شوێن: #سلێمانی#
ساڵی گیرانی وێنەکە: سەدەی بیستەم
کەسایەتی ناو وێنەکە: ئایشە خانی هاوسەری #شێخ مەحمودی حەفید#
ئایشه خان کچی شێخ مەعروفی (مارف)ی نەقیبە.
ناوی وێنەگر: نەزانراو
[1]
زانیاری دەربارەی ئەم وێنەیە ڕاستکراوەتەوە لە لایەن:
(Brusk Salah Al Hafeed)

ئەمە نامەیەکی #شێخ مەحمودی حەفید# یەکەم مەلیکى کوردستان کە لە #03-08-1927# بۆ محەمەد بەگی موغاغی ناردووە، ناوەرۆکی نامەکە، لەدوای هەواڵ پرسین، داوای لێدەکات ئاگاداری دێهات و موڵکەکانی بێت.
محەمەد بەگی موغاغ ساڵى 1932 بەڕێوەبەرى شارەدێی #ماوەت# بوەو دواتریش بۆتە بەڕێوەبەرى شارەدێی #سوورداش#، حاجی ڕەسوڵ بەگ کە باوکی محەمەد بەگ بووە، بەڕێوەبەرى شارەدێی #سەرچنار# بووە کە کەسایەتییەکی دیار و ناسراوی شاری #سلێمانی#ن. [1]

حەوشەی ماڵی #شێخ مەحمودی حەفید# لەگەڕەکی شێخان لەشاری #سلێمانی# لە ساڵی 1919دا.

[1]

عەزیز سەلیم - 1969

[1]

لە ڕاستەوە: 1- شێخ مارف دۆزەخدرە، 2- شێخ عەبدولقادر دۆزەخدرە،
3-شێخ مەحمودی حەفید.

نامۍ: مەحمود
نازنام: حەفید
نامۊ تاتەی: شېخ سەعید
ساڵۊ پېڎابېیەی: 1878ز
ڕۊ مەرڎەی: #09-10-1956#
یاگۊ پېڎابېیەی: #سلێمانی#
یاگۊ مەرڎەی: #موسڵ#

