پەرتووکخانە پەرتووکخانە
گەڕان

کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!


بژاردەی گەڕان





گەڕانی ورد      کیبۆرد


گەڕان
گەڕانی ورد
پەرتووکخانە
ناونامە بۆ منداڵانی کورد
کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
سەرچاوەکان
شوێنپێیەکان
دڵخوازەکان
چالاکییەکان
چۆن بگەڕێم؟
بڵاوکراوەکانی کوردیپێدیا
ڤیدیۆ
درەختی پۆلەکان
بابەت بەهەڵکەوت
تۆمارکردنی بابەت
تۆماركردنی بابەتی نوێ
ناردنی وێنە
ڕاپرسی
بیروڕاکانتان
پەیوەندی
کوردیپێدیا چ زانیارییەکی پێویستە!
ستانداردەکان
ڕێساکانی بەکارهێنان
کوالیتیی بابەت
ئامرازەکان
دەربارە
ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
چیمان دەربارە وتراوە!
ناوکێشکردن لە ماڵپەڕەکانتاندا
تۆمارکردن / کوژاندنەوەی ئیمێڵ
ئاماری میوانەکان
ئاماری بابەت
وەرگێڕی فۆنتەکان
گۆڕینی ڕێکەوتەکان
پشکنینی ڕێنووس
زمان و شێوەزمانی ڕووپەلەکان
کیبۆرد
لینکە پێویستەکان
ئێکستێنشنی کوردیپێدیا بۆ گووگڵ کڕۆم
کوکیز
زمانەکان
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
هەژماری من
چوونەژوورەوە
دەبمە هاوکارتان!
وشەی نهێنیت لەبیرکردووە!
گەڕان تۆمارکردنی بابەت ئامرازەکان زمانەکان هەژماری من
گەڕانی ورد
پەرتووکخانە
ناونامە بۆ منداڵانی کورد
کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
سەرچاوەکان
شوێنپێیەکان
دڵخوازەکان
چالاکییەکان
چۆن بگەڕێم؟
بڵاوکراوەکانی کوردیپێدیا
ڤیدیۆ
درەختی پۆلەکان
بابەت بەهەڵکەوت
تۆماركردنی بابەتی نوێ
ناردنی وێنە
ڕاپرسی
بیروڕاکانتان
پەیوەندی
کوردیپێدیا چ زانیارییەکی پێویستە!
ستانداردەکان
ڕێساکانی بەکارهێنان
کوالیتیی بابەت
دەربارە
ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
چیمان دەربارە وتراوە!
ناوکێشکردن لە ماڵپەڕەکانتاندا
تۆمارکردن / کوژاندنەوەی ئیمێڵ
ئاماری میوانەکان
ئاماری بابەت
وەرگێڕی فۆنتەکان
گۆڕینی ڕێکەوتەکان
پشکنینی ڕێنووس
زمان و شێوەزمانی ڕووپەلەکان
کیبۆرد
لینکە پێویستەکان
ئێکستێنشنی کوردیپێدیا بۆ گووگڵ کڕۆم
کوکیز
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
چوونەژوورەوە
دەبمە هاوکارتان!
وشەی نهێنیت لەبیرکردووە!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2024
 دەربارە
 بابەت بەهەڵکەوت
 چالاکییەکانی ڕۆژی
 ڕێساکانی بەکارهێنان
 ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
 بیروڕاکانتان
 دڵخوازەکان
 کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
 چالاکییەکان - کوردیپێدیا
 یارمەتی
بابەتی نوێ
ڤیدیۆ
هاووڵاتییەکی کورد لە بری بانگ سروودی ئەی ڕەقیب بە گوێی منداڵە تازەبووەکەیدا دەخوێنێت
01-08-2024
ڕۆژگار کەرکووکی
ڤیدیۆ
گۆرانی ئای لە گوڵێ بە دەنگی محەمەد شێخۆ، ساڵی 1982
01-08-2024
شادی ئاکۆیی
ڤیدیۆ
گۆرانی خاڵۆ بە دەنگی ناسری ڕەزازی، ساڵی 1976
01-08-2024
شادی ئاکۆیی
پارت و ڕێکخراوەکان
ئینستیتیوتی کوردیی ئەستەمبوڵ
31-07-2024
زریان عەلی
پارت و ڕێکخراوەکان
ئینستیتیوتی کوردیی ئامەد
31-07-2024
زریان عەلی
ژیاننامە
نیازی حەمە عەزیز
31-07-2024
زریان سەرچناری
پەرتووکخانە
نزیکترین دووری
31-07-2024
زریان سەرچناری
پارت و ڕێکخراوەکان
ئینستیتیوتی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بۆ توێژینەوە MERI
31-07-2024
زریان عەلی
وێنە و پێناس
چەند کەسایەتییەکی دیاری شاری سلێمانی و هەڵەبجە لە ماڵی حامید بەگی جاف، لە ساڵی 1950
31-07-2024
شادی ئاکۆیی
پارت و ڕێکخراوەکان
ئینستیتیوتی چاندی کوردیی ڤییەن
31-07-2024
زریان عەلی
ئامار
بابەت 527,900
وێنە 106,867
پەرتووک PDF 19,831
فایلی پەیوەندیدار 99,896
ڤیدیۆ 1,459
زمان
کوردیی ناوەڕاست 
301,943
Kurmancî - Kurdîy Serû 
88,810
هەورامی 
65,787
عربي 
29,018
کرمانجی - کوردیی سەروو 
16,694
فارسی 
8,746
English 
7,186
Türkçe 
3,577
Deutsch 
1,469
Pусский 
1,123
Française 
324
Nederlands 
130
Zazakî 
85
Svenska 
57
Հայերեն 
45
Italiano 
40
Español 
39
لەکی 
37
Azərbaycanca 
21
日本人 
19
Norsk 
14
עברית 
14
Ελληνική 
13
中国的 
12
کۆگای فایلەکان
MP3 
311
PDF 
30,036
MP4 
2,360
IMG 
195,167
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
ژیاننامە
ئیسماعیل سەردەشتی
ژیاننامە
زارا محەمەدی
ژیاننامە
فاتمە حاجی غەریب
وێنە و پێناس
چەند کەسایەتییەکی دیاری شار...
