لە نووسینی: هادی عەزیزی
ساڵی 2016 دەستیپێکرد و کوردستان بە گشتی ساڵێکی پڕ لە گۆڕانکاری ڕۆژانەی بەڕێ کرد، باکووری وڵات لە خەباتيکی خوێنین دایە و باشوور بەرەو دەوڵەت بوون دەچێ، ڕۆژاوای کوردستان خەریکە سنوورەکانی جیا دەکاتەوە و ئەگەری هەڵاییسانی شۆڕش لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە ئارادایە.
بە خوێندنەوەیەکی خێرا...
کوردستان، لە گرێبەستی سایکس بیکٶ و لۆزان، کە جیا لە وەی لە دەرەوەی ویست و خواز و ئیرادەی نەتەویی دابەش کرا، چیرۆکیێکی خەمبار و قڕبوونێکی سیاسییە کە نەتەوەی کورد بێ پشت و پەنا تووشی ئەو کارەساتە سیاسییە هات.
هەنووکە دوای نزیک سەدەیەک، نەتەوەی کورد لە ساڵی 2014 ی زایینییەوە و بە دەست پێکردنی شەڕ لە دژی داعش، قٶناغێکی زێڕینی لە یەکگرتوویی هێز و پاڵپشتی نەتەوەیی لە هەر چوار بەشەکەی کوردستان و لە هەمووان گرینگتر پشتیوانی نێونەتەوەیی دەستەبەر کرد و بە گشتی دەتوانین بڵێین ئەو شەڕە جیا لە خەم و شەهید بوونی ڕۆلەکانی نەتەوەکەمان، دەسکەوتی باشی بۆ نەتەوەکەمان هەبوو کە توانی لە ئاستی نێونەتەویی سەرنجی هەموو دنیا نە تەنیا بۆ سەر کوردستان، بەڵکو بۆ سەر تاکی کورد ڕابکێشێ.
مژاری سەرەکی لەو باسەدا ئەوەیە کە مرۆڤی کورد و بە تایبەت عەقڵی سیاسی کۆمەڵگای کوردی، چەند ئامادەیە کە بتوانێ بە لە خزمەت گرتنی ئایدۆلۆژیاکان بتوانێ، سیستمێکی نەتەوەیی بۆ خۆی درووست بکات کە لەو هەل و مەرجە هەستیارەدا، خەونی تاکی کورد لە دوای بیست و پێنج سەدە بندەستی بێنێتە دی و ڕۆژگارێک دوای سەدەیەکی دیکە نەوەکانی لۆمەی ڕابردووان نەکەن کە هەلێک بوو بەڵام لە دەستییان دا.
ئاخۆ کۆمەڵگای کوردی چەند ئامادەیە کە بتوانێ لە ڕووی سایکۆلۆژی سیاسی و کۆمەڵناسی سیاسییەوە، ئەو هەنگاوە مێژووییە ببڕێت؟بڵێی مرۆڤی کورد زاڵ بێ بە سەر ئایدۆلۆژیادا یان ئایدۆلۆژیا پشت ئەستۆی تاکی کوردی گرتووە و خزمەتی پێدەکا و تەنانەت جوگرافیای خەباتەکەشی پێدەگۆڕێ؟ئایا وشەی نەتەوە ئەوەندە سامناک و بێ کەڵکە کە دەبی تاکی کورد وا ڕابێت کە خۆی لی ببوێرێ؟
کوردستان، لە هەر زەمەن و قۆناغێکدا هەتا دەوڵەتێکی سەربەخۆی نەتەویی نەبێت، سیستمێکی سیاسی ئابووری بۆ درووست نابێت و هەر لە نێوان دابەشبوونی چەند سەدەی ڕابردوو دایە و هەر جارە ئیرادەی بەشێک لە کۆمەڵگای کوردی، بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ دەکەوێتە جەمسەربەندییەکی تایبەتەوە و جارێکی دیکە نەتەوەی کورد لەو خاڵە هاوبەشانە دوور دەکاتەوە کە دەتوانێ بنەمایەک بن بۆ لێک نزیک بوونەوە و هاوکات تاکی کورد سەرگەردانی کۆڵانەکانی ئایدۆلۆژیا بە هەموو چەمکەکانییەوە و سیستمی داگیرکەران دەکات.