$ژیۋاینامە$
شېخ مەحموڎی حەفید، کوڕو شېخ سەعیدو حەفیدیەن، شېخ زادەن و ملۊوە سەرو زانای نامڎار و گۆرەی شېخ مارفی نۆدێ، تاتەش دلۍ شارو موسڵینە بە پیلانێ نامەردانۍ کوشېیان، دمای ئاڎی شېخ مەحموڎی کوڕش درېژەش بە ڕاکېش دان و کۊشش کەردەن پەی ڕزگاری میللەتو کوردی.
شېخ دلۍ بنەیانێ سۊفی تەریقەتو قادرینە سەر بە شېخەکانو بەرزنجەی ئامان دنیاوە، تاریخ شاهېڎەن سەرو ئا کۊششا کە شېخ مەحمووڎی دێنۍ پەی ڕزگاری کوردەسانی و ئەرەمەزنای دۆڵەتی کوردی. شېخ مەحمووڎ هیچ وەخت سنوورو دۆڵەتێ وەرتەسکی گولانەی نەبېیەن مەژکشەنە، بەڵکوم ئاڎ ئاوات و ئاکارش پەی سنوورێ فراوانی و دۆڵەتێ گۆرەی بېیەن پەی کوردەکا، هیچ وەخت مامەڵەش بە داواکاریەکاش نەکەردەن، پاگیریش کەردەن، پاش گېرتەنەرە سەرو مافە نیشتیمانی و فەرهەنگی و کەلتووریەکا میللەتو کوردی.
گەر سەرنجە بڎەیمۍ شېعرەکا شېخی نەمری، ئا ڕاسیەیە مەوینمۍ کە باسمان کەردۍ، ئاڎ وېش وېنامەکەرۊن بە فەرهادی کۆهکەن پەی بێستونی مانیعی ئامالو کوردان دەس و برد مەکەرۊن.
فەرهادی قەومی کوردم و فەریادی کورد ئەکەم
دوژمن بە کوتکی کاوە وەکوو شووشە ورد ئەکەم
بۆ بێستوونی مانیعی ئامالی کوردەکان
وەک کۆهکەن بە عەزمی مەتین دەستوبرد ئەکەم
یا کەشتی کورد ئەبەمە ساحیلی نەجات
یا ڕۊحی خۆم و ئالی پەیامبەر بە پرد ئەکەم
مەحموودی فیکرەتم ئەخەمە دووی ئەیازی کورد
یا کەسبی وەسڵی میللییەت و نەیلی کورد ئەکەم
من کوردم و بە کوردی ئەڵێم و بڕایەوە
زیللەت نەما سەعادەتی کوردان گەڕایەوە.
شېخ مەحمووڎ تەمەنو لاوینە دەسش کەردەن بە ۋانای دەرسە شەرعیەکا، هەر دلۍ مزگیەکانە فېرو زوانەکانو عەرەبی و فارسی و تورکی بېیەن.
ساڵەو (1914ز) سوپاو کوردی کە ژمارەشان یەرۍ هەزار سەربازۍ بیېنۍ، بە سەرداری شېخ مەحمووڎی لوێنی پەی شارو بەصرەی، چاگە دژو ئینگلیزەکا گژیێنۍ، ئەچا جەنگەنە شېخ زامڎار کریان و گېڵانۆ پەی سلێمانی. چڼیین پارچە شېعرۍ سەرو ئازایی شېخ مەحموڎی و سوپاکېشەرە بە زوانی عەرەبی واچیێنۍ، کە ئانەیە نیشانە مڎۊن کە هېزو کوردی چ مەردانە و ئازایانە وەراوەر بە داگیرکارە ئینگلیزەکا گژیان.
وەختێ هەواڵش پەنە مەیاوۊ کە هېزەکۍ ڕووسییای جە کوردەسانو ئێرانی دەستدرېژی مەکەران سەرو ماڵ و موڵکو کوردەکا، چەنی کۊمەڵێ جە سەرخېڵەکا ئا وەختەیە جەنگېیان دژو ڕووسییەکا، ئا جەنگ و قارەمانییە دلۍ ناوچەکانو هۆرامان و پێنجوێن و مەریوانی بېیەن، پارېزگارییشان جە کوردی کەردەن.