کورتەباس
پاسۆک و فيلمی کارتۆنی منداڵان
گەشتێک بەناو مێژووی عەنکاوە
خانمانی کوردیپێدیا، ئازار و سەرکەوتنەکانی ژنانی کورد لە داتابەیسی نەتەوەکەیاندا هاوچەرخانە ئەرشیڤدەکەن..
پۆل: کورتەباس | زمانی بابەت: کوردیی ناوەڕاست
بەشکردن
Facebook3
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Facebook Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
نرخاندنی بابەت
نایاب
زۆر باشە
باش
خراپ نییە
خراپ
بۆ ناو لیستی دڵخوازەکان
ڕای خۆت دەربارەی ئەم بابەتە بنووسە!
گۆڕانکارییەکانی بابەتەکە
Metadata
RSS
گووگڵی وێنەی بابەتی هەڵبژێردراو بکە!
گووگڵی بابەتی هەڵبژێردراو بکە!
Kurmancî - Kurdîy Serû0
English0
عربي0
فارسی0
Türkçe0
עברית0
Deutsch0
Español0
Française0
Italiano0
Nederlands0
Svenska0
Ελληνική0
Azərbaycanca0
Fins0
Norsk0
Pусский0
Հայերեն0
中国的0
日本人0

گەشتێک بەناو مێژووی عەنکاوە

گەشتێک بەناو مێژووی عەنکاوە
ناونیشانی بابەت: گەشتێک بەناو مێژووی عەنکاوە
نووسین و ئامادەکردنی: کۆسار عەوێنەیی

نووسین و قسەکردن لەسەر بابەتێک بە ناونیشانی (عەنکاوە لەنێوان وەهمی بە ئاشووریبوون و حەقیقەتی کوردێتیدا) کارێکی ئاسان نییە و بێ بەڵگە و سەرپێیانە کارێکی بێ ئەنجامە. بۆیە هەر نووسینێکی لەو بارەیەوە دوور لە باسکردنی داونەریت و کولتوور و تایبەتمەندییە مێژووییەکان، دەشێ کارێکی سەرپێیی لێ دەربچێت.
لەمەوە هەوڵ دەدەین بابەتەکەمان بەو بەڵگانە دەوڵەمەند بکەین کە لە خزمەت ڕوونکردنەوەی ڕاستییەکاندایە، هاوکات هەولێر و ماندووبوونی هەموو لایەک لەو پێناوە دەنرخێنین و هیچ کات ناخوازین بە شێوەیەک لە هەوڵەکانیتر کەم بکەینەوە و ئەوەی کردوومانە لەپێناو ناسینی عەنکاوەیە، وەک پارچەیەک لە خاکی (کوردستان) و حەقیقەتی کوردییەتی ئەم شاردێیە دەربخەین.
کۆنتریین سەرچاوە کە لەسەر مێژووی عەنکاوە تۆمار کرابێت، چەند دێڕێکی ڕۆژهەڵاتناسی ئەڵمانی (نیبۆڕ)ە، کە لە سەدەی 18دا سەردانی ناوچەکەی کردووە و لە پەڕتووکی (گەشتی نیبۆڕ) لە 1976دا بڵاوی کردووەتەوە و دەڵێ: عەنکاوە گوندێکی بچووکە و خەڵکەکەی هەژار و کەمدەرامەتن و هەموویان نەسارین.
ڕۆژهەڵاتناس (جیمس بەتنهام)ی ئینگلیزی لە پەڕتووکی (گەشتەکەم بۆ ئێڕاق ساڵی (1816)دا دەڵێ: گەشتەکەمان لە مووسڵەوە دەستی پێکرد و لە نیوەشەودا گەیشتینە دێیەکی گەورە ناوی عەنکاوە” بوو. لە هەمان سەرچاوەدا بەگنهام وەسفی ئەو (خانە)یە دەکات کە شوێنێکی پشوودانە و تیایدا نیشتەجێ بووە لەو شەوەدا.
(بادجەری) پیاوی ئایینی لە (گەشتەکەیدا بە ناو میزۆپۆتامیا)دا لە ساڵانی (1850-1858) دەڵێ: بە شوێنێکدا تێپەڕین ناوی عەنکاوە” بوو، عەنکاوە گوندێکی کشتوکاڵی بچووکە و ژمارەی خێزانەکانی (55) خێزانە و هەموویان کریستیانن و کڵێسەیەکیان هەیە بەناوی کڵێسای مارگۆرگیس”.
هەروەها ڕۆژهەڵاتناس هامڵتۆن لە (تریق فی کردستان) دا دەڵێت: جێی سەرسوڕمان نییە گەر کۆمەڵە خێزانێک لێرە و لەوێی کوردستاندا نیشتەجێ بووبن و کریستیانبن. لەو شوێنانەش بە نموونە شەقڵاوە و دێی (عەنکاوە) و گوندی (هەرمۆتە) دێنێتەوە.
هەروەها Hay فەرماندەی سیاسی ئینگلیز لە هەولێر و لە (سنتان فی کردستان)دا لە (1919-1920)دا بەم شێوەیە باس لە عەنکاوە دەکات: عەنکاوە بە درێژایی 3 میل لە هەولێرەوە دوورە و خەڵکەکەی کریستیانن و ژمارەیان 2500 کەس دەبێت و لە سەدەی 16دا پابەندی دەسەڵاتی پاپا” بوون و باوەڕیان بە کڵێسای ڕۆمانی کاسۆلیکی هێنا.
