bi dest bixe wê wekî pergaleke alternatîf giringe bi rêxistin bike. Bingehên wê yên teorîk serpêhatî, komkirinên civaka polîtîk a exlaqî, û têkoşîna rizgarî û azadiyê ne.
Di sedsala 21-an de, girîng e ku hêza jiyanê ya jina, ku heft mîlyon sal berê li ser xeta Riftê ya Afrîkaya Rojhilat li ser vê axê dest pê kir û ji xeta bakurê Riftê li ser kevana Toros-Zagros li cîhanê belav bû girîng e. pêncî hezar sal berê. Di vê serdemê de ku ked û hişmendiya jinan di gelek warên jiyanê de diyarker bûn jin pîroz bûn. Tê îfade kirin Di vê qonaxa ku zanist û teknîka jinê ku bi şoreşa yekemîn a jinan a civakbûnê de gava yekem avêtin, şoreşa Neolîtîk e, ku bi cîhana rûhî û fikrî re hate avakirin, Di vê qonaxê de, pêwîstî heye ku potansiyela intaca çareseriyên şoreşgerî ji her kêliyên jiyanê re hewcedarî pê heye were eşkere kirin.
Jineolojî, zanistek ku li Rojhilata Navîn ku jiyana civakî bi çawaniya xwe ya exlaqî-polîtîk li ser koka xwe şîn dibe; Marx, diyar kir ku nakokiya sereke yên civakî bingeha xwe ji têkiliya di navbera Efendî û kole, Hegel eşkere kir ku bingeha nakokiyan bingeha xwe ji têkiliya di navbera serkar û karker de digre, Rêber Abdullah Ocalan berevajî Maex û Hegel ,dibêje derketina nakokiyên civakî bingeha xwe ji têkiliya di navbera jin û mêr de digre.
çareserkirina nakokiya di navbera jina kole û zilamê bi hêz û hîlekar de di avakirina zihniyeta sedsala 21-an de û di çareserkirina pirsgirêkên civakî de dema bingehîn e îfade dike. Li vir, ew jin wekî kurteya pergalê digire dest. Ew girîngiya pênasekirina jinan li gorî pîvanên azadiyê û eşkerekirina heqîqeta jin û her weha pênasekirina jin a ku di pergala mêtinkarî ya civaka hiyerarşîk û dewletparêz de şekil girtiye destnîşan dike.
Jineolojî, ku armanc dike ku zanist û teknolojî, çand, huner û felsefeya serdema neolîtîkê derxîne holê,û ji nûve zanista xwedavenda zindî bike .
Ew cîhê yekem bû ku çanda xwedavenda Rojhilata Navîn hate afirandin, û her weha ciyê yekem e ku ev çand li ser bingeha înkar, kuştin û biyanîkirina jinan hate rûxandin. Ev hilweşînek e ku bû sedema yekemin a pirsgirêka civakî, pirsgirêka jinan e. Jineolojî zanista yekem a ku li çareseriya pirsgirêka civakî digere. Ji bo vê yekê, hemû bûyerên di derheqê jinan de, pirsgirêkên têkiliyên ê di navbera jin-mêr û bersivên azadî-wekheviya bingehîn, zilamtî û jinbûna avakirî, têgihiştinên cinsiyetparêz ên pûç û kevneşop; Ew îddîa dike ku zanistek e ku analîzên xweyên zanistî pêk tîne, digere û rê û rêbazên danasîna jin û mêr bi hebûna xwe ya mirovî û rizgariyê re dibîne.
