منیش شیوعی بووم
شوان ئەحمەد
چی دەبوو گەر #عەبدوڵڵا گۆران#یش دەردەڵەکانی خۆی بنووسیایەتەوە
(تاقە یەک کەسیش نەبوو لەسەر بنەمایەکی فەلسەفی و ئایدیۆلۆژی، ڕوو بکاتە حیزبی شیوعی)
#بەهادین نوری#
منیش شیوعی بوم! جا کێ شیوعی نەبوو.. کێ بەئومێدی داهاتویەکی باشتر، دروشمی (نیشتمانێکی ئازاد و گەلێکی بەختیار)فریوی نەخوارد.. ئه و ئایدیۆلۆژیایە کاتێک ڕوو لەم ناوچەیە دەکات خوێندەوار و نەخوێندەوار، شارنشین و گوندییەکان، ئەفەندی و عەوامەکان، دەبنە هەواداری چەمکگەلێکی وەک: (سەرخان و ژێرخان، ئیمپریالیزم و سەرمایەداری و دیکتاتۆریەتی پڕۆلیتاریا و....).
وڵاتێک سور دەکاتەوە، بەبێ ئەوەی وەک بەهادین نوری دەڵێت: (تاقە یەککەسیشیان لەسەر بنەمایەکی فەلسەفی و ئایدیۆلۆژی ڕویان لەچەکوش و داسەکە کردبێت).
کتێبی (کنت شیوعیا)، ئیعترافاتی یەکێکە له و ملیۆنەها خەڵکەی شوێن ئه و ئایدیۆلۆژیایە کەوتبون، بەڵام یەکێکی ئاسایی و عەوام نا، بەڵکو یەکێک له و دەستەبژێرە خوێندەوار و ڕۆشنبیرەی کەنەک هەر ڕەوتی شیعر لەعێراقدا، بەڵکو ئاڕاستەی شیعری عەرەبیش لەڕوی فۆرم و ناوەڕۆکەوە سەرلەبەر دەگۆڕێت.
ئه و کەسە بەدر شاکر سەیابە.. ئیعترافاتێکیش کە بەقەڵەمی شاعیرێکی نوێخواز و هەستناسکی وەکی ئه و نوسرابێت، جیاوازە (زۆریش جیاوازە) لەئیعترافاتی کەسانی وەک (عەزیز ئەلحاج و مالک سەیف و عەزیز محەمەد و ئەحمەد بانیخێڵانی و کەریم ئەحمەد و حەمید مەجید موسا و.... هتد).
چل و پەنجا و شەستەکانی سەدەی ڕابردوو، ئه و قۆناغە بوو کە شیوعیەکان دەیانتوانی له و بەغدایەی هەنوکە موقتەدا سەدر ئامر بیل مەعروف و ناهی عەنەلمونکیرە تێیدا، ڕێپێوان و خۆپیشاندانی ملیۆنی سازبکەن. شەقام بجوڵێنن و عەرشی دەسەڵات بهەژێنن. بەڵام ئاخۆ ئەوە بەچی گەیشت و چی لێهات؟ ئه و هەموو خەبات و قوربانی و جۆشوخرۆشە کوێوە چوو؟ دەرەنجامی ئه و هەموو خوێن و فرمێسک و قەهر و زوڵم و ستەمەی ناو زیندانەکان، چی لێ شین بوو؟
ئەمانه و زۆرێکی تریش پرسیارگەلێکی ڕەوان، بەڵام وەڵامدانەوەیان لەشوێن و ڕێی تردا دەبێت بدرێتەوە.. چونکە ئێمە لێرەدا بەدوای وەڵامی ئه و پرسیارانەوە نین، ئەوەندەی بەخستنەڕوی کتێبێکەوە خەریکین باس لەنائومێدیی شاعیرێکی داهێنەر دەکات، لە حیزب و ئایدیۆلۆژیایەک کە ناوی کۆمۆنیزمه.
کتێبی (کنت شیوعیا)، گێڕانەوەی ئەزموونی شاعیرێکە لەگەڵ شیوعیەکاندا و وەکو خۆیشی دەڵێت: (بیرۆکەی نووسینەوەی سەربوردەی خۆی لەگەڵ ئه و حیزبەدا، هەر لە زووەوە مەراقی بووە، بۆ ئەوەی بەیانی بکات چۆنچۆنی بووەتە کۆمۆنیست و له و ساڵانەشی کە لە ڕیزەکانی حیزبدا کاریکردووە، چی بینیوە و پاشان چی وای لێکردووە ببێتە سەرسەختترین نەیاری کۆمۆنیزم).
