بەرپرسێکی وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی دەڵێ بە نەمانی مەترسیی داعش و گەڕانەوەی سەقامگیری بۆ هەرێمی کوردستان، قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان هەرێمی کوردستان و دەرەوە بەڕێژەی 20% زیادی کردووە، بەڵام هێشتا کاریگەریی قەیرانی دارایی بەسەر ئاڵوگۆڕی بازرگانییەوە ماوە.
لەدوای نەمانی ڕژێمی بەعسەوە، ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان عێراق و وڵاتان ڕۆژ بە ڕۆژ گەشەی کردووە، بە جۆرێک لە ساڵی 2004 بۆ ساڵی 2013 لە 10 ملیار دۆلارەوە بۆ 50 ملیار دۆلار هەڵکشاوە.
بەپێی ئامار و ڕاپۆرتی ساڵانەی بەڕێوەبەرایەتی گشتیی پلان و بەدواداچوون لە وەزارەتی پیشەسازی و بازرگانی لە هەرێمی کوردستان کە پشتی بە داتای هەناردەی وڵاتان بۆ عێراق بەستووە، لە ماوەی 14 ساڵی ڕابردوودا عێراق بایی 403 ملیار و 152 ملیۆن و 570 هەزار دۆلار کاڵای هەمەجۆری لە 102 وڵاتەوە هاوردووە، پشکی هەرێمی کوردستانیش لەم ئاڵوگۆڕە بازرگانییە 155 ملیار و 407 ملیۆن و 681 هەزار دۆلار بووە.
هاوشێوەی عێراق، قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی هەرێمی کوردستانیش لە نێوان ساڵانی 2004 تاوەکو 2013 بەردەوام لەهەڵکشاندا بووە، بەجۆرێک لە 4 ملیار و 28 ملیۆن دۆلارەوە بۆ 17 ملیار و 210 ملیۆن دۆلار زیاد بووە، بەڵام بەهۆی بڕینی بودجەکەی لەلایەن بەغدا و دابەزینی نرخی نەوت و شەڕی داعش، قەبارەی ئەو ئاڵوگۆڕە لە ساڵی 2015 بۆ 12 ملیار و 908 ملیۆن دۆلار دابەزی و لە دوو ساڵی ڕابردوودا ڕووی لە هەڵکشان کردەوە.
نەوزاد ئەدهەم، بەڕێوەبەری گشتیی بازرگانی لە وەزارەتی پیشەسازی و بازرگانی بە (رووداو)ی گوت: بەهۆی نەمانی شەڕی داعش و گەڕانەوەی سەقامگیری بۆ هەرێمی کوردستان، جارێکی دیکە ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە هەرێمی کوردستان ڕووی لە هەڵکشان کردووە، بۆ نموونە ساڵی ڕابردوو بەراورد بە 2015 قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی بە ڕێژەی 20% زیادی کردووە.
بە گوتەی نەوزاد ئەدهەم، زۆرترین کاڵای هاوردەکراو بۆ هەرێمی کوردستان لە چوار ساڵی ڕابردوودا بریتی بووە لە خۆراک، جلوبەرگ، دەرمان، ئۆتۆمبێل و زێڕ. نەوزاد ئەدهەم دەڵێت: ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت خەڵک بەهۆی کەمیی داهاتەوە، زیاتر ئاراستەی کڕینیان بۆ پێداویستی سەرەکی و ڕۆژانەیە.
وەزارەتی بازرگانی بۆ پۆلێنکردنی کاڵا هاوردەکراوەکان پشتی بەکۆدی سیستەمی هەماهەنگ HS بەستووە، کاڵا هاوردەکراوەکانی دابەشی 21 گرووپ کردووە کە بریتین لە گرووپی ئاژەڵی زیندوو و بەرهەمە ئاژەڵییەکان، بەرهەمە ڕووەکییەکان، ڕۆنی ڕووەکی و ئاژەڵی و بەرهەمەکانیان، خۆراکی ئامادەکراو و خواردنەوە کحولی و ناکحولییەکان و تووتن، بەرهەمە کانزاییەکان، بەرهەمی کیمیاوی و پیشەسازی، پلاستیک و لاستیک و بەرهەمەکانی، بەرهەمە دروستکراوەکانی پێستە و پێستەی پیشەسازی، کەلەوپەلی دروستکراو لەدار، هەویری دار، قوماش و جلوبەرگ، پێڵاو، کەلوپەلی بەرد و گەچ و چیمەنتۆ و ئاسبێس، زێڕ و زیو و گەوهەر، ئاسن و پۆڵا و بەرهەمەکانی، ئامێری ئەلیکترۆنی و مەکینە و ئامرازی میکانیکی، کەلوپەلی گواستنەوە و ئامێرە قورسەکان، ئۆتۆمبێل و کەلوپەلی پەیوەندیدار، کەلوپەلی پزیشکی و کەلوپەلی جۆراوجۆر.