کونسوڵی ئینگلیز لە بەغدا (ریچ) لە ساڵی 1822دا لە سەردانەکەیدا بۆ عەنکاوە، بەم شێوەیە لێی دەدوێ: عەنکاوە نزیکەی 300 ماڵی کریستیان تیادایە و گوندێکی کریستیان نشینە.
نووسراوی سەر پارچە بەردێکی مەڕمەڕ کە 80 سم درێژی و 40 سم پانی و قەبارەکەی (5سم)ە و لە ساڵی 1995دا دۆزراوەتەوە، ئەم چەند دێڕەی بە زمانی (کلدانی) کڵێسەیی لەسەر نووسراوە: لە ساڵی 1127ی ئەلەکسەندەری مەکدۆنی کڵێسای مارگۆرگیس تازە کرایەوە لەلایەن خەڵکی موبارەکی عەنکاوە، ئەمەش لە زەمانی فەرمانڕەوایی پاتریەرک (مار ئلیاس قاسۆلیقزس)دا بووە.
دیارە مەبەست لە (1127)ی ئەلەکسەندەری مەکدۆنی ساڵی یۆنانییە کە بەرانبەر ساڵی 816ی زاینییە، ئەمەش بۆ خۆی جێی تێبینی و سەرنجە.
ڕۆهەڵاتناسی فڕەنسایی (ئۆلیڤیە) لە پەڕتووکی (رحلە ئولیڤیە الی العراق، سنە 1794-1796)دا کە دکتۆر یوسف حەبی وەرگێری عەرەبی کردووە، ناوی عەنکاوە بە Ankawa دەبات و دەڵێت: عەنکاوە کوردی کریستیان تیادا نیشتەجێن و کریستیانیەکانی کلدان کاسۆلیکن و دەشتێکی پان و بەرینی لە دەورەوە هەیە.
لەم چەند نووسین و سەرچاوانەوە دەگەینە ڕاستییەکی مێژوویی ئەویش ناسینی مێژوویی عەنکاوەیە کە ئەمڕۆ بەرفراوان بووە و شارەدێیەکی کوردی کریستیاننشینە. بۆ لێکدانەوەی ئەو بۆچوونەمان کە عەنکاوە شوێنەوارێکی دێرینی کوردییە و کریستیانیەکانی تیادا نیشتەجێ بوون، دەتوانین بەشێک لەو خاڵە لەیەکچوو پێوەستانە دیاری بکەین کە تا ئەمڕۆ پێوەندییەکی توندوتۆڵی هێشتووە.
$ناوی عەنکاوە:$
سەبارەت بە ناوی عەنکاوە مشتومڕێکی زۆر هەیە و کۆمەڵێک بۆچوونی جیاجیا لەبارەیەوە وتراوە، لێرەدا بە کورتی ئاماژەیان بۆ دەکەین:
مامۆستا (حەننا ڕۆفۆ) لە پەڕتووکی (لمحە عن عنکاوە.. ماضیها و حاضرها) پشتی بەستووە بە هەندێک سەرچاوەی ئایینی و پێی وایە، ئەو وشەیە لە سەرەتاوە بەم شێوەیە بووە: (عەمکاباد، عەمکا و عەمانۆئێل) عەمانۆئێلیش لە پەڕتووکی پیرۆزی (تەورات) لە (سفر التکوین)دا بە مانای (خودا لەگەڵ ئێمەدایە) هاتووە، ئەمە بۆچوونێکی هەڵەیە لەبەر دوو هۆ، یەکەمیان: مێژووی درووستبوونی ئەو گوندە لەگەڵ ئەو ئایەتە هیچ خاڵێکی پێوەندیداری تیا بەدی ناکرێ. دووەم: هیچ سەرچاوەیەکی ئایینی و نائایینی نییە ئاماژە بە گۆڕینی پیتی (م) بە (ن) بکات، واتە عەمکاوە – عەنکاوە.
گەر بە وردی بڕوانینە نووسراوە کڵێساییەکانی هەنکاوە و وتەی ڕۆژهەڵاتناسان یان هەر سەرچاوەیەکیتر، ئەو ڕاستییەمان بۆ دەردەکەوێ کە عەنکاوە لە عەمکاوە نەهاتووە و (ن) ئەسڵییە و گۆڕانی فۆنەتیکی یان مۆرفۆلۆژی بەسەردا نەهاتووە.
بۆچوونێکی تر هی دکتۆر (سەعدی المالح)ە کە لە نامیلکەی (الرجل والفيل وملاحظات أخری) کە خۆی لە شێوەی وەڵامێک بۆ پەڕتووکەکەی مامۆستا ڕۆفۆ” هاتووەتە کایەوە، پێی وایە کە عەنکاوە بە مانای (عەما) هاتووە، واتە (باوک – برا – میلەت) بە زمانی کلدانی کریستیان و (عەمکا – عەمکۆ) لەسەر کێشی ێلیوکۆ – یەلکۆ)، ئەمەش چەند ناوێکی کریستیانن، بە هەمانشێوە عەنکاوەش وایە و لەوەش زیاتر مێژووی عەنکاوە بە مێژووی ئیمپراتۆریەتی ئاشووری دەبەستێتەوە، ئەمەش لە ڕاستییەوە دوورە، چونکە دەشێ بڵێین ێلیوکۆ بۆ ناوی کەسێک شیاو بێ وەک ناسناو، بەڵام هەرگیز بۆ (عەمکۆ) ڕێی تێ ناچێ. دواتر بوونی کۆ – بە (کاوە) کارێکی زەحمەتە و هیچ یاسا و دەستوورێکی ڕێزمانی کوردی ڕێی پێ نادات. ئەمە لە کاتێکدا (کاوە) لە کۆن و ئێستای کوردی (مانا) بەخشە و ناوە.