سەیاب دانپێدانانەکانی (پەنجا و پێنج) ساڵ بەر لەئێستا بڵاودەکاتەوه و ئەوەش بەچل زنجیرە وتار لەرۆژنامەی (الحریة)ی شاری بەغداد دەبێت کە قاسم مەحمودی پارێزەر سەرنووسەری بووە. ساڵی 2007 وەلید خالید ئه و وتارانە دەکاتە کتێبێک و لەلایەن خانەی وەشانی (ئەلجەمەل)ەوە کە خالد مەعالی خاوەنیەتی بڵاودەکاتەوه.
ئەڵبەتە ئه و سەیابەی لەم وتارانەدا دەیبینین، شاعیرەکەی ناو قەسیدەی (جیکۆر) و (شناشیل ابنة الچلبی) نییە، ئه و خوێندەوارە هەست ناسک و غەمگین و جوان پەرستە نییە کە لەژێر کاریگەری شیعرەکانی (ئەلیۆت و بایرۆن و ستیڤن سپندەر و یەتس)دا دەنوسێت.
نەخێر لێرەدا سەیابێک دەبینینن توڕه و زویر.. داخ لەدڵ و بێزار لەهەموو ئه و دزێوی و ناشیرینی و ناهەقیانەی، لەناو حیزبداو لەهەڤاڵانی ڕێی خەبات و ئازادی بینیویەتی
کە لەتەواوبونی کتێبەکە دەبیتەوە، لە خۆت دەپرسیت (ئەبێ حاڵی شاعیران و هونەرمەندان و ڕۆشنفکر و خوێندەوارانی دیکە لەناو حیزب و لەنێو ئایدیۆلۆژیا دۆگماکاندا چۆن بووبێت؟ چەندیان بەنائومێدی مابنەوه و چەندیان بەحەسرەت و دڵشکانەوە، کشابنەوە؟ چەندیان ماجەرای ئه و ساڵانەیان لەگەڵ خۆیاندا بردبێتە ژێر گڵ و قڕوقەپیان لێ کردبێت).
ئەوەی بەئازایەتیەک بۆ سەیاب دەنوسرێت ئەوەیە، بەبێدەنگی ئه و مێژووە جێناهێڵێت. بەدەنگ هاتنیشی لەقۆناغ و ڕۆژگارێکدایە کە شیوعیەت لەعێراقدا لەئەوجی گەشه و هەڵکشاندایه.
لەدیدارێکی ڕۆژنامەوانیدا بیرمەندی ناسراو تزڤیتان تۆدۆرۆف دەڵێت: (قسه و وتاری کۆمۆنیست و سۆسیالیستەکان بەڕواڵەت پڕپڕن لەخۆشەویستی، چونکە داوای بەختەوەری و خۆشگوزەرانی بۆ هەموان دەکەن و هەمیشە ئامانجیان گەشەکردن و بەختەوەریی هەموو لایەکە، بەڵام جەخار ئەوانەی ئه و قسانە دەکەن و هەڵگری ئه و گوتارانەن، ئەوانەن خەریکی گیرفان پڕکردنن و جگە لەدەوڵەمەندکردنی خۆیان بیر لەهیچی دی ناکەنەوه).
ئەم قسانەی تۆدرۆف وەک ئەوە وان، پوختەی ئەم کتێبەی سەیاب بن و تەعبیر لەدەردەدڵەکانی ئه و بکەن لەسەر شیوعیەت.
شتێک کە بەدرێژایی ئیعترافاتەکانی سەیاب جەختی لێ بکاتەوە و بەتۆخکردنەوەیەوە خەریک بێت، دوفاقی و دوڕویی و نەبونی ڕاستگۆییە لەنێو شیوعیەکاندا. باس له و کەلێنە گەورەیە دەکات کە لەنێوان گوفتار و ڕەفتاری هاوڕێکانیدا بینیویەتی.
ئەڵبەتە ڕەخنەکانی سەیاب زۆر قوڵ و تیۆری نین، زیاتر بەزمانێکی ڕۆژنامەوانی سادە نوسراون و ڕووماڵێکی گشتی ئەزمونی سی ساڵەی خۆیەتی، لەگەڵ حیزبی شیوعیدا کە چۆنچۆنی خەڵک و خوای شارۆچکەکەی ئەوانیان فریوداوه و لەژێر زیاد لەدروشمێکی بریقەداردا، کردویانن بە لایەنگر و هەواداری خۆیان.
