دواڕۆژ، ئاوارە حەمید
ژمارەی ئاوارەکانی موسڵ لە سەرەتای ئۆپەراسیۆنی کۆنترۆڵکردنەوەی شارەکە تاوەکو ئێستا لە هەرێمی کوردستان بۆ 164 هەزار کەس بەرزبووەتەوە کە لە کەمپەکانی هەولێر و دهۆک نیشتەجێکراون.
هۆشەنگ محەمەد بەڕێوەبەری گشتی ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەکان لە لێدوانێکدا بۆ سایتی حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند، هاتنی ئاوارەکان بەردەوامە و ڕۆژانە نزیکەی 10000 کەس لە بەشی ڕۆژئاوای موسڵ ئاوارە دەبن و ژمارەیەکی زۆر لەو ئاوارانە خۆیان دەگەیەننە سەنگەرەکانی پێشمەرگە و لەوێشەوە بۆ ناوەندی پێشوازی و کەمپەکان دەگوازرێنەوە.
لەبارەی ڕەوشی ڕۆژهەڵاتی موسڵیش وتی کە هەرچەندە ئەم بەشەی شارەکە بەتەواوەتی کۆنترۆڵکراوەتەوە، بەڵام هێشتا خەڵک هەن کە بەهۆی نەبوونی ئاسایش و خزمەتگوزاری ڕوو لە هەرێمی کوردستان دەکەن.
راگەیاندراوەکەی ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەکان
باری کەمپەکانی ئاوارەکان
بەڕێوەبەری گشتی ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەکان لە بارەی دۆخی کەمپەکانی ئاوارەکان ئاماژەی بەوەدا کە تەواوی ئەو کەمپانەی بۆ ئاوارەکانی موسڵ لە هەولێر دروستکراون پڕبوونە وئیتر ناتوانرێت پێشوازی لە هیچ ئاوارەیەکی دیکە بکرێت، تەنها ئەو شوێنانەی ئەو کەمپانە بەتاڵدەبن کە ئاوارەکان دەگەڕێنەوە وئاوارەی نوێ لە شوێنیان نیشتەجێ دەکرێن. لە پارێزگای دهۆک نزیکەی 8.200 هەزار خێوەتی بەتاڵ ماوەتەوە بۆ پێشوازیکردن لە ئاوارەکانی موسڵ. بەڵام لەبەر سنوورداربوونی توانای دارایی ناتوانرێت پێشوازی لە شەپۆڵێکی دیکەی ئاوارەکان بکرێت.
لەلایەکی ترەوە، هۆشەنگ محەمەد گوتی ئۆپەراسیۆنەکە فشارێکی زۆری خستووەتە سەر گشت کەرتە خزمەتگوزارییەکان. بۆ نمونە، تا ئێستا زیاتر لە 35 هەزار برینداری مەدەنی وسەربازی لە نەخۆشخانەکانی فریاکەوتنی هەولێر ودهۆک چارەسەریان بۆ کراوە.
ژمارەی دانیشتوانی ژێر دەسەڵاتی داعش
بەڕێوەبەری گشتی ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەکان هەروەها گوتینزیکەی 400 هەزار هاووڵاتی مەدەنی لە ناوچەکانی ژێر کۆنتڕۆڵی داعشدا ماون وپێشبینی دەکرێت بەهۆی سەختی شەڕی کۆڵانەکان لە ناوشاری کۆنی موسڵ شەپۆڵێکی دیکەی ئاوارە ڕوو لە هەرێمی کوردستان بکات.
ئاماژەی بەوەشدا کە هەرێمی کوردستان توانای لە خۆگرتنی شەپۆڵی دیکەی ئاوارەی نەماوە، بەتایبەتی بەهۆی بوونی ژمارەیەکی یەکجار زۆر لە ئاوارە وپەنابەر لە هەرێم وکەمبوونی شوێن لە کامپەکان وزۆری خەرجی دابینکردنی ئاسایش وپاراستن وخزمەتگوزارییەکان لەوانە شوێنی حەوانەوە، ئاو وخۆراک وتەندروستی وپەروەردە.