دمای جەنگی جەهانی یەکەمی و مەڕیای عوسمانییەکا، دەسەڵاتو عوسمانییەکان لاواز بییەن، ئینگلیزەکېچ شارو بەغڎایشان داگیر کەردەن، هەر پۆکەی ساڵەو (1919ز) شېخ مەحمووڎ سەربەۋېیی کوردەسانیش بانگدان. یەکەمین حکومەتی کوردیش مەرزنانەرەو وېچش بە مەلیکو کوردەسانی هۊرچنېیەن، داواش جە عەلی پاشاو ئاو وەختەو سوڵتانی عوسمانییەکان کەردەن جە وەراوەرو دڎاڼیاپۊرەی بە حکومەتەکەیش، سوپاو کوردی مەبۊن بە لایەنگیرو عوسمانییەکان دلۍ جەنگو دژ بە ئینگلیزەکان، بەڵام دیارەن عوسمانییەکۍ داواکۍ مەلیکو کوردەسانیشان قبووڵە نەکەردېنە. دماتەر ئینگلیزەکۍ داواشان چەنەکەرد کە هامپەیمان بۊن چەنیشان، بەڵام شېخ مەحمووڎ داگیرکاری ئینگلیزەکاش ڕەڎکەردەنۆو ناستەنش بەیان دلۍخاکو کوردەسانی تاکو ئا وەختە جەنگو دەربەندی بازیانی ڕوەشداو چا جەنگەنە کۊمەڵێ ڕۊڵۍ کوردی شەهیڎۍ بیېنۍ و شکەستشان بە شېخ مەحمووڎی ئاردەن. ئەچا جەنگە تاریخیەنە شېخ بە زامڎاری گېریان و ڕەوانەو شارو بەغڎایشان کەردەن.
شېخ مەحمووڎ ئەرەمەرزنو یەکەمین حکومەتی کوردین، ساڵەو
(1918ز) کاروبارو شارو سلێمانی مەگېرۊدەس و مانگەو مایسی ساڵەو (1919ز) دلۍ نەبەردێ گۆرەینە جە دەربەندی بازیان دژو ئینگلیزەکا، شېخ بە زامڎاری کۆتەن دەسو ئینگلیزەکاو دلۍ داڎگایێ کارتۆنینە حوکمو قەنارەیش دریان.
بەڵام چېرو فشارو ڕاو خەڵکینەو جە تەرسەو وەرپابېیەی شۆڕشێ گۆرەی، ئا حوکمە فاڕیا پەی حوکمێ (10) ساڵ زیڼانی و شېخ مەحمووڎشان دوورۋستەو پەی هیندستانی. ماوەو یەرۍ ساڵا دوورۋستەی شېخ مەحمووڎی بی بە هۊکارو ئانەی بار و زروفو کوردەسانی و ناوچەکەی ئاڵۊز بۊن، پۆکەی ساڵەو (1922ز) ڕاش پەنەدریا بگېڵۊوە پەی کوردەسانی و هەر ئا ساڵۍ شېخی نەمر جە سلێمانی حکومەتو کوردەسانیش مەزرنارە، گردو تەواناکانو وېش تەرخان کەرد پەی پتەوکەردەی ئا حکومەتەیە.
شېخ مەحمووڎ ئومېڎ مەوازۍ کوردەسانی بنیاڎ بنیۊن، هەر پېسه تارېخنوویس (کێڤن مەکییرمان) نوویستەنش: (ڕاپەڕینەکۍ بەردەوامۍ بېنۍ تاکوو ئا وەختە مەحمووڎ دلۍ جەنگینە زامڎار کریا، کە سەرو ڕاو میانو کەرکووک و سلێمانی ڕوەشدا. شېخ مەحمووڎ بە دەسو ھېزەکانو بەریتانیای دەستگیرکریا و سزاو قەنارەدایش سەرەرە سەپیا، بەڵام دماتەر دلۍ قەڵێوە بەریتانیای جە لاھۆر زیڼانی کریا)، شېخ مەحمووڎ تاکو ساڵەو (1922ز) جە ھیندستان مەنۆ.
شۆڕشەکەو شېخی حەفیدی پېسە تەمامو شۆڕشەکا کوردی بۍ ئاکام مەن، جیۆپۆلەتیکو کوردەسانی و بەشبېیەی میللەتو کوردی ملو چڼیین خېڵ و عەشرەتیرەو یۊ نەگېرتەیشان هۊکارۍ ئا شکەست و نەهامەتیا بیېنۍ.[1]