سەیاب وەک ئەدیبێک زیاتر لەوە نیگەرانە کەوەک شاعیرێکی شیوعی، دەبوو بۆ هەموو ڕوداوە گەوره و ئاساییەکان لەئامادەباشیدا بوایە.. لەهەر جێیەک چەند کرێکارێک مانگرتنیان ڕابگەیەندایه و هاوڕێیان لەهەرکاتێکدا دەستیان بەخۆپیشاندان بکردایە، دەبوو ئەویش لاپەڕەکانی ڕەش بکردایەتەوه و چامەی درێژ درێژی بۆ بۆنوسینایە.
ئەوەتا دەڵێت: (من دەبوو ڕۆژانە چامەی سور بنوسم و پۆستی کەم بۆ هاوڕێ گەورەکان لەبەغداو ئەوانیش لەبۆنەکاندا بیخوێننەوە.. ئای چەند پەشیمانم لەوەی کە من ئه و شتە پوچ و بێمانایەنەم نوسیوە.. ئاخر ئەگەر یەکێک بێت و بەراورد لەنێوان ئه و بابەتانەدا بکات کە گەورە شاعیرانی دنیای غەیرە شیوعی لەبارەیانەوە دەنوسن و ئه و بابەتە پۆخڵاواتانەشی هاوڕێیانی حیزب لەسەری دەنوسن، واقی وڕدەمێنێ کە چۆن خەڵکانێک بەخۆیان دەڵێن شاعیرو دەربارەی شتی وا پوچ و بێمانا دەنوسن).
من کە ئەم قسانەی سەیابم دەخوێندەوە بەدەست خۆم نەبوو، بەردەوام وێنەی شاعیرێکی گەورە و نوێخوازی وەک عەبدوڵڵا گۆرانم دەهاتە پێش چاو و بیرم لەشیعرەکانی دەکردەوه و دەموت سەیاب ڕاست دەکات، ئاخر تۆ بڕوانە ئه و گۆرانەی کە (شینی دەروێش عەبدوڵڵا و هیوای کوڕی و وەسفی قەرەداغ و هەورامان دەکات، لەگەڵ ئه و گۆرانەی لاوکی سور بۆ کۆریای ئازا، بۆ کۆریای کیم ئێڵ سونگ) دەنوسێت. لەویاندا شیعریەت و ستاتیکا و فانتازیا و تەقینەوەی ماناو زمان دەبینین، کەچی لەوی دیکەیاندا دروشم و وشە ڕیزکردن و ڕستەی بێ ڕۆح و کەم خوێن و ڕەزاگران دەبینین. شتگەلێک دەبینین دورونزیک پەیوەندییان بەشیعر و شیعرییەت و شاعیربونەوە نییه.
کە شاعیر و هونەرمەندێکی داهێنەر تەوقی ئایدیۆلۆژیایەکی دەکرێتە مل، ئیدی دەبێت بەچاوی حیزب ببینێت و بەئەقڵی حیزب بیربکاتەوە و چەشەی ئه و شتانەش بکات کە ئایدیۆلۆژیای حیزب پەسەندیان دەکات.. ئەوەتا سەیاب له و بارەیەوە دەڵێت: (من شیعری زۆرێکی زۆری شاعیرانی کۆمۆنیستم خوێندبوەوە، هەر لەنازم حیکمەت و پاپلۆ نیرۆدا و ئەراگۆنەوە بۆ ماوتسی تۆنگ و سیمۆنۆف و.... هتد، جگە لەشیعرێکی پوچ و بێمانا شتێکی تر نەبوون. تەنانەت هەندێکیان هی ئەوە نەبوون پێیان بڵێیت شیعر، بەڵام وەک شیوعیەک و وەک ئەندامێکی حیزب، ناچاربووم داکۆکیان لێبکەم و وەک گەورە شاعیرانی دنیاش باسیان بکەم.. دەبوو شاعیرێکی هیچی وەک نازم حیکمەتم لە ت. س. ئەلیۆت و ئێدیت ستۆیل پێ چاکتر بێت، چونکە ئێدیت ژنە شاعیرێکی ئایینی ه و ئەلیۆتیش شاعیری مەرگ و فیودالیزم و کۆلۆنیالیزمی جیهانیە.. بەڵام من له و کاتانەشداو لەناخی خۆمدا هەر سەرسام بووم بەئەلیۆت و ئێدیت ستۆیل و تەنانەت سەرسامیش بووم بەشاعیری گەورەی ئەڵمانیا ڕانیا ماریا ڕێلکە، ئه و ڕێلکەیەی ڕەخنەگرانی کۆمۆنستی بەشاعیرێکی کۆنەپەرستی ڕەشبینیان دەدایە قەڵەم و پێیان وابوو، شیعرەکانی گوزارشت لەخەون و ئومێدی چینێک دەکات کە بەره و نەمان دەچێت و ئه و چینەش چینی دەربەگەکانە، بۆیە ئه و شاعیرەش ئەواتەخوازە لەژیاندا نەمێنی و ڕەشبینە.. بەڵام کێ دەتوانێ بڵێت ڕێلکە زۆر شاعیرتر و مرۆڤ دۆستر و پێشکەوتوخوازتره، لەسیمۆنۆڤی گەورە شاعیری هاوچەرخی یەکیەتیی سۆڤیەت؟).
