بەرپرسێکی وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی دەڵێت سەرەڕای خۆدزینەوەی بەشێکی زۆری خاوەنکاران لە بیمەکردنی کرێکارەکانیان، بەڵام ساڵ بە ساڵ ژمارەی کرێکارانی بیمەکراو لەزیادبووندایە. ئەو بەرپرسە هەروەها دەڵێت ئەگەر گرفتی کەمیی بودجە و ستافیان نەبێت، داهاتی سندوقەکە پێنج ئەوەندی ئێستا زیاد دەکات.
بەپێی ئاماری وەزارەتی کارو کاروباری کۆمەڵایەتی، تاوەکو کۆتایی ساڵی ڕابردوو، 78 هەزار و 525 کرێکار لە هەرێمی کوردستان لە20371 پڕۆژەدا دەستەبەرکراون. لەم ڕێگەیەشەوە داهاتی سندوقی دەستەبەری کۆمەڵایەتی گەیشتووەتە 66 ملیار و 736 ملیۆن و 265 هەزار دینار.
بەپێی یاسای ژمارە 4ی ساڵی 2012ی پەرلەمانی کوردستان، پێویستە سەرجەم ئەو کرێکارانەی لە پڕۆژە و کۆمپانیاکان کاردەکەن، دەستەبەربکرێن. هەر کرێکارێکیش دەستەبەرکرابێت خزمەتگوزارییەکانی وەک (مووچەی خانەنشینی، پاداشتی کۆتایی خزمەت، قەرەبووکردنەوە بەهۆی برینداربوون، یان مردن لەکاتی کارکردن) دەیگرێتەوە.
عارف حیتۆ، بەڕێوەبەری گشتی کار و دەستەبەری کۆمەڵامەتی دەڵێت پێشتر زۆر گرنگی بە دەستەبەری کۆمەڵایەتی نەدەدرا و زۆر لە خاوەنکارەکانیش خۆیان دەدزییەوە، بەڵام بەهۆی هاتنی کرێکاری بیانی و گەڕانەوەی ئەو کوردانەی لە تاراوگە بوون، کرێکاران و خاوەنکارانی خۆماڵی گرنگیی دەستەبەری کۆمەڵایەتییان بۆ دەرکەوت، بۆیە ساڵ بەساڵ ژمارەی بەشداربووان لەزیادبووندایە. گوتیشی "ئەوەی زیاتر کۆمپانیاکانی پابەندی یاسای دەستەبەری کرد، بڕیارێکی ئەنجوومەنی وەزیران بوو کە دەڵێت هیچ پڕۆژەیەک ئەستۆپاکی پێنەدرێت تاوەکو کرێکارەکانی دەستەبەر نەکات".
بەپێی یاسا دەبێت 17%ی مووچەی کرێکار لە سندوقی دەستەبەری دابنرێ کە 12%ی دەکەوێتە ئەستۆی خاوەنکار و 5%یش لە مووچەی کرێکار دەدرێت. بۆیە کرێکار و خاوەنکارەکان وەکو پێویست بەدەم دەستەبەرکردنەوە ناچن.
عارف حیتۆ ئاماژەی بۆ ئەوە کرد کە بەهۆی خۆدزینەوە لە دەستەبەرکردنی کرێکارەکانیان و پابەندنەبوون بە ڕێنماییەکان، لە ساڵی ڕابردوودا 199 پڕۆژە و ئەمساڵیش 65 پڕۆژەیان داوەتە دادگا. هەروەها گوتی، بەهۆی دواخستنی بەخشینی پارەی دەستەبەری کرێکارەکان، ساڵی ڕابردوو خاوەنکارەکانمان بەبڕی ملیارێک و 839 ملیۆن و 478 هەزار دینار سزاداوە.
بەپێی ئەو ئامارەی دەست (رووداو) کەوتووە، تاوەکو ئێستا تەنیا 652 کرێکار مووچەی خانەنشینییان بۆ بڕاوەتەوە کە 242 کرێکاریان لەلایەن حکومەتی عێراقەوە خانەنشینییان دەدرێتێ.
عارف حیتۆ، کەمیی ژمارەی کرێکاری خانەنشین بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە کە بەشێک لە کرێکاران پێش ئەوەی بگەنە تەمەنی خانەنشینی دەبنە فەرمانبەر، بەشێکیشیان زوو داوای پاداشتی کۆتایی خزمەت دەکەن.
بەپێی داتای وەزارەتی کار، زۆرترین کرێکاری دەستەبەرکراو لە پارێزگای سلێمانییە و داهاتی ساڵانەشیان دەگاتە نزیکەی 40 ملیار دینار.
غەفور خۆشناو، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای خۆشناو، بۆ بازرگانیی گشتی و هاوردەکردنی کەلوپەلی نێوماڵ، دەستەبەرکردنی کرێکارانی بە کارێکی باش وەسفکرد و گوتی "دەستەبەرکردنی کرێکاران شتێکی باشە، بەڵام گرفتەکەمان لەوەدایە بەشێک لە کرێکاران بەهۆی خراپیی باری گوزەرانیان ئامادەنین ئەو 5%ی لە ئەستۆیانە بیدەن، تاوەکو دەستەبەریان بکەین".
کاری پێناکرێت
لەزۆربەی وڵاتاندا کاتێک کرێکارێک لە کارەکەی دەردەکرێ، یان کاری نامێنێ تاوەکو ئەو کاتەی کارێکی دەستدەکەوێت، حکومەت بیمەی بێکاری دەداتێ، بەڵام لەکوردستان هیچ یاسا و ڕێنماییەک بۆ پێدانی بیمەی بێکاری نییە، تەنانەت ئەگەر کرێکارەکە دەستەبەریش کرابێت.
عارف حیتۆ، دەڵێت "تاوەکو ئێستا هیچ یاسا و ڕێنماییەکمان نییە، بۆ پێدانی بیمەی بێکاری بە کرێکاران، بۆیە پێویستە ئەنجوومەنی وەزیران یان پەرلەمانی کوردستان یاسایەک یان ڕێنماییەک بۆ ئەم بابەتە دەربکەن".
ئامار و زانیاری لەبارەی کرێکارانی دەستەبەرکراو
- کرێکارانی دەستەبەرکراو بەپێی شارەکان (34904 لە هەولێر، 35406 سلێمانی و 8215 کرێکاریش لە دهۆک).
- تاوەکو کۆتایی ساڵی ڕابردوو، 78 هەزار و 525 کرێکار لە هەرێمی کوردستان لە20371 پڕۆژەدا دەستەبەرکراون. لەم ڕێگەیەشەوە داهاتی سندوقی دەستەبەری کۆمەڵایەتی گەیشتووەتە 66 ملیار و 736 ملیۆن و 265 هەزار دینار.
- 7681 کرێکاری بیانی لە کوردستان دەستەبەرکراون.
- 12%ی پارەی کرێکاری دەستەبەرکراو لە ئەستۆی خاوەنکارە و 5%یش لە ئەستۆی کرێکارەکەیە.
- داهاتی دەستەبەری کۆمەڵایەتی لەماوەی سێ ساڵدا لە27 ملیار دینارەوە بۆ 67 ملیار دینار زیادی کردووە.
- 652 کرێکاری دەستەبەرکراو خانەنشینکراون
- کرێکاری دەستەبەکراو (پیاو 30 ساڵ و ژن 20) خزمەتی هەبێت، دەتوانێت خۆی خانەنشین بکات.
- 13-05-2015