$بۆ ڕاوەستان لەنێوان ئەم دوو بۆچوونەدا، دەڵێین:$
عەنکاوە لە دوو وشەی لێکدراو پێکهاتووە، (ئەین + کاوە)، ئەین لە زمانی کلدانی کریستیاندا بە مانای (چاو) دێت، کاوە ناوێکی کوردییە و بە هەردووکیان ئەو ناوەیان پێک هێناوە. واتە چاوی کاوە، لەسەر (چاوەکە) دوو بۆچوون هەیە، یەکیان ئەوەیە کە (عەین) مەبەست لە چاوە، ئەویتریان دەڵێ: لە (کانی) ئاوەوە هاتووە، ئەمە ڕاستترە، چونکە تا ئێستا شوێنەواری ئەو کانی ئاوە لە عەنکاوە ماوە و ڕیشسپی و کەسایەتییە ناودارەکان باس لەو چاوە دەکەوە کە چۆن بەهۆی ئەوەوە کشتوکاڵیان کردووە.
$بۆ زیاتر ڕوونکردنەوەی مەبەستەکەمان ئەم نموونانە دەخەینە ڕوو:$
گۆڕینی پیتی (ع) بە (ئە) کارێکی ئاساییە و لە وشەی تریش بەدی دەکرێت، وەک عەقرە – ئاکرێ، عەزیز – ئازیز.
بۆ لێکدانەوەی وشەیەکی کریستیان کوردی گوندی عەرمۆتە دەکەینە نموونە کە ئێستا واباوە دەڵێێن (#هەرمۆتە#).
عارد – مەوت – عاردی مەوت (ارظ الموت) خەڵکی دەشتی هەولێر بە (ئەرز) دەڵێن (عارد)و (مەوت) لە کریستیاندا هەر بە مردن ناسراوە، واتا (عاردی مردن)، ئەمەش بۆ خۆی مەسەلەیەکی ترە.
هیچکام لە ڕۆژهەڵاتناسان و سەرچاوە ئایینی و فەرمانڕەوا سیاسییەکان (عەنکاوە) بە عەمکاوە، عەمکۆ، عەمکاباد ناو نەبردووە و هەر بە عەنکاوە ناوی دەبەن و تەنانەت لە بەکارهێنانی لە زمانی ئینگلیزیدا بە ئەنکاوە ناوی هاتووە Ankawa.
هەموو نووسین و تێبینی ڕۆژهەڵاتناسان، تەنانەت بە نووسینی سەر بەردە دۆزراوەکان لەسەر ئەوە ڕێککەوتوون کە ئەم شوێنە (کریستیانینشینە) و ئاماژەیان بە ئاشووریەتی خەڵکی عەنکاوە نەکردووە و بەهیچ شێوەیەک بە مێژووی ئیمپراتۆریەتی ئاشوورییەوە نەیانبەستووەتەوە، تەنانەت لە چەند شوێنێکدا وەک کورد باسیان لێوە کردووە، بەڵام کوردێکی کریستیان.
لە گەڕان بۆ دەستنیشانکردنی مێژووی درووستبوونی ئەم شارە نووسینی ئەو بەردە دەکەین بە سەرچاوە کە تیایدا هاتووە، لە ساڵی (816)ی زاینیدا کڵێسای عەنکاوە چاککراوەتەوە. ئەگەر لە ساڵی (116)ی زاینی کڵێساکەی چاک کرابێتەوە، ئەوا پێدەچێ بەر لە 100 ساڵێک وە یان کەمتر درووست کرابێت، واتە لە نزیکەی 716ی زاینی و بەر لەو مێژووەش بە چەند ساڵێک ئەو شوێنە ئاوەدانی بەخۆوە بینیوە، واتە لە ساڵانی 650-700 زاینی. ئەو مێژووەیش زۆر جیاوازە لەو مێژووەی هەندێک لە ئاشوورییەکان لەسەری کۆکن، گوایە بەر لە هاتنی ئایینی کریستیان ئەو شوێنە هەبووە، ئەمەش دوورە لە ڕاستی. لەلایەکی ترەوە عەنکاوە بەپێی ئەو سەرچاوانەی پێشتر ئاماژەیان پێدان لەسەر ئەوە ڕێککەوتوون کە عەنکاوە (گوندە، لادێیە و ئێستا شارەدێیە) و شوێنەوار و پاشماوەی ئیمپراتۆریەتی ئاشووری تیادا بەدی ناکرێ، ئەوەی هەیە کۆمەڵێک شوێنەواری ئایینییە وەک (مەزارەکان)ی (مەریامانێ، مارشمۆنی)، ئەمانەش مێژوویان هاوشانی مێژووی بڵاوبوونەوی ئایینی کریستیانیە و ناکرێ بە شارێکی گەورەی ئاشووری لە قەڵەمی بدەین.
هەموو ئەو سەرچاوانە و واقیعی ئەمڕۆ ئەوەمان بۆ دەردەخات کە عەنکاوە شوێنێکی کشتوکاڵییە و سەرچاوەی داهات و دەسکەوتی زۆرینەی خەڵکەکەیەتی و پیشەی کشتوکاڵکردن و خۆخەریککردن بە کشتوکاڵەوە بەو شێوەیە پیشەی ئاشوورییەکان نەبووە، چونکە کشتوکاڵی عەنکاوە لەسەر ئاوی (باران)ە و کشتوکاڵی (گەنم بە باران) دەکەن لە کاتێکدا شارستانی ئاشووری ئەوەی بۆ بەجێهێشتووین کە ئاشوورییەکان لەنێوان ئاوی فورات و دیجلەدا ژیاون و کشتوکاڵیان بەو ئاوە کردووە.
