ناو: جەواد
نازناو: قازی
ساڵی لەدایکبوون: #1881#
ساڵی کۆچی دوایی: #1958#
شوێنی لەدایکبوون: #مەهاباد#
شوێنی کۆچی دوایی: #تاران#
میرزا جەواد قازی، کوڕی شێخ جەلال، ساڵی 1260ی هەتاوی لە مەهاباد، یا گوندی (سریلاوا)ی دەڤەری مەهاباد، لە دایک بوو. پاشی تەواوکردنی دەرسە سەرەتایییەکان، بۆ خوێندن و فێربوونی زانیارییە ئایینییەکان ڕووی کردە حوجرە. ساڵی 1901، (ئۆسکار مان)، سەرۆک و پارێزەری کتێبخانەی سەلتەنەتیی ئەڵمان، بۆ لێکۆڵینەوەی زمانە ئێرانییەکان هاتە ئێران. سەردانی لوڕستان و کوردستانی کرد، بۆ گرداریی ئەدەبی زارەکی و هەروەها فێربوونی زمانی کوردی، لە مەهاباد مایەوە. ئەودەمە جەواد لە تەمەنی بیست ساڵیدا، لە مزگەوتی شادەروێشی مەهاباد بە فەقێیەتی هێشتا خەریکی خوێندنی علوومی دینی بوو. ئۆسکار مان لە لای میرزا جەواد، زمانی کوردیی لەهجەی موکری دەخوێند و لە هەمبەر ئەو ئەرکەدا ئەویش زمانی ئینگلیسی فێری جەواد دەکرد. هەڵبەت میرزا جەواد پێشتریش هەندێکی ئینگلیسی لە لای یەکێک لە کاربەدەستانی نەخۆشخانەی ئەمریکایی لە مەهاباد خوێندبوو. لێکۆڵینەوەکانی ئۆسکار مان تا 1903 درێژەی کێشا، لە گەڕانەوەدا بۆ ئەڵمان، میرزا جەوادیش لە گەڵی چوو و لەوێ درێژەی بە خوێندن دا.
دوای ماوەیەک، خوێندنی بەرزی لە ڕشتەی مافدا بە دوایی گەیاند و هەر لەوێ، لە باڵوێزخانەی ئێران دامەزرا. لەو ماوەیەدا هاوکارییەکی نزیکی لەگەڵ ئۆسکار مان کرد بۆ وەرگێڕانی ئاڵمانیی کتێبی (زاراوەی کوردە موکرییەکان) کە بە (تۆحفەی موزەففەرییە) ناسراوە و ساڵی 1906 لە بەرلین چاپ و بڵاوکراوەتەوە. دوکتۆر جەواد هەر لە بەرلین، لەگەڵ کچە ئاڵمانییەک زەماوەندی کرد و هیچ منداڵی لێی نەبوو. لە 1928 گەڕایەوە تاران و بووبە ڕاوێژکاری بەرزی دیوانی لە وەزارەتی داد. سەر لەنوێ لە تاران زەماوەندی کردەوە، بەڵام تا دوایی تەمەن هەر بە وەجاغکوێری مایەوە. ساڵێک دوایە، داوای لە بنەماڵەی قازی لە مەهاباد کرد کە برازا هەتیوەکەی بۆ ڕەوانەی تاران بکەن تا سەرپەرشتیی بکا و دەرسی پێبخوێنێ. ئەوە بوو کە (محەممەد قازی)، وەرگێڕی بەناوبانگی پاشەڕۆژ، ڕۆیشتە لای مامی و لەژێر چاوەدێری وی درێژەی بە خوێندن دا.
