کورتەیەک لە مێژوویەکی هۆزی ساڵەیی
ئێمە نەوەکانی (ساڵح بن جەمیل)ین، کە ناسراو (بانی جەمیل) سەر بەو کەسەیە، فەرمووی (ساڵحی) و ئەوانیش بە (ساڵەیی) دەڵێن، لە کتێبەکانیشدا پێی دەوترێت (الصالحی)، وە ئەم هۆزە زۆر گەورەیە لە نێو هۆزە بەناوبانگەکانی ناو لیوای #کەرکووک#. وەک هەموو هۆزەکانی تری کورد، ئایینییە، و عەقیدەکەی باشە، وە بۆ پیاوانی ئایینی و خەڵکی ڕێگاکان دەست بەسەردا بگرن بۆ بەڕێوەبردنی کاروبارەکانی، شێخی گشتی بنەماڵەکەمان لە ناوچەکە #پردێ# (ئاڵتون کۆپری) (شێخ مەلا محەمەد کوری مەلا عەبدولقادر کوری مەلا محمود کوری مەلا عەبدولکەریم ساڵەیی، پێی دەوترێت (مەلا محەمەد کۆج)
شێخ مەلا محەمەد کۆج گوندێکی دامەزراندوە بەناوی (شێخەیی) و قوتابخانەیەکی ئایینی دامەزراندووە کە تیایدا وانەی زانستە ئاینییە جۆراوجۆرەکانی تێدا دەڵێتەوە، هەروەها لەسەر خەرجی تایبەت، ئەو گوندەی کە ئاماژەی پێکراوە دەکەوێتە باکووری ڕۆژهەڵاتی شارەدێی پردێ، دەکەوێتە سەر ڕێگای خواروو زاب - لە دیارترین خوێندکارەکانی شێخ کە باسمان کرد، (کوڕە گەورەکەی، مەلا شەریف سەید ئەحمەد خانەقا کەرکووک، مەلا عومەر نەبیاوەیی، مەلا سەعید قەرەبەگی، مەلا ئەحمەد، مەلا ڕەشید حاج ئەحمەد بانە مامی، مەلا محەممەد کۆج) هەروەها محەمەد دەرماناوی دوو کوپە ئاویی داناوە کە گەشتیاران بۆ ئاو خواردنەوە سودیان لێ بینیوە دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی گوندی شێخەیی و دەکەونە سەر ڕێگای گشتی پردی، لە کۆتایی تەمەنیدا بۆ پەرستش دەچێتە ئەشکەوتی دێرماناو و لەوی گیان لەدەست ئەدا، وە لە ساڵی (1307ی کۆچی) (1889ی زاینی) کۆچی دوایی کرد و لەسەربانی ئەشکەوتەکە بەخاک سپێردرا، کە ئێستا مەزارێکە دەکەوێتە سەر ڕێگای گوندی قەرە سالم و ناوچەکانی شێخ بزێنی و لە نێوان گوندی سەربیر تێدەپەڕین، دوایی سەرۆکی هۆز بە شێخ مەلا محەمەد کۆج کرا دوای ئەو بە شێخ سەعدەدین و دوای ئەویش بە شێخ عەبدولکەریم و پاشان بە شێخ نەجمەدین و دوای ئەویش بە شێخ ئەحمەد و دواتریش بە شێخ عەبدولقادر و دوای ئەو بۆ شێخ لەتیف، شێخ لەتیف ئێستا 2022 زیندووە و لە پردێ لە گەڕەکی ڕزگاری دەژی و خاوەنی دوو کوڕە بە ناوەکانی (محەمەد و ئیبراهیم).
$ناوچەی دۆڵی ساڵەیی لە ڕەوتی مێژوودا$
ناوچەی دوڵی ساڵەیی ناوچەیەکی پان و بەرین دەگرێتەوە بە ڕووبەری (77500 دۆنم) بە گوێرەی سەرژمێری ساڵی 1957 ی دەوڵەتی عێراق و ژمارەی دانیشتووانی خۆی لە نیزیکەی (130000) کەس دەدات، بە گوێرەی سەرژمێری ساڵی 1977 ی دەوڵەتی عیراق. ناوچە که دەکەوێتە باکووری شاری کەرکووکەوە لە دووڕیانی #کۆیە# – #هەولێر#، لە دێی دارەمان - هەتاکوو شارەدێی پڕدێ (ئاڵتوون کۆپری) و یەک لەسەر سێ (1:3) ی شارۆچکەکە لە خۆ دەگرێت. ڵە ڕۆژئاواوە و زوورگە باڵا کولەکان (کە بە زوورگە زراو ناسراون) بە درێژایی ناوچەی شۆڕاو هەتاکوو زوورگەکانی قەرغەتوو لە خۆ دەگرێت، بەو دیوی زوورگەکانی زراو شارۆچکەی دووبز و دێی قەرەدەرە هەتاکوو دێی دورم کە دەکەوێتە بناری زوورگەکان لە خۆ دەگرێت، ئەو دیوی دورم ڕووباری زاب و ناوچەی شارۆچکەی حەویجەیە.
