تاریخو ئەدەبیاتو یارسانی
بەشۊ: یەرەمۍ
بەشی یەکەمەنە باسمان جە سەرەتاو بنەماکا ئایینو یارسانی کەرد، چەنی کەمێ ئاشنابېیەی بە ئاینەکەیشان، باسەکەو ئېمە باسەن جە ئەدەبیاتو یارسانی و باس چا کەسایەتیا کە جە بوارو ئەدەبینە یاگە دەسشان دیارەن و پاڕەوۍ ئایینو یارسانی بیېنۍ چا زەمەنەنە کە چەنەش ژیوێنۍ.
گەر باس جە سەرەتاو بنەماو ئەدەبیاتو یارسانی کەرمېن، مەشۊم جە (بابا تاهیری عوریانی هەمەدانی) یۆ دەسپەنەکەرمۍ، چېگەیچ هەر پا تەعرە کە گەرەکمانە بلمۍ دلۍ باسەکەی، کەمێ جە ژیوای (بابا تاهیر) ی و پاڕەویش جە ئایینو یارسانینە باسکەرمۍ.
بابا تاهیری عوریان یا هەمەدانی، نامۍ تەمامەش (تاهیر) ەن، یۊبېیەن جە پیرەکانو ئەهلو هەققی، پەوکەی پەنەشان واتەن (بابا) ، ئی وەڵگیرۍ پەی ڕابەرا ئایینو یارسانی و تەریقەتو دەروېشی ئیسلامی جە کوردەوارینە هامشانو وېش هورچنیەن، یانی: (ڕووت، ڕووتەڵە) ، چوونکم باوەڕش بە فەلسەفەو سوفیزمی بېیەن، پېسەتیۆریێ و بە شېوەو دەروېشیزم بەرش وستەن، پېسە پراکتیکی، ئینجا هەمەدانیشا پەنەواتەن، چوونکم چاگە ژیوان و هەر چاگەیچ کۊچی دمایېنش کەردەن.
جە شېعرەنە، نامۍ ڕاسەقینەو وېش کە (تاهیر) ەن بەکارئاردېنە پېسە نازنامی، کونتەرین سەرچەمە کە ژیوای بابا تاهیریش نویستەبۊ کتېبەکەو (ڕاوەندی) ن، موحەمەدو کوڕو عەلی سلێمانی ڕاوەندین، ساڵەو (595ک- 1202ز) ، کتېبو (راحە الصدور و آیە السرور در تاریخ آل سلجوق) یش نویستەن، ساڵەو (1333ز) بە کوششو موحەمەد ئیقبالی و نیارەی پەراوېزو پیرستەکا جە لایەنو (موجتەبا مینەوی) چاپ کریان.
ئی کتېبە باس جە دیڎارو مېیانو سەڵتان توغروڵ بەگو سەلجووقی و بابا تاهیری کەرۊن، چېگەنە نویسەر گەرەکشەن ئانەیە واچۊن کە پلەو پایەو یاگۍ دەروېش و سوفیا چا سەردەمەنە باڵابېیەن، باس جە دیڎارەکەی کەرۊن پی تەرزە:
ئەژنیم ئا وەختە کە سوڵتان توغروڵ بەگ ئاما پەی شارو هەمەدانی، ئەولیێ سوفییەکا یەرۍ پیرۍ بېنۍ (بابا تاهیر و بابا جەعفەر و شېخ حەمشا) ، پاڵو کەشێنە کە نامېش خدر بۍ جە دەربازەو هەمەدانی مدرێبېنۍ، وەختێ سوڵتان چەمش پەنەکەوتۍ پیێکۍ وېش مدرنێ و وېچش سەرو ئەسپەکەیشۆ وەستەرە، چەنی وەزیرەکەیش (ئەبوو تەسری کەندەری) لوێ پەی لایشان، گەرەکشبۍ دەسشان ماچ کەرۊن، چا وەختەنە بابا تاهیر حاڵەتو (جەزب) ینە بۍ، ڕوەشکەردە سوڵتانی و پەنەش وات: ئەی تورک گەرەکتەن چەنی خەڵکو خوڎای چېش کەرین؟
ئاڎییچ ماچۆ: چېش ئەمرە کەری، ئانەی کەروون، بابا تاهیری پەنەوات: ئانەی کەرە کە خوڎای گەرەکەن، خوڎا ماچۊ (ان اللە یامر بالعدل و الاحسان) ، سوڵتان دەسشکەرد بە گرەوای و ماچۊ: پاسەکەروون، بابا تاهیر دەسش گېرتو پەنەش وات: ئی دیاریەیە جە من وەگېری؟
سوڵتان ماچۊ: بەڵۍ
ئیتر بابا تاهیر گڵوەو مەسینە مەڕیێکېش دەسشەنە بەرئاردە، ئانۍ کا زەمەنێ پەی دەسودیم گېرتەی بەکارشئارۍ، کەردەش دەسو سوڵتانی و پەنەش وات: من گردو سامانو سەرزەمینیم وستەن دلۍ دەسات، داڎپەروەربە، ئیتر سوڵتان دیارییەکەو بابا تاهیریش پارېزناو پەی هەر جەنگێ لوێ جە دەسش کەرۍ.[1]