(بێ دڵ) مامۆستاو زانای ئاینیی و کەڵەشاعیری دەشتی کەندێناوە
شاعیرو مامۆستاو زانای ئایینی کورد، مەلا عەبدوڵڵای کوڕی مەلا محەمەدی ناسراو بە(مەلا عەبدوڵڵای شەناغەیی) لە ساڵی 1926دا لە گوندی "قەپلان"ی سەر بەناحیەی دیبەگەو دەشتی کەندێناوەدا چاوی بە ژیان هەڵێناوە. لەتەمەنی منداڵیدا لەگەلێک حوجرە مزگەوتەکانی گوندو شارەکانی کوردستان خوێندوویەتی تاکو لەساڵی 1957دا لەسەر دەستی مامۆستا "مەلا سمایلی دیبەگەیی" مۆڵەتی مەلایەتی وەرگرتووەو بووەتە مەلای دوازدە عیلم. لەهاوینی ساڵی 1960دا بەشداری لە خولێکی پەروەردەیی کردووەو بەپلەیەکی بەرز سەرکەوتووەو لەپاییزی هەمان ساڵدا بۆ یەکەم جار لە قوتابخانە سەرەتاییەکەی گوندی (گۆڕە شەلە) بەمامۆستا دامەزراوەو دواتریش لەگوندەکانی تری دەوروبەری هەولێر وانەی گوتۆتەوەو وەکو (خەرابە، شەناغە، دەرگەڵە)و سەردەمێکیش لە قوتابخانەی (هەژار) لەشاری هەولێر نەوەی نوێی نەتەوەکەی پێگەیاندووە، دوای خزمەتێکی زۆری لەبواری پەروەردەو فێرکردندا لە ڕۆژی 21-02-1986دا لە تەمەنی 60ساڵیدا کۆچی دوایی کردو تەرمەکەی لەگۆڕستانی شێخ ئەحمەد لەشاری هەولێر نێژرا.
مەلا عەبدوڵڵا لە ناوەراستی شەستەکانی سەدەی بیستەمەوە دەستی بەشیعر نووسین کردووەو نازناوی (بێ دڵ)ی بۆ خۆی هەڵبژاردووەو بە غەزەل هاتۆتە نێو جیهانی شیعری کوردیو لەدواییدا لە شیعری نیشتمانیو نەتەوەیی گیرساوەتەوە، دیوانێکی خنجیلانەی لە شیعری غەزەلو هۆنراوەی نیشتمانی داناوەو لەپاش مەرگیدا بەچاپ گەیەندراوە.
مامۆستا بێ دڵ لەشیعری غەزەل گەلێک هونەرمەندبوو هەروەک لەپارچە شیعرێکیدا دەڵێ:
خۆزگە شەوگارێ لەگەڵ یار ساڵ ئەبوو
دەست لەسەر مل یانە لیمۆی کاڵ ئەبوو
یـا سـکاڵای دڵ ئەبـوو یـا پێکەنـیـن
یـا مـژینـی لێوو کـوڵمـی ئاڵ ئەبوو!!
مامۆستا (بێ دڵ) بەپێچەوانەی هەندێ مەلای دیکە، لەگەڵ ئازادیو مافی ئافرەتاندا بوو، لەچەند هۆنراوەیەکیدا لەماقی زەوتکراوی ئافرەتی کۆمەڵگاکەی دەدوێ:
مافی ئافرەتان قسەی بەتاڵ بـوو
هەموو مافێکیان ژوورەوەی ماڵ بوو
زۆر ناڕەوا بوو ئافرەت بـخوێـنـێ
یا لەماڵ دەرچێ و یەکێ بدوێنـێ
ئەوا ئێستاکە بـەیـاسـای مـیـری
بەهۆی خەبات و بەهەوڵ و ژیریی
مـافـی ڕەواتـان ئــەوا پـێ درا،
کوڕو کچ هەردووک وەک خوشکو برا!
شاعیری هەست ناسک لەهۆنراوەیەکیدا زۆر بەجوانی هەستو سۆزی خۆی بەرامبەر بەنیشتمانەکەی دەردەبڕی و زۆر بە جوانی وەسفی دەکات:
ئەو نیشتمانەی من هەمە
بێ شک لەعالەم یەکەمە
هەندە بەپیتو بەرهەمە
چەندی باسی کەم هەر کەمە
ئەگەر بڕوانییە دیمەنـی
گوڵزارو باخ و چیـمـەنـە
شاعیر لەرووی دڵسۆزییەوە بۆ کوردایەتی، چەندین جار بەبۆنەی نەورۆزی جەژنی کوردەوە هۆنراوەی ناسکی پڕ هەستو سۆزی نەتەوەیی داناوەو لەیەکێک لەهۆنراوەکانیدا دەڵێ:
نەورۆزە جەژنی کــاوەیە
هـەمـوو دڵـێ گـەشـاوەیە
تاکەی بڕێژین ئەشکـی چاو
تاکەی بـنـێـژین پێلاو لاو!
نـیـشـتـمانـێ ڕۆژو شـەوێ
تێبـکـۆشـێـت و نـەسـرەوێ
دەبـێ چـۆن ئـەو سەرنەکەوێ
وڵات نــەبــێ بـە لالـە زار !
مامۆستا مەڵا عەبدوڵڵای بێ دڵ هەروەک لە شیعر داناندا سەرکەوتوو بوو لە شیعر خوێندنەوەشدا گەلێک وەستاو لێهاتوو بوو دەنگێکی لەبارو بەجۆشی هەبوو بۆ دەربڕینی ڕستە شیعرییەکان بە جشێوازێکی هونەری جوان، یاخوا گۆڕەکەی پڕ بێ لە نوورو خودای گەورە بەبەهەشتی بەرینی خۆی شادی بکات.
ئەم ژیاننامەیە، لە لایەن "خەلیل پاڵانی" نووسراوە.