ناکرێ زۆری ژمارەی کریستیانیەکان کە ژمارەیان 12 هەزار و 500 کریستیانیە بکەینە هۆیەک بۆ ئەو بۆچوونەی پێی وایە لەبەرئەوەی زۆرن کەواتە ئاشوورین. پاشان عەنکاوە سەرەتا (گوند) بووە و بەپێی سەرچاوەی ڕۆژهەڵاتناسان و کۆنترینیان بە (55) خێزان ناویان دەبات، ئەو ژمارە زۆرەیش کۆچڕەوی و پێشکەوتنی شارستانی و بارودۆخی سیاسی ناوچەکە و باری ئابووری و حەزی کریستیانیەکان لە نیشتەجێبوونێکی جێگیر و بەردەوام (مستمر) وایکردووە ئەو گوندە ببێتە شارەدێیەکی گەورە.
کولتووری عەنکاوە کولتوورێکی کوردەوارییە (پیشەو کار، جلوبەرگ، خشڵ، داونەریتی)ی خەڵکی عەنکاوە و مۆرکێکی کوردەواری پێوە دیارە و جیاوازییەکی ئەوتۆ بەدی ناکەین لەنێوان ئەم شارەدێیە و ناوچەکانی تری کوردستان، تەنیا ئەوە نەبێ ئەمان کریستیانن و ئەوان مسوڵمانن.
لە کۆی (17) بنەماڵە و خێزانی ناوداری ناو عەنکاوە (نۆ) خێزانی کۆچکردووی ناوچەکانی تری کوردستان بەدی دەکەین، ئەوانیش بنەماڵە و خێزانی (تۆنمەننا لە هەرمۆتە، بڵندەر لە برادۆست، خۆرانی لە شەقڵاوە، ڕۆفۆ لە ڕەواندوز، سیاوەیش لە کۆیە، شەنگۆڵا لە شەقڵاوەو، کاکا، گەندۆ، کوردا، دخوکا)
بەرنامەی لەناوبردنی کەسیەتی خەڵکی عەنکاوە
شێواندن و لەناوبردنی کەسیەتی (تاکی) کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان بە کریستیان و مسوڵمان و ئێزیدی، پیشەی زۆرینەی دەسەڵاتە چەوسێنەرەکانی کوردستانیان حوکم کردووە، بوو. لەو بارەیەوە مێژوو لە هەگبەکەیدا زۆری بۆ تۆمار کردووین.
بەداخەوە تێگەیشتنی زۆر لە خەڵکی عەنکاوە بۆ کەسییەتیان” لەناو کۆمەڵ بە پیلانی ڕژێمە داگیرکەرەکان و لەسەرووی هەمووشیانە حکوومەتی ئێڕاق بەو ئاکارە برا کە ئەمڕۆ زۆرمان لێی ناڕازین، ئەو بڕوایەی پێی وایە عەنکاوە (کوردستان) نییە. بۆ ئەمە دەگەڕێینەوە بۆ سەرەتایەکی مێژوویی و بۆمان دەردەکەوێ کە کاتێک ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لە جەنگی جیهانی دووەم تێکشکان و کشانەوە، لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتیان هەوڵی تێکدانی شیرازەی ئەو شوێنانەیاندا، بۆیە بڕیارێکیان دا بە هێزە عەشایرەکانی چواردەوری عەنکاوە (بەحرکە، کوران) کە (قەتڵوعامی) خەڵکەکەی بکەن و لە ناویان بەرن، بەبیانووی (کفر و بێدینییان)، بەڵام بە هەوڵی چەند کەسایەتییەکی ناوداری وەک (مەلا ئەفەندی ئەبوبکر) کە سەردەستەی زانایانی ئایینی هەولێر بووە دەکەوێتە نێوانیان و عەنکاوە لەو کارەساتە ڕزگار دەکات و خەڵکی هەولێریش پشتگیری ئەو هەڵوێستە مرۆییەی زانایانی ئایینی دەکەن. ئەمەش بەڵگەیەکی ئاشکرا بۆ پێوەندی توندوتۆڵ و هەستی خۆشەویستی نێوان خەڵکی عەنکاوە و کوردەکانی دەورووبەری.
هەندێک لە فەرمانڕەوایان و حاکمە سیاسییەکانی ئینگلیز لە ماوەی دەسەڵاتیان لە ناوچەکە لە ڕێگەی هاندانی خەڵک و بەکارهێنانی ئایین و کەسایەتی ئایینی توانییان جۆرێک لە (دەمارگیری) مەزەوی – نەتەوەیی بۆ خەڵکی ئەم شارەدێیە درووست بکەن کە وایکردووە زۆر لە خەڵکی عەنکاوە لە ڕووی نەتەوەیی خۆی بە (کلدان) بزانێت، وەک ئەوەی کلدان نەتەوە بێت، کەمێکیش خۆی بە ئاشووری بزانێت.
لەگەڵ ئەمانەدا، کورد، مسوڵمانەکانی دەوروبەری عەنکاوە بە هیچ شێوەیەک بچووکترین هەڵوێستی ناشیاویان بەرانبەر خەڵکی عەنکاوە و هیچ کریستیانیەک نەنواندووە، بە پێچەوانەوە پێوەندی توندوتۆڵ تەواو پێکەوەی بەستوونەتەوە.