بەپێی ئامارەکە، هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2016 بایی نزیکەی 15 ملیار و 928 ملیۆن دۆلار، ساڵی ڕابردووش بایی 16 ملیار و 133 ملیۆن دۆلار کاڵای هاوردە کردووە، زۆرترین ئاوگۆڕی بازرگانیشی لەگەڵ تورکیا و ئێران بووە. بۆ نموونە ساڵی ڕابردوو بایی 9 ملیار و 67 ملیۆن دۆلار کە دەکاتە نزیکەی 56.2%ی کۆی کاڵا هاوردەکراوەکان، لەم دوو وڵاتەوە هاتوون.
دوای ئەوانیش وڵاتانی عەرەبی بەتایبەت ئیمارات دێت بە بەهای 2 ملیار و 926 ملیۆن دۆلار، ئینجا چین دێت کە بایی 966 ملیۆن دۆلار کاڵای لێوە هاتووە. بە پلەی چوارەمیش وڵاتانی ئەوروپی و لەوانەش وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا دێن کە بایی ملیارێک و 469 ملیۆن دۆلار کاڵایان لێوە هاوردە کراوە.
نەوزاد ئەدهەم دەڵێت: بەهۆی ئاسانکاری ئێمە بۆ بازرگانان، هەرێمی کوردستان بووەتە سەنتەرێک بۆ ئاڵوگۆڕی بازرگانیی عێراق، بەهۆیەوە 30%ی پێویستییەکانی عێراق لەڕێگەی خاڵە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستانەوە دابین دەکرێ، بۆیە وەک تێبینیمان کردووە 75%ی ئەو کاڵایانەی بازرگانان هاوردەی دەکەن، جارێکی دیکە هەناردەی شارەکانی عێراق دەکرێنەوە، ئەم بازرگانییەش داهاتێکی باشی بۆ هەرێمی کوردستان دەستەبەر کردووە، بەڵام حکومەتی عێراق لەڕێگەی دانانی خاڵی گومرگی و وەرگرتنی باج لە بازرگانان، لەهەوڵی لاواز کردنی ئەم ئاڵوگۆڕە بازرگانیەدایە.
لە داتاکانی وەزارەتی بازرگانیدا ڕۆڵی خاڵی سنووریی ئیبراهیم خەلیل بۆ ئاڵوگۆڕی بازرگانیی عێراق لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپی بەڕوونی دەردەکەوێت، بۆ نموونە لەکۆی 7.6 ملیار دۆلاری هاوردەی عێراق لە تورکیا، لە ساڵی 2016دا 7.5 ملیار دۆلاری لە خاڵی سنووری ئیبراهیم خەلیلەوە هاوردە کراوە و 5.7 ملیاریشی لەلایەن بازرگانانی هەرێمی کوردستانەوە بووە.
شێخ مستەفا شێخ عەبدولڕەحمان، سەرۆکی گشتیی یەکێتی هاوردە و ناردنکارانی هەرێمی کوردستان، هۆکاری گەشەسەندنی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی هەرێمی کوردستان، بۆ نەمانی شەڕی داعش و پەرەسەندنی پەیوەندییە بازرگانییەکانی نێوان پارێزگاکانی عێراق و هەرێمی کوردستان دەگەڕێنێتەوە و دەڵێت :نەمانی شەڕی داعش و کرانەوەی ڕێگاکانی نێوان هەرێمی کوردستان و شارەکانی عێراق، کاریگەری زۆری هەبووە لەسەر گەشەسەندنی ئاڵوگۆڕی بازرگانی هەرێمی کوردستان، چونکە بەشێکی زۆری ئەو کاڵایانەی دەهێنرێنە هەرێمی کوردستان، جارێکی دیکە هەناردەی شارەکانی عێراق دەکرێنەوە.
شێخ مستەفا هەروەها گوتی: تێبینیمان کردووە بەشێک لەو کاڵایانەی بازرگانانی هەرێمی کوردستان دەیهێنن، جارێکی دیکە بەڕێگەی جیاواز هەناردەی ئێران دەکرێنەوە، بەتایبەتیش زێڕ و ئامێرە ئەلیکترۆنییەکان، کەلوپەلی ناوماڵ و کوتاڵ و جلی ئامادەکراو و چەندین کاڵای دیکە، بۆیە دەتوانین بڵێین دەروازە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان، بوونەتە سەنتەرێک بۆ پڕکردنەوەی پێویستی بەشێک لە شارەکانی ئێرانیش.
شێخ مستەفا، گەشبینە بە بەرەوپێشچوونی زیاتری ئاڵوگۆڕی بازرگانیی هەرێمی کوردستان و دەڵێت: دوای پێکهێنانی حکومەت ئومێدمان بەوە هەیە، جارێکی دیکە حکومەتی عێراق شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان خەرج بکات و مووچەی فەرمانبەران وەک خۆی لێبێتەوە و بودجە بۆ پرۆژەکانی وەبەرهێنان دابین بکرێ، لەو ڕێگەیەوە ئاڵوگۆڕی بازرگانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ وڵاتان پێ بنێتە قۆناغێکی نوێوە.[1]
#31-05-2018#