بێگومان لەسەر ئەزمونی حەفتا ساڵەی کۆمۆنیزم، شتگەلێکی زۆر نوسراوە کە ڕەنگە (کتێبی ڕەشی کۆمۆنیزم) دیارترین و پڕ زانیاریتریان بێت، بەڵام بێگومان ئه و شتانەی سیاسەتمەداران و ڕۆژنامەنوسان و توێژەران و ئەندامانی دەستڕۆیشتوی ناو پارتە کۆمۆنیستیەکانی جاران دەینوسن، جیاوازیی زۆری لەگەڵ ئه و شتانەدا هەیە کە شاعیران و ئەدیبان و هونەرمەندان باسیان دەکەن.
بەتایبەت شاعیران و ئەدیبانێک کە شوێندەستیان لەسەر نەخشەی ڕۆشنبیری و ئەدەبی دیار بووبێت (وەکو بەدر شاکر سەیاب)، ئه و سەیابەی لەگەڵ نازک مەلائیکە و عەبدلوەهاب بەیاتی لەعێراق و ئەدۆنیس و یوسف خاڵ و خەلیل حاوی و ئونسی حاج و تۆفیق سائیغ و شەوقی ئەبی شەقرا لە لوبنان، شیعری عەرەبییان بەره و ئاڕاستەیەکی دیکە برد.
سەیاب چەند شاعیر و داهێنەر و هەست ناسک بوو، هێندەیش خوێندەوار و زمانزان و بەسەلقیە بوو. واتە ئه و یەکێک بووە له و کەسە دەگمەنانەی، هۆشیارانە لەگەڵ ئایدیۆلۆژیای کۆمۆنیستیدا دەرگیر بووە و هۆشیارانە و ڕەخنەگرانەش تەرێزی لێکردوون و لێیان دوور کەوتووەتەوە. بۆیە کەس ناتوانێت ئیعترافاتەکانی وەک بوغز و ڕقی پیاوێکی کاڵفام و نەخوێندەوار لێکبداتەوە، یاخود وەک دەنگێکی دنیای سەرمایەداری و چینی بۆرژوای ناونووس بکا ت، چونکە ئه و یەکێک بوو لە شاعیرە ڕووتوڕەجاڵ و دەستکورت و وێڵگەردەکان.. کوڕی شارێکی بێبەرگ و بنەماڵەیەکی هەژار و نەداربوو. ئەوەشی پێی گەیشت، تواناو بەهرە شیعریەکانی خۆی بۆیان فەراهەم کرد، نەک خەڵاتی حیزب و ئایدیۆلۆژیایەک بووبێت.
سەیاب لەپاڵ کاری داهێنەرانەی شیعریی خۆیدا چاکی کرد کە ئەم ئیعترافاتانەشی نووسیوەتەوە، بۆئەوەی ئێمە هەر بەتەنها لەچاوی سیاسی و کادێرە حیزبیەکانەوە ئه و مێژووە نەخوێنینەوە. بریا لای ئێمەش عەبدوڵڵا گۆران هەمان ئەزمونی سەیابی دووبارە بکردایەتەوه و لەپاڵ دەقە شیعرییە باڵا بەرز و پڕ داهێنانەکانیدا، دەردەدڵی خۆی لەگەڵ حیزبی شیوعی و شیوعیەکاندا بۆ بنوسینایەتەوه.
ئەوەندەی ئاگاداربم و گوێبیستی بووبم، گۆرانیش هەموو ئه و ڕاز و گلەییانەی هەبووە لەشیوعیەت، بەڵام جەخار هەر لەناخی خۆیدا مانەوه و نەبونە نوسین. گەر نا ئەوا ئەمڕۆ لەبری خستنەڕووی ئیعترافاتەکانی سەیاب، لەسەر ڕاز و گلەییەکانی گۆرانی شاعیر دەوەستاین و هەڵوەستەمان دەکرد.[1]