کۆنوانسیۆنی بەرگرتن و سزادانی جەنایەتی ژێنۆساید
.
…………………………………………………………………………………………………………….لە ئینگلیسییەوە: سۆران کەرباسیان
…………………………………………………………………………………………………………….پێداچوونەوەی زمانیی: ئیسماعیل ئیسماعیل زادە
.
کۆبوونەوەی ژمارە 179ی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان
بەیاننامەی پەسەندکراوی 260A (III)، ڕێکەوتی 9ی 12ی 1948ی زایینیی (پاریس)
ئەو لایەنانەی کە کۆنوانسیۆنەکەیان واژۆ کردووە:
.
بە پێی بەیاننامەی کۆبوونەوەی گشتیی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان لە ڕێکەوتی 11ی 12ی 1946ی زایینی و بڕیاری 96 (I) لەسەر ئەم بنەمایە کە ژێنۆساید بە پێی قانوونە نێونەتەوەییەکان وەک جەنایەت دێتە ئەژمار و دژایەتیی لەگەڵ ڕۆح و ئامانجی نەتەوەیەکگرتووەکاندا هەیە و لە لایەن نەتەوە ژیارەکانەوە ئیدانە دەکرێت؛
ئەمە دەستنیشان دەکرێت کە لە هەموو زەمەنەکانی مێژوودا، ژێنۆسایدی کۆمەڵگای مرۆڤیی تووشی خەساری زۆر قورس کردووە؛ و وەکی ڕوونە، بۆئەوەی مرۆڤایەتیی لە کۆسپێکی واها قین‌سازکەر ڕزگاری بێت، پێویستیی بە هاوکارییەکی نێونەتەوەییە، بەو پێیە لەمەوبەدواوە کۆک دەبن لەسەر:
.
ماددەی یەکەم
لایەنەکانی واژۆکەر ئەمە پشتڕاست دەکەنەوە کە ژێنۆساید چ لە کاتی ئاشتی یان لە شەڕدا، بە پێی قانوونی نێونەتەوەیی وەک جەنایەت دێتە ئەژمار و ئەرکیانە پێشی پێبگرن و بەڕێوەبەرانی سزا بدەن.
.
ماددەی دووهەم
لەم کۆنوانسیۆنەدا ژێنۆساید بە واتای هەموو ئەو کردەوانەیە کە بە مەبەستی لەناوبردنی هەموو یان بەشێک لە نەتەوەیەک، گرووپێکی ئێتنیکی، ڕەگەزی یان گرووپێکی ئایینیی ئەنجام بدرێت، بۆ وێنە:
a) کوشتنی ئەندامانی گرووپێک؛
b) بوون بە هۆکاری گەیاندنی خەساری جەستەیی و دەروونیی بە ئەندامانی گرووپێک؛
c) بە ئانقەست گرووپێک لە ڕەوشێکی ژیانی نالەباری ژیاندا ڕابگیردرێت کە ببێتە هۆکاری لەناوچوونی فیزیکیی هەموویان یان بەشێکیان؛
d) کردەوەی زۆرەملیی بە مەبەستی بەرگریکردن لە زاوزێ لە ناو گرووپێکدا؛
e) بەزۆر ڕاگواستنی مناڵان لە گرووپێک‌ڕا بۆ گرووپێکی دیکە.
.
ماددەی سێهەم
ئەم کردەوانەی ژێرەوە دەبێ سزادار بن:
a) ژێنۆساید؛
b) پیلانگێڕیی بۆ بەڕێوەبردنی ژێنۆساید؛
c) هاندانی ڕاستەوخۆ و ئاشکرا بۆ بەڕێوەبردنی ژێنۆساید؛
d) هەوڵدان بۆ بەڕێوەبردنی ژێنۆساید؛
e) بەشداریکردن لە ژێنۆساید.
.
ماددەی چوارەم
کەسانێک کە ژێنۆساید بەڕێوەدەبەن یان دەستیان لە هەرکام لە کردەوەکانی دیکەدا هەیە کە لە ماددەی سێهەمدا ئاماژەی پێکراوە، دەبێ سزا بدرێن، ئیتر ئەمانە چ لە بەرپرسانی باڵای قانوون، لە بەڕێوەبەرانی فەرمیی دەوڵەت یان هەر تاکێک بن.
.
ماددەی پێنجەم
بۆئەوەی ئەم کۆنوانسیۆنە سەربگرێت، واژۆکەرانی ئەم ڕێککەوتنە بەرپرسن کە قانوونی پێویست لە دەستووری بنەڕەتیی خۆیاندا دابڕێژن. ئەوان بەتایبەتیی بەرپرسن لە قانوونی خۆیاندا سزای کاریگەر بۆ کەسانی تاوانبار لە پێوەندی بە ژێنۆساید یان هەر کردەوەیەکی دیکە دابڕێژن کە لە ماددەی سێهەمدا ئاماژەی پێکراوە.