لەگەڵ هاتنە سەرحوکمی ئێستای ئێڕاق و دەسەڵاتگرتنەدەستیان، پیلان هاتە گێڕان بۆ لەناوبردنیان لە چەند ڕێگایەکی جیاوازەوە:
هەشتاکانی ئەو سەردەمە لە سایەی فەرمانڕەوایانی ئێڕاق و لەپێناو لەناوبردنی کەسیەتی و کولتوور و فەرهەنگی کوردەواری و بە (عەرەبی)کردن و لەناوبردنی شوێنەوارە کوردییەکان، ناوی چەندان گوند و ناوچەی کوردستانی کرد بە عەرەبی، عەنکاوە یەکێک بوو لەو شوێنانە کە بەو دواییە بە (عینکاوە)ی عەرەبی ناو دەبرا، (ی) عەرەبی بۆ زیادکراو دواتر عەنکاوە بوو بە گەڕەکێک لە شاری هەولێر.
هێنانە کایەی پڕۆژەی (فڕۆکەخانەی سەدامی سەربازی) لەناو خاکی کشتوکاڵی عەنکاوە کە بۆ پێکانی دوو ئامانج بوو، یەکەمیان بۆ زەوتکردنی زەوییە کشتوکاڵییەکان. دووەمیان بۆ بە (سەربازگەکردنی عەنکاوە) و لەناوبردنی شارستانیەتی عەنکاوە.
چاندن و درووستکردنی ڕۆحی قین و دووبەرەکی لەنێوان خەڵکی عەنکاوە و هەولێردا لە ڕێگای هێنانە کایەی پڕۆژەی درووستکردنی مزگەوت لەناو عەنکاوە و نزیک عەنکاوە. هاوکات هاندانی کریستیانیەکان بۆ کەمکردن و تەسکردنی پێوەندیی کۆمەڵایەتی و بازرگانی، لەپێناو لەناوبردنی کەسیەتی خەڵکی عەنکاوە.
درووستکردنی شەقام و ڕێگاوبان بۆ لەناوبردنی سیمای شارستانی و تایبەتمەندی مێژوویی عەنکاوە و نەهێشتنی شوێنەوارە مێژوویی و ئایینیەکان، وەک ئەوەی لە دەربەندی بازیان و گوند و شارۆکەکانی دهۆک کراوە. ئەمەش لە ڕوانگەیەکەوە کە لە ڕێی لەناوبردنی شوێنەوارە مێژوویی و کەلەپوورەکانەوە دەتوانرێ مێژوو بسڕێتەوە و کۆتای پێ بهێنرێ.
گۆڕینی سیستمی خوێندن و پەروەردە و (بەعەربی و بەعسیکردنی) هەموو فێرگە و شوێنە پەروەردەییەکان، ئەویش بە لابردنی وانەی کوردی لەناو پرۆگرامی خوێندن، ڕێگایەکی تری بەغدا بوو لەو پێناوەدا.
هەر بۆیە پرسی کوردبوونی شارەدێی عەنکاوە ڕاستییەکی حاشاهەڵنەگرە لەگەڵ ئەوەی دوژمن بە هەموو توانایەوە هەوڵی داوە تۆوی دووبەرەکی لەنێوان ئەوان و خەڵکی کوردستاندا بچێنێ و شێوەیەک لە دابڕان درووست بکات، بەڵام ڕاستی مێژوویی، برایەتی توندوتۆڵی نێوان خەڵکی عەنکاوە و کوردە موسڵمانەکان بە شێوازێک ناو دەبات یەک نەتەوە و یەک چارەنووس.
لێرەوە، درووستترین بۆچوون بۆ ئەسڵی خەڵکی عەنکاوە دەگەڕێتەوە بۆ (کورد)ێتیان نەک بۆ ئاشووریبوونیان (الناقین باللغە السریانیە) کە ناوی فەڕمی حکومەتی ئێڕاق بوو.
$پەراوێز و سەرچاوەکان:$
1- گەشتی نیبۆڕ ساڵی 1766/ وەرگێڕانی بۆ عەرەبی (د. مەحمود حسێن امین).
2-جیمس بەتنهام/ گەشتەکەم بۆ ئێڕاق لە ساڵی 1716دا، وەرگێڕانی (سلیم ته التکریتی)، لاپەڕە 124.

3- بادجەر/ مبشر (رحلتی بین النهرین) لە ساڵانی (1822-1824) و (1855-1858)دا.
4- هاملتون/ (تریق فی کردستان)، لاپەڕە 52-5 4.
5- میجەر (Hay) حاکمی سیاسی ئینگلیز لە هەولێر، (سنتان فی کردستان)، وەرگێڕانی فوئاد جەمیل.
6- ڕیچ/ کونسوڵی بەریتانی لە بەغدا سەردانی بۆ هەولێر ساڵی 1822 (رحلە المنشی البغدادي) لاپەڕە 76-77.
7- ئەم پارچە بەردە مەڕمەڕە لە کاتی چاککردنەوەی کڵێسای مارگۆرگیس دۆزراوەتەوە و بە زمانی کریستیان (کلدانی نووسراوە) و لە 23/11/1995 دۆزراوەتەوە.
8- ئولیڤیە، (رحلە ئولیڤیە الی العراق) لە سەدەی هەژەهەمدا، 1794-1796/ وەرگێڕانی دکتۆر یوسف حەبی، لاپەڕە 62.
9- (لمحە عن عنکاوە ماضیها وحاضرها) حنا عبدالڕحد ڕۆفو، سنە التبع 1996، اربیل متبعە الثقافە فی اربیل التبعە الاولی. فەسڵی یەکەم.