Pergala zilamsalar pergala xwe bi hilweşandin an desteserkirina saziyên maddî-manewî yên jiyana civakî ya ku li dora jinê pêşve diçû, pêk anî. ev pergal di xizmeta dewlet û hemû zanistên desthilatdariyê de mîtolojî,ol û felsefe de afirand. û hemû pîroziyên jiyana civakî ya ku li dora jinan pêşdikeve an bi nifir, dizî an valakirin û veguherandina wê pêkaniye. Ji ber vê yekê, pênc hezar sal e ku zihniyeta serdest a mêr hebûna jinê paşguh dike û lewaz dike.Ya ku têgihiştina pozîtîvîst a zanistê hebûna jinan a ku ji hêla mîtolojî, felsefe û olan ve hatiye mehkûm kirin nagire nav xwe ev wekî rewşeke xwezayî hesiband .Cîhana zanistî bi tezên zanistî hewl daye ku nasname, hebûn, têkoşîn û serhildana jinê bê wate bike. Ji ber vê yekê, heya niha zanistên civakî, civaknasî; nirx nedît. hêjaye ku xwezaya jin were lêkolînkirin , ku perçeyek girîng ê xwezaya civakî ye. Her çend hin lêkolîn û tezên li ser jinê di zanistên cuda cuda ên zanistî de hatine pêş xistin jî, lê ji jinê re wekî hebûnek yekpare nehatiye dest giertin . Ji bo vê yekê, yek ji armancên sereke yên Jineolojî ye ku bi senteza zekaya analîtîk û hestyarî nêz bibe .û hebûna jin bi giştî bi awayek zanistî bigre dest.
Jineolojî di heman demê de zanyariyek e ku bi rexnekirinê dest pê kir ku çima zanistên civakî ev çend sal in ku nikaribûn zanistên jinan wekî dîsîplîn bifikirin û pêşve bibin. Ew bi pirsê gelo çima jin,jiber ku cewhera xwezaya civakî, afirînera civakbûnê pêk tînin, bi qasî beşên din ên civaknasiyê di zanista civakî de cî nagre pêş dikeve. Bi hişmendiya ku rastiya zanistên civakî heya îro jin wekî hêman (kes anjî ûnsur) a bingehîn a cewherê civakî nehesibandiye encama pergala li ser zihnê zilamê serdest e, ew jî mijarên lêkolîn û vekolînê diyar dike.
Jineolojî bi îdiaya ku zanistek ku ruhê dema xwe radixe ber çavan, ji teza ku şoreşa jinan mijara sedsala 21-an e, li ser bingeha ku sedsala 21-an sedsala jinan e dest pê dike.
îdîaya ku derdikeve holê ,şoreşa jin ya ku xwe spartiye feraseta zanista civakî , li Rojhilata Navîn ku derfetên şoreşa duyemîn a jinan barkiriye.
Li ser vî bingehî, çanda xwedavenda dayikê û ev çand li ser bingehê hemû tekoşînên jinan ên ku çi şexsî yan jî bi rengek rêxistinkirî bi binketinê ve hatiye jiyîn. Di vî warî de di dîrokek nêz de, ev tevgerên femînîst, jinên berxwedêr ên di têkoşîna rizgariya neteweyî de, jinên gerîla, rêxistinên jinan û nasnameyên jinan ên ji tevgerên derveyî civakî ne. Ew hemû nirxên berxwedan û azadiyê ne ku ji hêla jinên cîhanê ve hatine afirandin.
herwiha bi vêre Jineolojî; Şoreşa Azadiya
KurdistanKurdistanê, ku ji avabûna xwe ve xwediyê karakterê şoreşa jina ye. Çanda Tel Xalaf, cihê civakbûnê û yekemîn şoreşa jinan, ev demek ku Şoreşa Jinên Rojava ji nû ve li ser koka xwe derketiye û pergalek alternatîf afirandiye,û jiyan dike.
li ser bingeha rastiya Rêbertiya Reber Abdullah Ocalan, ku diyar kir ku zanist hewceyê şoreşek paradîgmatîk e û jin di bingihê vê şoreşa paradîgmatîk de bi cî kir, ev ratî di şoreşa Têkoşîna Azadiya Kurdistanê ya ku çêbûye şorş di nava şoreşê de,herwiha zanisteke ku pêşxistiye ku bûye muxatap ji qonaxên ku jinê derbaskiriye.