$لە ڕووی جوگرافیاوە، باکووری ناوچەی دۆڵی ساڵەیی$
ناوچەی دزەیی، باکوری ڕۆژهەڵاتی ناوچەی شوان و شێخ بزێنی، لە ڕۆهه ڵاتەوە ڕوباری ئاوی خاسە، لە باشوورەوە دێی مەلا عەبدوڵڵا و لە ڕۆژئاواوە ڕووباری زێی بچووکە کە سنووری شارۆچکەی دووبزە. ئەوەی شایانی باسە ئەم سنوورە ناوبراوە لە کاتی میرنیشینە کوردەکاندا، سنووری میرنیشینی بابان وسۆران بوو
زوورگە زراو درێژەی چیای زاگرۆسە و بریتیە لە سێ بەش:
1- زوورگەکانی کانی دوومەڵان و کانی کتکە
2- زوورگەکانی دورم
3- زوورگەکانی شوان و شێخ بزێنی.
مێژوونووس: عەبدوڵڵا مەلا محەمەد مەلا عەبدولسەڵام ساڵەیی.
$ناو و ژمارەی هەموو گوندەکانی هۆزی ساڵەیی$
بەپی ئامارە نافەرمیەکان کەلای ئێمەن 74 گوندە
بەم شێوازەی لای خوارەوە کە ئاماژەی پێکراوە.
$لە سنوری شارۆچکەی پردێ کە بەپایتەختی هۆزی ساڵەیی ناسراوە بریتین لەم گوندانە کە لە 34 گوند پێک هاتوون و لە نیوان کەرکووک و شارۆچکەی پردێن$
(کتکە - سەربیر - گەڵۆزی - گەوەنی - ڕۆژبەیانی - قادرباغر - میر ئەسفەهانی گەورە و بچووک - قەرەبەگ - گورزەیی - نەبیاوە - شانشین - قەزنەفەر - حەسار - گۆڵدەرە - سەقزلی - دارەمان - بیرەسپان گەورە و بچوک - کەڵوڕ - قەرەهەربەت - یارمجە - چیاچەرموک - شێخەیی - کانی دومەڵان - کەلسێکانی - زەردک - بيبانی گه وره و بچوک - قەره سالم - شەوگير - دەرماناو - پلکانه)
$ لە دەشتی هەولێر 5 گوند$
(ماجید - یارمجە - مەلاقەرە - گۆمەشین - قادریە)
$لە سنوری دووز خوورماتوو 8 گوند$
(پارە پارە - ساڵەیی - ئەلبو سەباح - تەپە سەوز - گوڵی تەپە - خدر ولی - قوشلان - ئاغجەمشەت)
$لە سنوری داقوق و حەفتەغار 7 گوند$
(ئاوایی مەنسوور - ئاوایی دارا - ئاوایی عەلی - گوندی کاکەیی - گوندی تاڵەبان - جینگلاوە - ئاوایی فەریق)
$لە سنوری کفری - زنانە 1 گوند$
(گوندی ساڵەیی بان شاخ)
$لە سنوری شارۆچکەی دووبز 19 گوند$
(قەرەدەرەی گەورە وبچوک - عەمشەی گەورە و بچوک - مەرعی - قوشقایە - قوتان - چەخماخە - تەقتەق - شیرناو - نادراوە - سمایلاوە - مامە - عەلەغێر - مەڵحەی گەورە و بچوک - توێلعە - ئەبوخورجە - مشێرفە)
$لە سنوری لەیلان 5 گوند$
(باوە - ساڵەیی - مامشە - تەرجیل - پەنجا عەلی)
$لەسنوری ئاکرێ و بادینان دوو گوند هەیە$
(کەلکچی - قایماوە)
سەرچاوەی بەشی ناوی گوندەکان (پەیجی عەشیرەتی ساڵەیی) [1][2]