10- (الرجل والفيل وملاحظات أخری) لمات ورد فی کتاب لمحە عن عنکاوە لڵاستاذ حنا موفۆ 1997 سوید).[1]
ئەم بابەتە 867 جار بینراوە
هاشتاگ
سەرچاوەکان
[1] ماڵپەڕ | کوردیی ناوەڕاست | وشە
بابەتە پەیوەستکراوەکان: 1
شوێنەکان
زمانی بابەت: کوردیی ناوەڕاست
پۆلێنی ناوەڕۆک: مێژوو
جۆری دۆکومێنت: زمانی یەکەم
زمان - شێوەزار: کرمانجیی ناوەڕاست
شار و شارۆچکەکان: عەنکاوە
وڵات - هەرێم: باشووری کوردستان
تایبەتمەندییە تەکنیکییەکان
خاوەنی ئەم بابەتە بەسوپاسەوە، مافی بڵاوکردنەوەیی بە کوردیپێدیا بەخشیوە! یان بابەتەکە کۆنە، یاخود بابەتەکە موڵکی گشتییە.
کوالیتیی بابەت: 99%
99%
ئەم بابەتە لەلایەن: ( ئاراس ئیلنجاغی )ەوە لە: 15-01-2022 تۆمارکراوە
ئەم بابەتە لەلایەن: ( هاوڕێ باخەوان )ەوە لە: 15-01-2022 پێداچوونەوەی بۆکراوە و ئازادکراوە
ئەم بابەتە بۆ دواجار لەلایەن: ( ڕۆژگار کەرکووکی )ەوە لە: 25-12-2022 باشترکراوە
ناونیشانی بابەت
ئەم بابەتە 867 جار بینراوە
کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!
کورتەباس
زانستی زمان چی یە؟
ژیاننامە
سەلاح گادانی
پەرتووکخانە
ساڤرولا
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای نارین
ژیاننامە
مەنسوور محەمەد نەژاد
پەرتووکخانە
ژینانامە - وەشانی 1
پەرتووکخانە
سیاسەت و پلانی زمان بۆ هەرێمی کوردستان
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای زەرزوان
وێنە و پێناس
سەروەت سەوز و ئیسماعیل خەیات لە ئەشکەوتی هەزارمێرد ساڵی 1980
وێنە و پێناس
قوتابییانی بەشی زمانی عەرەبی پەیمانگەی مامۆستایانی دهۆک ساڵی 2000
کورتەباس
سلێمانی لەئەفسانەی نیشتمانپەروەرێکدا
وێنە و پێناس
کۆمەڵێک گەنجی شارەدێی دارەتوو، بەردەڕەش ساڵی 1998
پەرتووکخانە
نزیکترین دووری
ژیاننامە
لیڤا شاخەوان عەلی
پەرتووکخانە
ئەلێکسەندەر ئەرۆنسۆن (کاک ئەسکەندەر) لە کەمپی نازییەکانەوە بۆ بەرپەتی سێدارەی بەعسییەکان
شوێنەوار و کۆنینە
سیاهگل.. پەرستگەی سەردەمی ساسانییەکان
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای سەردار
وێنە و پێناس
بەهرۆز گەڵاڵی و منداڵەکانی 21-09-1998 لە سلێمانی
کورتەباس
پاسۆک و فيلمی کارتۆنی منداڵان
پەرتووکخانە
لۆزاننامە - وەشانی 2
کورتەباس
لە پەراوێزی 101ساڵەی پەیماننامەی لۆزاندا
شوێنەوار و کۆنینە
کاروانسەرای قەسری شیرین
کورتەباس
عەزیز نەسین و مەسەلەی کورد
ژیاننامە
شانیا شەهاب
ژیاننامە
سەیوان سەحیحی
پەرتووکخانە
کۆڵبەرنامە - وەشانی 1
پەرتووکخانە
سایکس-پیکۆنامە - وەشانی 1
پەرتووکخانە
وشەی بێگانە لەفەرهەنگی زمانی کوردی دا؛ کاریگەریی زمانی فارسی وەک نموونە
ژیاننامە
ڕەوا جەلیزادە
ژیاننامە
شیلان شەماڵ مستەفا
ژیاننامە
سایە ئیبراهیم خەلیل
ژیاننامە
فەرید ڕۆبینا
پەرتووکخانە
ئەرکی مێژوونووس و بایەخی مێژوو
وێنە و پێناس
چەند کەسایەتییەکی دیاری شاری سلێمانی و هەڵەبجە لە ماڵی حامید بەگی جاف، لە ساڵی 1950
ژیاننامە
نیازی حەمە عەزیز

ڕۆژەڤ
ژیاننامە
ئیسماعیل سەردەشتی
09-11-2008
هاوڕێ باخەوان
ئیسماعیل سەردەشتی
ژیاننامە
زارا محەمەدی
28-05-2019
هاوڕێ باخەوان
زارا محەمەدی
ژیاننامە
فاتمە حاجی غەریب
16-08-2022
سروشت بەکر
فاتمە حاجی غەریب
وێنە و پێناس
چەند کەسایەتییەکی دیاری شاری سلێمانی و هەڵەبجە لە ماڵی حامید بەگی جاف، لە ساڵی 1950
31-07-2024
شادی ئاکۆیی
چەند کەسایەتییەکی دیاری شاری سلێمانی و هەڵەبجە لە ماڵی حامید بەگی جاف، لە ساڵی 1950
کورتەباس
پاسۆک و فيلمی کارتۆنی منداڵان
31-07-2024
زریان سەرچناری
پاسۆک و فيلمی کارتۆنی منداڵان
 چالاکییەکانی ڕۆژی
بابەتی نوێ
ڤیدیۆ
هاووڵاتییەکی کورد لە بری بانگ سروودی ئەی ڕەقیب بە گوێی منداڵە تازەبووەکەیدا دەخوێنێت
01-08-2024
ڕۆژگار کەرکووکی
ڤیدیۆ
گۆرانی ئای لە گوڵێ بە دەنگی محەمەد شێخۆ، ساڵی 1982
01-08-2024
شادی ئاکۆیی
ڤیدیۆ
گۆرانی خاڵۆ بە دەنگی ناسری ڕەزازی، ساڵی 1976