Jinên ku ji paşiya 1970-an heya destpêka 1990-an, bi herikîna jinan re bi kombûnek kalîteyî û bi vê kalîteyê beşdarî şoreşa Kurdistanê bûn, 1987-an de YJWK( Yekîtiya Jinên Welatparêzên Kurdistanê), di sala 1993-an de arteşa jin. 1995-an de YAJK, 1996 teoriya qutbûnê. Ideolojiya Rizgariya Jinê, Jiyana Azad û Projeya Veguherîna zilam1998 , tecrûbeya partîbûnê 1999. Di salên 2000-an de, ew di pêvajoyên şoreşgerî re derbas bû wekî ezmûnên Peymana Civakî û Konfederalîzma Jinan, ku ruhê demê dikişand. Jineolojî felsefeya xweya zanînê bi nirx û berhevokên ku ji hêla van hemû pêvajoyên şoreşgerî ve hatine afirandin diafirîne. avabûna vê ezmûna ku di bin şert û mercên giran ên şer de hatî jiyîn di nav karên bingehîn ên Jineolojî de ye. Bi moxilkirina vê ezmûnê, Jineolojî wekî têgihiştina zanista civakî ya , ku ev berhevoka wate û nirx di eksena jin de hatine afirandin . Jineolojî li ser ked û berxwedana her kesê ku li zindanan, li qadên parastina rewa, li qadên civakî yên li dijî qirkirin û mêtingeriyê di asta hovîtiyê de bi planên navneteweyî ku li berxwe didin, pêş dikeve û bi nîqaşên xwe yên li akademî û dibistanan hêz dide.
Jineolojî; Ew ji kêliya ku jiyaye dest pê dike ku wateyê bide jiyanê, zanistê çêbike û çareseriyên radîkal ava bike. Taybetmendiya wê ya derketinê heye heya ku dikare li her derê û her kêliya ku jiyan lê tê astengkirin çareseriyan peşkeş bike. Ew zanistek dînamîk e ku bi jiyan û civakê re têkildar e. Ew zanista ku zanistan tîne cemheve ,ew zanista ku civak û jiyan ji hev qut kiribû jineolojî zanisteke ku nûve jiyan û civakê tîne ba hev , feraseta zanista ku karakterê wê yê baviksalarî ji her alî ve hatî deşîfre kirin, bi hev re pênasekirinên jin ol, huner û felsefeyê, bi taybetî hebûna û feraseta jiyanê û jinê ku li ser bingeha vê zanistê hatî pêşxistin rexne dike. Di vî warî de, Jineolojî li ser bingeha lêkolîna çavkanî û çareseriya pirsgirêkên civakî di warê pênasekirina jinan û rola wan a di jiyanê de bingeh digire. Bi gotinên din, ew ne zanistek e ku jinan wekî zayendek digire dest û lêpirsînê dike û ji bo wan zanistekê ava dike. Ji hewcehiya her zanistî ya civakîbûnê dest pê dike, diyar dike ku divê ev civakbûn di warê dîrokî û rojanede de li dor jinan were şekilgirtin.
Jineolojî Şoreşa Jin DI Cih De Gava Sazîbûnê Avêt
Jineoloj, we sazîbûnê, girêdana zanistê bi xweza, jiyan û civakê re bi afirandina girêdanek xurt a bi rêxistinkirî re dikare pêk bîne. Li ser bingeha têgihiştina pozîtîvîst a zanistê, ku îdeolojiya wê lîberalîzm e, û li ser bingeha fîzîka Newtonî, ew li ser bingeha perspektîvek tevlihev li dijî fêmkirina jiyanê ku her tiştî ji hev qut dike û perçe dike. Fîzîka kûantûm li ser teza ku her tişt bi hev ve girêdayî ye û li ser bingeha têgihîştina bingehên zindî ya xwezayê ava dibe. Ew li ser tezê hatîye damezirandin ku wateya sereke ya zanistê ewqas watedar dibe ku ew dikare bibe çareseriyek ji jiyan û pirsgirêkên civakî û hilweşînên ekolojîk re, li hember paradîgmaya mekanîkî ku ne mimkûn e ku peyvên zanist û rêxistin li hev bicivin.