.
ماددەی شەشەم
ئەو کەسانەی کە ژێنۆساید یان هەرکام لە کردەوەکانی ئاماژەپێکراو لە ماددەی سێهەمدا بەڕێوەبردووە، دەبێ لە لایەن دادگایەکی جێمتمانەی ژێردەستی دەوڵەت یان دادگایەکی نێونەتەوەیی کە جێمتمانەبوونی لای واژۆکەرانی کۆنوانسیۆن پەسەند کرابێت لێپرسینەوەیان لێبکرێت.
.
ماددەی حەوتەم
نابێ ڕادەستکردنەوەی بکەرانی ژێنۆساید و کردەوە ئاماژەپێکراوەکان لە ماددەی سێهەمدا وەک تاوانی سیاسیی بێتە ئەژمار. واژۆکەرانی کۆنوانسیۆن لەم پێوەندییەوە ئەرکیانە بە پێی قانوون و ڕێکەوتنامەکانی خۆیان تاوانباران ڕادەست بکەنەوە.
.
ماددەی هەشتەم
هەرکام لە واژۆکەرانی کۆنوانسیۆن دەتوانن داوا لە ئۆرگانە جێمتمانەکانی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان بکەن کە لەسەر بنەمای بەیاننامەی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان هەنگاوی گونجاو هەڵبهێننەوە بۆ بەرگرتن و لەناوبردنی ژێنۆساید یان هەرکام لە کردەوە ئاماژەپێکراوەکان لە ماددەی سێهەمدا.
.
ماددەی نۆهەم
ڕای جیاواز لە ناوبەری واژۆکەرانی ئەم کۆنوانسیۆنە لەسەر خوێندنەوە، یان بەڕێوەبردنی ماددەکانی ئەم کۆنوانسیۆنە یان پرسێک کە پێوەندیی بە بەرپرسیارەتیی دەوڵەتێک لەمەڕ ژێنۆساید یان هەر کردەوەیەکی دیکەی ئاماژەپێکراو لە ماددەی سێهەمدا هەبێت، لەسەر داوای هەرکام لە لایەنەکانی ڕاجیاواز دەبێ ئاراستەی دادگای نێونەتەوەیی بکرێت.
.
ماددەی دەهەم
ناوەڕۆکی هەرکام لە دەقە چینی، ئینگلیسی، فەڕانسەوی، ڕووسی و سپانیۆلییەکانی ئەم کۆنوانسیۆنە وەک یەکن و ڕێکەوتی بەڕێوەبردنیان لە 9ی دێسامبری ساڵی 1948ی زایینییەوەیە.
.
ماددەی یازدەهەم
ئەم کۆنوانسیۆنە تا ڕێکەوتی 31ی دێسامبری 1949ی زایینیی ئاوەڵایە بۆئەوەی لە لایەن ئەندامانی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان و هەرکام لەو دەوڵەتانە واژۆ بکرێت کە ئەندامی ڕێکخراو نین و لە لایەن سێکرێتێری گشتییەوە داوەتنامەیان وەرگرتووە.
کاتێک ئەم کۆنوانسیۆنە بە پڕۆسەی بەڕێوەبردنی قانوونی دەگات، بەڵگەکانی پەیوەستبوون ڕادەستی سێکرێتێری گشتیی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان دەکرێت.
پەیوەستبوون بەم کۆنوانسیۆنە لە ڕێکەوتی یەکی ژانوییەی 1959ی زایینییەوە لە لایەن هەر ئەندامێکی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان و هەر دەوڵەتێک کە ئەندامی ڕێکخراو نییە و ئەم بانگەوازەی پێ گەییشتووە، قبووڵ دەکرێت.
بەڵگەکانی پەیوەستبوون ڕادەستی سێکرێتێری گشتیی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان دەکرێت.
.
ماددەی دوازدەهەم
هەرکام لە لایەنە واژۆکەرەکان هەموو کاتێک دەتوانن سێکرێتێری گشتیی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان ئاگادار بکەنەوە بۆئەوەی پەرەبدەن بە هەموو یان بەشێک لە ناوچەکانی بەکارهێنانی ئەم کۆنوانسیۆنە کە واژۆکەرانی بەرپرسیارەتیی بیانییان بۆی هەیە.
.