ئەو بەرپرسەی هەرێم کە هەمانگی نێوان هەولێر وبەغدا ونەتەوە یەکگرتووەکان و ئاژانسەکانی نێودوەڵەتی بۆ پرسی ئاوارەکان دەکات، ئاماژەی بەوەدا تا ئێستا هاوکارییەکی ئەوتۆ لەلایەن بەغدا وکۆمەڵگای نێودەوڵەتی پێشکەش بە هەرێم نەکراوه. بۆ نموونە حکومەتی عێراق لە ساڵی 2016 لەسەرەتای ئۆپەراسیۆنی موسڵ تەنها 43 ملیار دیناری بە هەرێمی داوە بۆ دروستکردنی چوار کەمپ لە هەولێر ودهۆک و961 ملیۆن دیناریش لە ساڵی 2017 بۆ بەڕێوەبردنی کەمپەکان.
هەر لەم بارەوە هۆشەنگ محەمەد گوتی، به هاوکاری وهەماهەنگی هەموو لایەکی ناوخۆیی توانراوە بە شێوەیەکی گونجاو هاوکاری ئاوارەکان بکرێت وئاسایش وپاراستن وخزمەتگوزارییان بۆ دابین بکرێت. بەڵام بۆ بەردەامبوون لەسەر هاوکاریکردنی ئاوارەکان وپێشکەشکردنی خزمەتگوزاری، پێویستە بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ هاوکاریی دارایی هەرێم بکرێت. چونکە بەهۆی خاپوربوونی ناوچەکانیان ووێرانبوونی ژێرخانی ناوچە ئازادکراوەکان ورەوشی ناڵەباری ئاسایش وناسەقامگیری، پێشبینی دەکرێت ئاوارەکان بۆ ماوەیەکی درێژتر بمێننەوە، بە هۆیەوە باری سەرشانی هەرێم زۆر قورس دەبێت.
بۆ زیادکردن وباشترکردنی خزمەتگوزارییەکان بۆ ئاوارە وپەنابەران، هەرێم پێویستی بە پاڵپشتی دارایی هەیە. ئەو هاوکارییەی تا ئێستا لەلایەن کۆمەڵگای نێودەوڵەتی لە ڕێگای ئاژانسەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان ورێکخراوە نێودەوڵەتیەکان پێشکەش بە هەرێم کراوە تەنها نزیکەی 22 لەسەدی پێداویستییە مرۆییەکانی هەرێم دابین دەکات. ئەوەی دیکە کەوتووەتە سەر شانی حکومەتی هەرێم کە مانگانە بە 91 ملیۆن دۆلار مەزندە دەکرێت. جگە لە خەرجی بەڕێوەبردنی کەمپەکانی ئاوارەکانی موسڵ و دابینکردنی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان بۆیان، هەر ئاوارەیەک ڕۆژانە 3.7 دۆلاری پێویستە کە مانگانە دەکاتە زیاتر لە 18 ملیۆن دۆلار.
بەڕێوەبەری گشتی ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەکان بەم شێوەیە پێداویستییەکانی ئاوارەکان لە هەرێم ڕیزبەند دەکات:
• هاوکاریکردنی ڕاستەوخۆی دارایی حکومەتی هەرێم بۆ پڕکردنەوەی بۆشایی بودجەی مرۆیی
• دابینکردنی دەرمان و کەلوپەلی نەشتەرگەری پزیشکی
• خۆراک و خواردەمەنی
• جلو بەرگی هەموو تەمەنەکان
• ئۆتۆمبێلی فریاکەوتنی پزیشکی
• پرۆژەی ئاوی نوێ و نۆژەنکردنەوەی وێستگە وبیرەکانی ئاو
• کردنەوەی بنکەی تەندروستی ونۆژەنکردنەوەی نەخۆشخانە وبنکە تەندروستییەکان
• چارەسەرکردنی کێشەی زبڵ وخاشاک لە کەمپەکان
• نۆژەنکرنەوە ودروستکردنی ژێرخانی کەمپەکان وگۆڕینی خێوەتەکانیان که ئێستا پێویستیمان بە نزیکەی 22 هەزار خێوەتی نوێ هەیە.