دوکتۆر جەوادی قازی، بە سەر حەوت زمانی: ئینگلیسی، ئاڵمانی، فەرەنسی، عەرەبی، فارسی، تورکی و کوردیدا شارەزایی هەبوو. ژمارەیەک وتار و لێکۆڵینەوەی بە زمانی ئاڵمانی لە دوا بەجێماوە، کە هەندێکیان لە گۆڤارەکانی ئەو سەردەمی ئاڵماندا چاپ کراون؛ نموونەی ئەو وتار و لێکۆڵینەوانە، وتارێکە لەسەر هۆزی مەنگوڕ، کە لە گۆڤارێکی ئاڵمانیدا چاپ کراوە، هەروەها لێکۆڵینەوەیەک بە ناوی (دەستوور و یاسای کوردەواری) کە لە گۆڤاری (زانستی بەراوردکاری ماف) دا، لە ساڵی 1909 بڵاو کراوەتەوە. گرینگیی نووسراوەکانی دوکتۆر جەوادی قازی لەوەدایە کە یەکەم کوردێک بووە کە بە زمانی ئاڵمانی وتاری لەسەر کورد نووسیوە. بەپێی ئاماژەی مامۆستا محەممەد قازی، دوکتۆر جەواد لە ساڵی 1958 بە نەخۆشی شێرپەنجە کۆچی دوایی کرد و لە گۆڕستانی (ئیمامزادە عەبدوڵڵا)ی تاران نێژرا.
یەکێک لەو شتە تازانەی دەرکەوتوون، دەنگی میرزا جەوادی قازییە کە ئۆسکار مان تۆماری کردووە. موجتەبا کۆلیوەند دە وتارێکیدا کە بە ئەڵمانی نووسیویە، بە وردی ئاماژە بەو تۆمارکراوانە دەکا (سەردێڕی وتارەکە: دەنگەکانی ڕابردوو).
ئۆسکار مان ئەو دەنگانەی، بە یارمەتیی پڕۆفسۆر دوکتۆر نۆیهاوس، بە فۆنۆگڕاف تۆمار کردوون. فۆنۆگڕاف یەکەم دەزگای تۆمارکردنی دەنگ بووە کە ئێدیسۆن سازی کردووە و یەکەم جار لە ساڵی 1877دا بە تاقی کراوەتەوە.
ئەو تۆمارکراوانە سێ دانەن:
شێعرێکی نالی کە میرزا جەواد بە گۆرانی دەیڵێ. میرزا جەواد ئەو بەیتەی ناڵی بەو شێوەیە دەڵێ: (بۆچی نەگریم سەد کەڕەتم دڵ دەشکێنی// بۆچ مەی نەڕژێ شیشە لە سەد جێوە شکاوە)؛ موجتەبا کۆلیوەند دە وتارەکەیدا بەو شێوەیەی تۆمار کردووە: (بۆچی نەگریم سەد کەڕەتم دڵ دەشکێنی// مەی بۆ نەڕژێ شووشە لە سەد لاوە شکاوە).
گۆرانییەکی فۆلکلۆری بە دەنگی میرزا جەواد.
خوێندنەوەی دەقی کوردی بە دەنگی میرزا جەواد. دەقەکان بە ئاڵمانیش دەخوێندرێنەوە. وێدەچێ دەنگە ئاڵمانییەکە ئی ئۆسکار مان بێ.
ڕەنگە ئەو دەنگە تۆمارکراوانە یەکێک لە کۆنترین بەڵگەکانی تۆمارکردنی دەنگ بە زمانی کوردی بن. بەداخەوە لەو سێ بەڵگانە هەر دوویان ماون. زۆر وێدەچێ یەکیان (گۆرانییە فۆلکلۆرییەکەی بە دەنگی میرزا جەوادی تۆمار کراوە) شکابێ.
لەسەر ماڵپەڕی کتێبخانەی نەتەوەیی بەرلین دەنگی میرزا جەوادی بڵاو کراوەتەوە.[1][2][3]
Longer Version: First Recorded Kurdish Song- Jawad Qazi 1908 ئەوەش لینکی یەکەم تۆماری کوردی میرزا جەوادی قازی:
https://www.youtube.com/watch?v=tD3AewcuQ7Q