دامەزرێنەری یەکەمین حکومەتی کوردستان و قارەمانی شەڕی #دەربەندی بازیان#، #شێخ مەحمودی حەفید# کوڕی شێخ سەعیدی کوڕی شێخ محەمەدە بچکۆلەی کوڕی حاجی #کاک ئەحمەدی شێخ#ە.
ساڵی 1881 لە #سلێمانی# لەو بنەماڵە ئایینییە بەناوبانگە لەدایکبووە، دوای هەرەسهێنانی #میرنشینی بابان# دەسەڵاتی ئایینی و کۆمەڵایەتی و سیاسی کوردستانی کەوتە دەست ئەو بنەماڵەیە.
شێخ مەحمود بەمنداڵی خراوەتە بەر خوێندنو مامۆستایانی وەک عەبدوڵڵا ئەفەندی و عەبدوڵڵا #زێوەر# دەرسیان پێوتوە.=KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2008/237/0013.JPG=KTML_Photo_Alt=شێخ مەحمودی حەفید=KTML_Style=width:30%;height:20%;float:right;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2008/237/0013.JPG=KTML_Photo_End=
هێشتا منداڵ بووە کە لەگەڵ باوکیدا سەردانی ئەستەمبوڵی کردووە و لەوێ سوڵتان عەبدولحەمیدی دووەم پێشوازی لێکردوون.
ساڵی 1908 بەپیلانی تاقمی ئیتیحاد و تەرەقی لە شاری موسڵ شێخ سەعیدی باوکی و شێخ ئەحمەدی برای شەهیدکران و ئیتر ئەرکی بەڕێوەبردنی کاروباری بنەماڵەکە دەکەوێتە ئەستۆی شێخ مەحمود کە لەو کارەساتەدا زۆر بەزەحمەت ڕزگاری ببوو.
شێخ مەحمودی حەفید وەک شەخسییەتێکی موسڵمان، ساڵی 1915 بەشدارییەکی کاریگەریی کرد لە شەڕەکانی دەوڵەتی عوسمانیدا دژ بە ئینگلیز لە ناوچەکانی کوت و شوعەیبە، بەخۆی و چەند سەد سوارێکی کوردەوە بەرگرییەکی قارەمانانەیان نواند.
ساڵی 1918 کاروباری شاری سلێمانی گرتەدەست.
لە 18-06-1919 دا ئینگلیز بە تۆپو فڕۆکە و هێزێکی گەورەی بێشوومارەوە بە سەرۆکایەتی ژەنەراڵ فرایزەر لە دەربەندی بازیان پەلاماری هێزەکانی شێخ مەحمودی دا.
لەو شەڕەدا هێزەکانی شێخ مەحمود قارەمانێتییەکی زۆریان نواند و قوربانییەکی گەورەیان بەخشی، بەڵام ئاکامی شەڕەکە بە سەرکەوتنی هێزەکانی ئینگلیز کۆتاییهات.
شێخ مەحمود بەبرینداری لەپاڵ بەردەقارەماندا دەستگیرکرا و لە مانگی تەمووزی هەمان ساڵدا بڕیاری لەسێدارەدانی درا، بەڵام لەژێر گوشاری ڕای گشتی داو لە ترسی بەرپابوونی شۆڕشێکی گەورەی کورد، ئەو حوکمە گۆڕا بە حوکمی دە ساڵ زیندانی و شێخ مەحمودیان دوور خستەوە بۆ هیندستان.
دوورخستنەوەی شێخ مەحمود بۆ ماوەی سێ ساڵ بارودۆخی کوردستان و ناوچەکەی ئاڵۆزتر کرد، بۆیە ساڵی 1922 ڕێیپێدرا بگەڕێتەوە کوردستان و هەر هەمان ساڵ شێخی نەمر لە سلێمانی حکومەتی کوردستانی دامەزراند و هەموو تواناکانی خۆی تەرخانکرد بۆ پتەوکردنی ئەو حکومەتە، بەڵام سیاسەتی ئەو سەردەمەی گەورە هێزەکانی دنیا دژی ئامانجەکانی گەلی کورد بوون و ئینگلیز بەتەواوی پشتگیریی لە دەوڵەتی تازە دامەزراوی ئێراق دەکرد و لەشکرکێشییان دەکردە سەر کوردستان.