لە سەدەی بیست و یەکدا کاتێک کە چاو لێ دەکەین هەتا ئێستاش تاکی کورد، بە تایبەت پێشڕەوی سیاسی نەیتوانیوە خۆی لە ئەو چەمک و دەستەواژە سیاسییانە ڕەها بکا بتوانێ بە سەر ئایدۆلۆژیادا سەر کەوێ و ستراتیژییەکی نەتەوەیی لە بەر چاو بگرێت، کە دواتر کاری بۆ بکا.
لایەنی سیاسی بە جێی ئەوەی لە خاڵی هاوبەشی نێو خۆی وڵات بکۆڵێتەوە و بەرژەوەندی گشتی وڵات و سەروەری نیشتمان بپارێزێ، خۆی لە قەرەی سیاسەتە هەڵەکان دەدا و و هەر دەسکەوتێکیش ئەگەر هەبێ، ڕاستەوخۆ یا ناراستەوخۆ دەیخاتە خزمەت دەرەوەی نیشتمان و ئەو فەلسەفە سیاسییە کە دەبێ خزمەتی خەڵک و نیشتمان بکات، بە لایەنی خراپەیدا بە سەر چارەنووسی نەتەوەیەکی چاوەڕێی ئازادیدا دەشکێتەوە و لە دوا قۆناغدا، ئاکامێکی دڵتەزێنی هەیە و ئەویش نیشتمانی کوردی سیاسەتمەداری بارهێناوە هەتا خزمەتی وڵاتی بێگانان و سیاسەتی داگیرکەران بکات!
مێژووی پەنجا ساڵی ڕابردووی کوردستان لەو ئاماژانە پڕن.لە ئاستی هەل و مەرجی سیاسی کوردستاندا، لایەنی ئیسلامی بێدەنگە و دەیهەوێ هەموو پرەنسیبە نەتەوایەتییەکان و تەنانەت ئەگەر بۆی بکرێ جوگرافیای وڵاتیش تەسلیم بە لایەنێکی ئیسلامی لە ڕۆژهەڵاتی ناویندا بکا.مەلا شوانەکان بەرهەمی ئەو سیستمەیە کە نەیتوانیوە خۆی لە بن دەستی ئایدۆلۆژیا ڕزگار بکا، جاری وا هەیە فتوای وا دەدەن کە لە هیچ مینبەرێکی ئیسلامییەوە گوێبیس نەبووین و بە گشتی داڕێژەیەکی باشیان پێ نییە کە بتوانێ کوردستان بپارێزێ.بەڵام کە لە میژووی ناوچەکە ئاوڕ دەدەینەوە، عوسمانییەکان بە لە خزمەت گرتنی ئایدۆلۆژیای ئیسلامی، وڵات و ئیمپراتووریان پێ دامەزراند کە هەتا ئێستاش بە مێژوویەکی کەم و زمان و وێژەیەکی کورت، لە ڕۆژهەڵاتی ناویندا، وەک دەوڵەتێکی خاوەن هێز و قسە هەژماری بۆ دەکرێت.