Di vê çarçoveyê de, Jineolojî zanistek e ku li çiyayên Kurdistanê bi berxwedana tevgera gerîla ya herî mezin a serdema li dijî modernîteya kapîtalîst de pêşketiye.
Ew di destpêkê de wekî komek hate saz kirin û paşê jî wekî komîteyek, piştî ku di 2015 de yekemîn konferansa xwe li çiyayên Kurdistanê li dar xist, li ser bingeha rêxistinbûnê wekî Akademiya Jineolojiyê hate avakirin. û li gelek derên cîhanê dest bi xebata xwe kir, bi taybet li Rojava, ku cihê şoreşa jinan a li Kurdistanê ye, bi armanca komkirina agahiyan li ser jinan, lêkolînên analîzên civaknasî pêk anîn, di nav akademiyê de navendên lêkolînê li ser bingeha lêkolînên ku rastiya jinan derdixin holê ava kirin. Wekî din, projeya Jinwar wekî qada jiyanê ye îmze kir û xebatên kovar û malperê pêş xist. Û di 2018’an de Konferansa Yekem a li Bakurê Sûriyê li dar xist, da xuyakirin ku li Rojava şoreşa jinê rastiya veşartî ya jinan dîsa derxist holê. Di heman demê de bi jinên cîhanê bi Enstîtuya Andrea Wollf re, ku navê wê şoreşgera enternasyonal Andrea Wollf bû, civiya û rê û rêbaz pêşxistin ji bo jinên cîhanê, bi taybet Ewropa, Amerîkaya Latîn û Asya, ku bigihîjin agahdariyan di derheqê wan de.Li Ewropa û Amerîkaya Latîn bi eleqeyek mezin hate pêşwazîkirin, nîqaşên li ser îhtîmala gelek tevgerên dij-pergalê jineolojiyê, bi taybet femînîzmê, pêşengî kir. Wekî din, bal kişand ser girîngiya tevgera bi diyarkirina rastiya jinan di her warên jiyanê de, bi taybetî di aborî, estetîk etîk û demografî de. Bi hezaran kes di akademiyan de hatine perwerdekirin û bi gelek rêbazên perwerdehiyê derketinên erênî avabûn. Jineolojî, ku xwedî berpirsiyarî ye ku jiyanek azad bi zanîna di derheqê jinan de, bi taybetî hebûna jinan, xweza, siyaset, têgihiştina etîk û estetîk, aborî û wêjeyê ve girêbide û bihonîne. Di vê wateyê de, ew bi wezîfeya afirandina bingehên zanînê yên ku modernîteya demokratîk li ser wan bingeh digire re rû bi rû ye.
Wekî encamek, her çend nîqaşên li ser armanc û qada jineolojiyê berdewam dikin jî, di warê teoriya têgihîn û sazûmanbûnê de di bin ronahiya tespîtên heta niha hatine kirin de hin gav hatine avêtin. . Weke ku Reber Abdullah Ocalan dibêje, têgihîştina formûla efsûnî ya “Jin Jiyan Azadi”, lêkolîna li ser jiyan û azadiya jinan li ser vê axê, têgihiştina bingeha etîmolojîk a van peyvan, eşkerekirina epistemolojiya jinan, lêkolîn û avakirina ontolojî û metodolojiya wê têne pêşxistin. Ew li ser bingeha ronîkirina xwezaya jinê û xwezaya civaka pê re têkildar, nivîsandina dîroka koledarî û azadiya jinê, avakirina bingehê zanistiyê ya ku şoreşa jinê li ser wê bingeh digire, û pêşxistina feraseta zanista civakî ya ku wê hemû tevgerên jinan ber bi konfederalîzma jinên cîhanê ve bibe esas digre, ew bi berpirsiyariya ku li ser mijarên di derbarê her aliyê jiyanê de lêkolîn û analîzan bimeşîne û bingeha zanista modernîteya demokratîk derxîne holê.
[1]