Roja zimanê dayîkê û zimanê bavûkalan
#Dilawer Zeraq#
Belê, di vî warî de du xebatên sereke ligel hev tên meşandin. 1- Di warê çalakiyên girseyî de, ji aliyê TZP Kurdî ve xwepêşandan hatin (û tên) lidarxistin. 2- Di warê hînkirina zimên a bi awayekî sîstematîk de jî di şaxên Kurd-Der’ê de xebatên atolyeyê tên çêkirin û ev xebat didomin.Ji vir û şûnde ez bêhtir meyla xwe bidim ser xebata xala duyem û pê de herim. Helbet hînbûna gramera zimanekî gelek girîng e. Û mirovê ku baş bi gramerê dizane, çi di axaftina xwe de, çi di xwendina xwe de, çi jî di nivîsandina xwe de hindik çewtiyan dike û bi awayekî hişyar û hayjêheyî têkilî bi zimên re datîne. Ligel vê yekê jî em dikarin bêjin ku her kesê ku bixwaze bi Kurdî bipeyive, ne şert e ku bi hemû aliyan ve bi gramerê bizanibe. Ger kesek bixwaze bi Kurdî biaxive, bes bi hin qaydeyan bizanibe, haya wî/ê ji hin rêzikan hebe, kêm zêde xwediyê/a ferhengekê be (ferhenga ku di hiş û bîra mirov de ye û peyv û gotin tê de dihewin) û bala xwe bide rojname û pirtûkên Kurdî û bi awayekî domdarî xwendinê bidomîne, dê bi hêsanî karibe di gelek waran de xwe bi Kurdî îfade bike.Îcar, wexta ez bala xwe didim ser xebatên atolyeyên Kurdî-Der’ê, dibînim ku xebata zimên bi giranî li ser hînkirina gramera rût û hişk û hola didome. Û hê jî li ser slogana, ‘xwedîderketina li zimên’ û li ser gotina armancî ya, ‘pêşvebirina zimên’ ev xebat tê domandin. Helbet sedemên vê yekê hene (wekî mînak: têrnekirina mamosteyan û kêmbûna dokumentên hîndekarî û perwerdekirinê, hwd.) û ev sedem kêm zêde tên famkirin. Min di nivîsên xwe yên berê de di warê slogana ‘xwedîderketina li zimên’ de, dîtinên xwe aşkera kiribû. Û ez gotina armancî ya, ‘pêşvebirina zimên’ bi awayekî dî jî fam dikim. Û dikarim wiha rave û îzah bikim.Bi ya min ziman bi du awayan tê pêşvebirin. A) Bi awayekî çikane. B) Bi awayekî berehî (berwarî).A) Ger mirov bi tenê bala xwe bide ser qaydeyên gramerî û bi tenê pê re bilebike, çend pirtûkên li ser gramerê nivîsîbe jî, di vî warî de çi qas serkeftî be jî, ancax dikare wî zimanî heta radeyekê pêş ve bibe û ev pêşvebirin jî dibe ‘pêşvebirina çikane’. Helbet pêşvebirina bi vî rengî pêşvebirineke bi sînor û kêmmayî ye. B) Ger mirov, ligel hînbûna gramerê, bala xwe bide awayên axaftin û awayên gotin û bilêvkirinên cuda cuda yên herêm bi herêm, devok bi devok, bala xwe bide hevwateyî û pirwateyiya peyv û gotinan, bala xwe bide qalib û biwêj û gotinên pêşiyan, ligel van hemûyan, a herî girîng bala xwe bide wêjeya wî zimanî, bi xwendineke baş û têr tekûz pê de çûbe û ji gelek hêlan ve ziman û wêjeya wî nas kiribe, wê hingê pêşvebirina zimên a wî mirovî ‘pêşvebirineke berehî’ ye û ji bo hînbûn, xurtkirin, geşepêdan û jîndarhiştina zimên, tu sînor li pêş wî mirovî tune ye, ev pêşvebirin û geşepêdan domdar e û her didome.Piştî vê ravekirina kurt, dixwazim bêjim; hemin ku em dixwazin geşe bi zimanê xwe bidin, wî bi awayê ‘pêşvebirina berehî’ xurt bikin û bikin zimanê rojane, hewce ye em peyderpey hin xebatên spesifîk û taybet: ên wekî, ‘Têkilî û ligelheviya ziman û wêjeyê, zimanê bazarê û ya kirîn û firotinê, zimanê matematîkê, zimanê tip û zanistê û hwd.’ jî tev li xebatên atolyeyê ya di Kurdî-Der’ê bikin. Ji bo ku karibim dîtina xwe ya di vî warî de baş rave bikim û bidim famkirin, dikarim wiha bêjim: Dîtina sereke ev e; li cîhanê, ji aliyê hemû kesên ku bi zimên re têkildar in ve tê qebûlkirin û tê parastin: ‘zimanê pêşketî ew ziman e, ku ji sedî şêst mirovên ku bi wî zimanî diaxivin, wekî xwînerên domdar, rojname û pirtûkên ku bi wî zimanî tê weşandin dişopînin û dixwînin û ev ziman di ragihandin û zanistê de tê bikaranîn. Lê mixabin, gava em bala xwe didinê, ev yek di zimanê me de hê pêk nehatiye û ne kêmî pênc salan e ku xebateke wiha sîstematîk tê meşandin; lê ji sedî yek jî li xwînerên wêjeya Kurdî û li xwînerên rojnameya Kurdî zêde nebûne.Ji ber vê yekê, em ancax bi meşandina xebatên wiha komplîke û bi tevahî dikarin geşepêdaneke hêjayî şabaşê bidin zimanê xwe û di paşerojê de hê zêde pê kêfxweş û dilxweş bibin.
[1]