لایەنی چەپی کوردستان، کە هەتا نووکەش هەموو هێز و وزە و توانایەکی لە کۆمەڵگای کوردی وەردەگرێت، وشەی نەتەوە هیچ، کورد بوون لە لایان، جۆرێک پاشڤەرۆیی و دواکەوتن و تەنانەت کاتێکیش وەک کورد خۆیان دەناسێنن، بۆ کۆ کردنەوەی هێز و پاساو هێنانەوە بۆ هەڵەکانی ڕابردوویە، یان وەک شرۆڤەی سیاسییان دەیانهەوێ چەند هێلکەیەکیش لە سەوەتەی نەتەوەگەراییدا بێت، نەکا بەو جەمسەرە هزرییەوە لە هەموو شتێک داببڕێن.ئەو جۆرە سیستمانە لە ناوخۆیاندا وەک ئەنتگراسیۆنێکی سیاسی، هەموو پتانسییەلێکی زاتی نەتەوەیی لە خۆیاندا دەهاڕن و بە بیانووی ئاکادمی بوونەوە، سیستمێک بەرهەم دەهێنێت کە تووشی ئێرانچێتی و ئێراقچێتی و تورکچێتی دەبێت و لە ئاکامدا، بەرهەمی پڕی خەزێنەی نەتەوەیی بە قەرزی چەپی گڵۆباڵ و نەتەوەی سەر دەست دەدا و لە کۆتاییشدا جیا لە پەشیمانی هیچ بەرهەمێکی ئەوتۆی نە بۆ سیستم و دامەزراوەکە، نە بۆ نیشتمان پێ نەماوە.
پۆلتیک پاتۆلۆژی یان هەمان خەسارناسی سیاسی، ئێمە بەرەوڕووی ئاراستەیەک دەبا، کە بۆمان دەردەکەوێ، هزری سیاسی بە سەر مرۆڤی کورددا زاڵە ولە کۆکردنەوەدا بڕشتێک لە کات بەرهەم دەهێنێت کە دەرفەتەکان کوێر بوونەتەوە و شرۆڤەی دۆخێک دەکا کە مرۆڤی کورد گیرۆدەی داڕێژەیەک بووە کە لە ناو هەموو سیستمێک جیا لە نیشتمانی کوردی خزمەتی پێدەکا.
ئەوانە هەموو هۆکارن بۆ ئەوەی کۆمەڵگای کوردی، لە هزری ڕەها بوون لە بن دەستی نەتەوەیی دوور بکەوێتەوە وهیچ کات نەتوانێ بیر لە دامەزراندنی وڵاتێک بکاتەوە هەتا جوگرافیای سیاسی دیاری بکات و دواتربتوانێ بە پێی یاسای پارڵمانی دەوڵەتێکی سەربەخۆ، بە شێوازێکی دێموکراتیک هزرێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی پەتڕەو بکا کە بۆ ئەبەد دەستی بێگانە و پاشماوەی هزری داگیرکەران لە وڵات ببڕێتەوە.
لەو هەل و مەرجەی ئێستا و گۆڕانکارییانەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، کە کورد وەک ناوەندی جوگرافیاکە و هێزی سەرەکی لە ڕووبەروو بوونەوەی داعش و ئەو بیرە گڵاوەی کە پەلاماری مرۆڤایەتی دەدا، ڕەنگە ئەو جارەیان زلهێزەکان و دونیای دەرەوە، نە تەنیا لە بەر بەرژەوەندی خۆیان، بەڵکوو وەک پێویست و مانەوەی کورد، مەجبوور بوون کورد ''ئەرێ'' بکەن.
ئەمجارەیان کورد پێویستە بە هەموو جۆرە ئایدییایەکی سیاسی، هەموو هێز و وزەی خۆی بۆ خزمەت کردنی نەتەوە و نیشتمان بگرێتە بەر، هەتا خاڵە هاوبەشەکان هەموو هێزەکان لە بن سەیوانێکی نەتەوایەتی کۆ بکاتەوە و لە ئاکامی ئەو یەکگرتنەدا، کەشتی سەرگەرداان و ئێش و ژان و خەونی پیرۆزی هەموو تاکێکی کورد لە کەنارەکانی سەربەخۆیی و ئاسوودەیی لەنگەر بخا.