شێخ مەحمودی حەفید ماوەی چەند ساڵێک شەڕی پارتیزانی درێژە پێداو دوا جار لە ئاکامی گەلە کۆمەکێی هێزە ناوچەییەکان و هێزە گەورەکانی جیهان، شێخ مەحمود ساڵی 1926 دەستی لە چالاکی سیاسی و سەربازی هەڵگرت و لە گوندی پیران دانیشت.
بەڵام کە ڕاپەڕینەکەی خەڵکی شاری سلێمانی لە ڕۆژی شەشی ئەیلولی ساڵی 1930 خڵتانی خوێن کرا، شێخ مەحمود دەستیدایەوە چالاکی دژ بەهێزی ئینگلیزو هێزی حکومەتی ئەو سەردەمەی ئێراق و چەند نەبەردێکی تۆمار کرد، لەوانە شەڕی #ئاوباریک# و شەڕی کەناروێ و شەڕی سوورداش. بەڵام پارسەنگی هێزە سەربازیی و سیاسییەکانی ئەو سەردەمە لەبەرژەوەندی کورد دا نەبوون، بۆیە شێخ مەحمود لە ساڵی 1931دا کەوتە دەست دوژمنانی کورد و بە دەستبەسەری لە بەغدا و ناوچەکانی تری ئێراقدا خرایە ژێر چاودێرییەوە. بەڵام لەبەر ناهاوکوفی لەچەک و تەقەمەنی و هێزی شەڕکەر بۆیە شێخی نەمر ناچاربوو لە ڕۆژی 1931.05.13دا خۆی بەدەستەوەبدات، پاشان دورخرایەوە بۆ بەغدا و سەماوە و لە دواییدا بۆ ناسریه، دواتر گەڕێنرایەوە بۆ بەغدا، تاکوو لە ساڵی 1941دا لەکاتی شەڕەکەی ڕەشید عالی گەیلانی لە دژی بریتانیا خۆی لە ژیانی دەستبەسەری لە بەغدا ڕزگارکرد و گەڕایەوە کوردستان و چوو لە گوندی داری کەلی دانیشت.
ئەم گەورە پیاوەی کورد جگە لەوەی کە جێپەنجەی بەسەر هەموو ڕووداوەکانی ئەو سەردەمەی کوردستان و ئێراقەوە هەیە، شەخسییەتێکی کۆمەڵایەتی گەورەش بوو. خوێندەوارێکی بەسەلیقە و شاعیرێکی بەهرەداریش بوو. پێکهاتە و حکومەت و دەزگا ئیدارییەکانی تری شێخ مەحمود نیشانەی ئەوەن کە ئەم پیاوە هەڵکەوتووە بایەخیداوە بە خەڵکی ڕۆشنبیر و زۆربەی ئەفسەر و شاعیر و ڕۆشنبیرانی کورد پەیوەندییان بە شۆڕش و حکومەتەکەیەوە کردووە.
شێخی نەمر لە خەباتی پارتیزانیشدا ڕۆڵی خوێندەوار و ڕۆشنبیری بەرز نرخاندووە، بۆیە چاپخانەکەی ڕۆژنامەی (#بانگی کوردستان#) ی لە ئەشکەوتی #جاسەنه#-دا جێگیر کرد.
بە هەڵسەنگاندنی بارودۆخی ئەو سەردەمەی کوردستان و ناوچەکە ئەو ڕاستییە ئاشکرا دەبێت کە لە ڕووی ئیداریی و سەربازیی و دیپلۆماسییەوە شێخ مەحمودی نەمر هیچی کەمتر نەبووە لەو پاشا و ئەمیرانەی کە لەدەورو پشتی کوردستاندا پشتگیرییان لێکراوە.
مەلیکی کوردستان شێخ مەحمود ڕۆژی 1956-10-09دا لە یەکێک لە نەخۆشخانەکانی بەغدا کۆچیدوایی کرد و تەرمی پیرۆزی بەڕیزێکی زۆرەوە لەناو ئاپۆڕەی خەڵکانی دڵسوزی شێخی نەمر و کورد و کوردستان لە تەنیشت گۆڕی کاک ئەحمەدی شێخ لە #مزگەوتی گەورە#ی سلێمانی بەخاک سپێردرا.
ڕێوڕەسمی پێشوازیکردن لە تەرمەکەی و بەخاک سپاردنی بوونە پریشکی هەڵگیرسانەوەی ڕاپەڕین و خۆپیشاندان لە کوردستاندا.
کۆچیدوایی شێخ مەحمودی حەفید زیانێکی گەورەی بە بزووتنەوە ئازادیخوازییەکەی خەڵکی کوردستان گەیاند، بۆیە زوربەی شاعیران و نووسەرانی کورد هۆنراوە و بەرهەمیان بۆ نووسیوە.[1]

[1]