01-08-2024
شادی ئاکۆیی
پارت و ڕێکخراوەکان
ئینستیتیوتی کوردیی ئەستەمبوڵ
31-07-2024
زریان عەلی
پارت و ڕێکخراوەکان
ئینستیتیوتی کوردیی ئامەد
31-07-2024
زریان عەلی
ژیاننامە
نیازی حەمە عەزیز
31-07-2024
زریان سەرچناری
پەرتووکخانە
نزیکترین دووری
31-07-2024
زریان سەرچناری
پارت و ڕێکخراوەکان
ئینستیتیوتی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بۆ توێژینەوە MERI
31-07-2024
زریان عەلی
وێنە و پێناس
چەند کەسایەتییەکی دیاری شاری سلێمانی و هەڵەبجە لە ماڵی حامید بەگی جاف، لە ساڵی 1950
31-07-2024
شادی ئاکۆیی
پارت و ڕێکخراوەکان
ئینستیتیوتی چاندی کوردیی ڤییەن
31-07-2024
زریان عەلی
ئامار
بابەت 527,900
وێنە 106,867
پەرتووک PDF 19,831
فایلی پەیوەندیدار 99,896
ڤیدیۆ 1,459
زمان
کوردیی ناوەڕاست 
301,943
Kurmancî - Kurdîy Serû 
88,810
هەورامی 
65,787
عربي 
29,018
کرمانجی - کوردیی سەروو 
16,694
فارسی 
8,746
English 
7,186
Türkçe 
3,577
Deutsch 
1,469
Pусский 
1,123
Française 
324
Nederlands 
130
Zazakî 
85
Svenska 
57
Հայերեն 
45
Italiano 
40
Español 
39
لەکی 
37
Azərbaycanca 
21
日本人 
19
Norsk 
14
עברית 
14
Ελληνική 
13
中国的 
12
کۆگای فایلەکان
MP3 
311
PDF 
30,036
MP4 
2,360
IMG 
195,167
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!
کورتەباس
زانستی زمان چی یە؟
ژیاننامە
سەلاح گادانی
پەرتووکخانە
ساڤرولا
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای نارین
ژیاننامە
مەنسوور محەمەد نەژاد
پەرتووکخانە
ژینانامە - وەشانی 1
پەرتووکخانە
سیاسەت و پلانی زمان بۆ هەرێمی کوردستان
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای زەرزوان
وێنە و پێناس
سەروەت سەوز و ئیسماعیل خەیات لە ئەشکەوتی هەزارمێرد ساڵی 1980
وێنە و پێناس
قوتابییانی بەشی زمانی عەرەبی پەیمانگەی مامۆستایانی دهۆک ساڵی 2000
کورتەباس
سلێمانی لەئەفسانەی نیشتمانپەروەرێکدا
وێنە و پێناس
کۆمەڵێک گەنجی شارەدێی دارەتوو، بەردەڕەش ساڵی 1998
پەرتووکخانە
نزیکترین دووری
ژیاننامە
لیڤا شاخەوان عەلی
پەرتووکخانە
ئەلێکسەندەر ئەرۆنسۆن (کاک ئەسکەندەر) لە کەمپی نازییەکانەوە بۆ بەرپەتی سێدارەی بەعسییەکان
شوێنەوار و کۆنینە
سیاهگل.. پەرستگەی سەردەمی ساسانییەکان
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای سەردار
وێنە و پێناس
بەهرۆز گەڵاڵی و منداڵەکانی 21-09-1998 لە سلێمانی
کورتەباس
پاسۆک و فيلمی کارتۆنی منداڵان
پەرتووکخانە
لۆزاننامە - وەشانی 2
کورتەباس
لە پەراوێزی 101ساڵەی پەیماننامەی لۆزاندا
شوێنەوار و کۆنینە
کاروانسەرای قەسری شیرین
کورتەباس
عەزیز نەسین و مەسەلەی کورد
ژیاننامە
شانیا شەهاب
ژیاننامە
سەیوان سەحیحی
پەرتووکخانە
کۆڵبەرنامە - وەشانی 1
پەرتووکخانە
سایکس-پیکۆنامە - وەشانی 1
پەرتووکخانە
وشەی بێگانە لەفەرهەنگی زمانی کوردی دا؛ کاریگەریی زمانی فارسی وەک نموونە
ژیاننامە
ڕەوا جەلیزادە
ژیاننامە
شیلان شەماڵ مستەفا
ژیاننامە
سایە ئیبراهیم خەلیل
ژیاننامە
فەرید ڕۆبینا
پەرتووکخانە
ئەرکی مێژوونووس و بایەخی مێژوو
وێنە و پێناس
چەند کەسایەتییەکی دیاری شاری سلێمانی و هەڵەبجە لە ماڵی حامید بەگی جاف، لە ساڵی 1950
ژیاننامە
نیازی حەمە عەزیز
فۆڵدەرەکان
ژیاننامە - ڕەگەزی کەس - نێر کۆمەڵکوژی - ڕەگەزی کەس - مێ ژیاننامە - نەتەوە - کورد کۆمەڵکوژی - نەتەوە - کورد شوێنەکان - وڵات - هەرێم - باکووری کوردستان وشە و دەستەواژە - وڵات - هەرێم - ڕۆژهەڵاتی کوردستان وشە و دەستەواژە - وڵات - هەرێم - باشووری کوردستان کورتەباس - وڵات - هەرێم - باشووری کوردستان ژیاننامە - جۆری کەس - زیندانی سیاسی کۆمەڵکوژی - جۆری کەس - ئەنفالکراو

Kurdipedia.org (2008 - 2024) version: 15.75
| پەیوەندی | CSS3 | HTML5

| کاتی ئافراندنی لاپەڕە: 1.656 چرکە!