ماددەی سێزدەهەم
ئەو ڕۆژەی بیست بەڵگەی یەکەم بۆ پەیوەستبوون ئاراستە دەکرێن، پڕۆتۆکۆڵێک لە لایەن سێکرێتێری گشتییەوە گەڵاڵە دەکرێت و بە پێی ماددەی یازدەهەم کۆپییەکی بۆ ئەندامان و ئەو دەوڵەتانە دەنێردرێت کە ئەندامی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان نین.
ئەم کۆنوانسیۆنە 90 ڕۆژ پاش ڕێکەوتی ڕادەستکردنی بیستەمین بەڵگەی پەیوەستبوون بەڕێوەدەبردرێت.
هەر پەیوەستبوونێک کە پاش ئەو ڕێکەوتە ئەنجام بدرێت، دەبێ 90 ڕۆژ پاش ئەوەی بەڵگەی پەیوەستبوون ڕادەست دەکرێت بەڕێوەببردرێت.
.
ماددەی چاردەهەم
ئەم کۆنوانسیۆنە لەو ڕۆژەوە کە بەڕێوەدەبردرێت بۆ ماوەی دە ساڵان کاری پێدەکرێت.
پاشان هەر پێنج ساڵ جارێک گەر ئەم کۆنوانسیۆنە لە لایەن واژۆکەرانییەوە شەش مانگ بەر لە تەواوبوونی ماوەکەی ڕەت نەکرێتەوە کاری پێدەکرێتەوە.
پاشگەزبوونەوە لە واژۆکردنی کۆنوانسیۆن دەبێ بە نووسین بە سێکرێتێری گشتیی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان ڕابگەیەندرێت.
.
ماددەی پازدەهەم
گەر لە ئەنجامی پاشگەزبوونەوە لە واژۆکردنی کۆنوانسیۆن، ژمارەی واژۆکەران کەمتر لە 16 بێت، کۆنوانسیۆنەکە لە ڕێکەوتی دوایین پاشگەزبوونەوەوە لە کار دەکەوێت.
.
ماددەی شازدەهەم
دەکرێت هەموو کات لە ڕێگەی نووسینەوە داوای پێداچوونەوە بەم کۆنوانسیۆنەدا بکرێت و بە ئاگاداری سێکرێتێری گشتیی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان بگات. سێکرێتێری گشتیی دەبێ لە ئەگەری هەبوونی هەر هەنگاوێکدا بە پێی داواکاریی بڕیار بدات.
.
ماددەی حەڤدەهەم
سێکرێتێری گشتیی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان دەبێ هەموو ئەندامانی ڕێکخراوەکە و ئەو دەوڵەتانەی کە ئەندام نین، بە لەبەرچاوگرتنی ماددەی یازدەهەم لەم خاڵانەی ژیرەوە ئاگادار بکاتەوە:
a) واژۆ، پەسندکراو و پەیوەستکراوەکان بە پێی ماددەی یازدەهەم؛
b) پەیامە وەرگیراوەکان بە پێی ماددەی دوازدەهەم؛
c) ڕێکەوتی دەکارگرتنی ئەم کۆنوانسیۆنە بە پێی ماددەی سێزدەهەم؛
d) داوای کشانەوە بە پێی ماددەی چاردەهەم؛
e) کۆتاییهاتن بە کۆنوانسیۆن بە پێی ماددەی پازدەهەم؛
f) ئەو ئاگادارکردنەوانەی کە لە پێوەندیی بە ماددەی شازدەهەمدا‌ وەرگیراون.
.
ماددەی هەژدەهەم
دەقی ماکی ئەم کۆنوانسیۆنە لە ئارشیوی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکاندا دەپارێزرێت. کۆپییەکی پشتڕاستکراو، بە پێی ماددەی یازدەهەم بۆ هەموو ئەندامانی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان و ئەو دەوڵەتانە دەنێردرێت کە ئەندامی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان نین.
.
ماددەی نۆزدەهەم
ئەم کۆنوانسیۆنە دەبێ لە لایەن سێکرێتێری گشتیی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکانەوە تۆمار بکرێت لەو ڕۆژەوەی کە دەکار دەگیردرێت.
.
.
تێبینی: لە ژێرەوە ڕێکەوتی پەیوەستبوونی حکومەتە داگیرکەرەکانی کوردستان بەم کۆنوانسیۆنە نووسراوە:
1) ایران 14ی 8ی 1956ی زایینیی
2) ترکیا 31ی 7ی 1950ی زایینیی
3) سوریە 20ی 1ی 1955ی زایینیی
4) عراق 20ی 1ی 1959ی زایینیی
Serçawe: Resolution 260 (III)، Official Records of the General Assembly، Third Session، Part I (A/810)، p. 174