• دروستکردنی قوتابخانە بۆ منداڵی ئاوارەکان
• دابینکردنی بودجەی پێویست بۆ بەڕێوەبردنی قوتابخانەکان ودابینکردنی مامۆستا
گەڕانەوەی ئاوارەکان
هۆشەنگ محەمەد لە بارەی گەڕانەوەی ئاوارەکان ئاماژەی بەوەدا لە سەرەتای ئۆپەراسیۆنی ڕزگارکردنی موسڵ تەنها نزیکەی 41 هەزار کەس بۆ ناوچە ڕزگارکراوەکانیان لە موسل، گەڕاونەتەوە، کە دەکاتە نزیکەی 8500 خێزان. بەڵام بەهۆی تێکچوونی بارودۆخی ئەمنی و نەبوونی خزمەتگوزاریی سەرەتایی لە ناو شاری موسڵ وناوچە ئازادکراوەکان، پڕۆسەی گەڕانەوە زۆر کەمبووەتەوە، هەروەها مەترسی لە گرووپە چەکدارەکان ونەبوونی توانای ماددی ئاوارەکان پرۆسەکەی هێواشتر کردووە، لەم بارەوە حکومەتی بەغدا پێناچێت هیچ پلانێکی هەبێت وهیچ هاوکارییەکی دارایی پێشکەش بە ئاوارەکان ناکات، بۆ ئەوەی بتوانن بگەڕێنەوە. بەڵکو بە پێچەوانەوە پڕۆسەی گەڕانەوەیان سەخت کردووە کە پێویستییان بە ڕەزامەندیی چەندین لایەن هەیە بۆ گەڕانەوە بۆ ناوچەکانیان.
هەوڵەکانی حکومەت بۆ ئارەزوومەندانە گەڕانەوەی ئاوارەکان
حکومەتی هەرێم لە هەوڵی بەردەوام دایە بۆ هاندان و پێشکەشکردنی هەموو هاوکارییەک بۆ ئاوارەکان بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی ئارەزوومەندانە بۆ ناوچە ئازادکراوەکانیان بگەڕێنەوه، بەڵام نەبوونی پلانێکی تۆکمە وگشتگیر بۆسەقامگیری وئاوەدانکردنەوەی ناوچە ئازادکراوەکان، پرۆسەی گەڕانەوەیان سەختترکردووە. هیچ هەماهەنگیش نێوان وەزارەتی ناوخۆ وبەغدا لەسەر پڕۆسەی گەرانەوە و سەقامگیری وئاوەدانکردنەوە نییە.
بۆ چارەسەرکردنی ئەم پرسە وەزیری ناوخۆی هەرێم لە کۆبوونەوە هاوبەشەکان داوای پێکهێنانی لیژنەیەکی هاوبەشی باڵای نێوان هەرێم وبەغدا ونەتەوە یەکگرتووەکان کردووە بۆ داڕشتنی میکانیزم وستراتیجی وپلانێکی تۆکمەی هاوبەش بۆ پڕۆسەی سەقامگیری وئاوەدانکردنەوە وگەرانەوەی ئاوارەکان. بەڵام تا ئێستا نە بەغدا ونە نەتەوە یەکگرتووەکان بەدەنگ ئەو داوایە نەهاتوون.
ژمارەی ئاوارەکان
بە گوێرەی زانیارەکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەکان، نزیکەی 1.341.450 ئاوارەی ناوخۆ لە هەرێمی کوردستان نیشتەجێکراون، لەو ڕێژەیەش بەشێکیان لە 38 کەمپ نیشتەجێکراون وئەوانەی دیکە، کە زۆرینەی ئاوارەکان پێکدێنن، لە ناو شارەکان دەژین.
هاوکات هەرێمی کوردستان میوانداریی زیاتر لە 97 لەسەدی پەنابەری سوری لە عێراق کردووە. لەمانە 228،567 پەنابەر تۆمارکراون ونزیکەی 25 هەزاری دیکەش خۆیان تۆمار نەکردووە. هەروەها، 61 لەسەدی پەنابەرانی سوریا لە نۆ کەمپ لە هەرٍ سێ پاریزگاکانی هەولێر، دهۆک و سلێمانی دەژین.
18-04-2017