تەندوور و تەندووربان لە نەریتی کوردیدا
تەندوور یان تەنوور، کەل و پەلی لە قوڕ دروستکراوە، وەکو گۆزیەکی گەورەیە و دەمێکی گەورەی واڵای هەیە لەگەڵ دەمێکی لوولەیی بچوکتر، لە زەوییدا دادەنرێت، هەرچوار دەورەکەی پڕ دەکرێتەوە و دەمە واڵاکەی دەکەوێتە لای سەرەوە، بە دەوریدا شێوە سەکۆیەک دروست دەبێت پێی دەوترێت: تەنووربان یان سەر تەندوور، ئینجا کەیبانوو دەمە واڵاکە پڕ دەکات لە(چیلکه و چوار ودار و دوو و تەپاڵە و سەرگین و لاس) ئاگری دەدا، به و حاڵەتە دەوترێت: تەندوور داخستن، تاوەکو ئاگرەکە دەبێتە خۆڵەمێش و بەتەواوەتی لایەکانی تەندوورەکە داخ دەکەن، بەمەش دەوترێت: تەندوورەکە گەرم بووه، ئینجا وردە وردە کەلانە و کولێرە و نانی پێوە دەکرێت و بەماشە یان کەیبانووە قاڵبۆوەکان بە دەست و پەنجەکانیان بە برژاوی دەریدێنن، بۆ ژەمە خۆراکیەکانی بەیانیان و نیوەڕۆیان و ئێواران، ئه و کارە لە گەرمیان و کوێستاندا پەیڕەوی لێکراوه، بووە بە یەکێک لە کارە هەرەوەزییەکانی گوندنشینان، کاتێک ماڵێک تەندوورەکەیان داخستووە، ژنگەڵی ئاوایی لێ خڕبووینەوە و بە نۆرە کولێرەی خۆیان پێوەکردووە، هەریەکە بە گوێرەی ژمارەی خاوخێزانی ئەنگوتکی لێداوە ئەمەشیان کردووە بە ئیدیدیۆم و وتویانە: #ئاش و تەنوور بە نۆره#، ئه و پیشە زبارەیە و کۆمەلەکیە لە گردبوونەوە لەسەر تەندوور بان لە گوندەکانی #شوان# و #شێخ بزێنی# شاری #کەرکووک# تا ڕۆژانی ئەمڕۆش هەر ماوە و پەیڕەوی لێدەکرێت، تەندوور کە ساردبۆوە نان و کولێرەی لێ گیر نابێت، ئه و کەیبانووەی بە دەست و بردە زوو کولێرەکانی خۆی پێوەدەدات و کات و هەڵ لە دەست نادات بۆیە بۆ ئەمەش کورد گوتویەتی: تەنوور تا گەرمە نان دەبرژێنێت، هەروەها دەوترێت: وەک تەندوور سوربۆتەوە یان گەرمە، واتە تایەکی بەرزی لێ یە و داخی کردووە، بۆ دڵ گەرمیش دەوترێت: دڵی وەک تەندوور گەرمە، واتە: حەسرەت و دڵشکاوی و کۆستکەوتنی تێدایە، لە شیعریشدا، شاعیرانی کورد، وەکو وێنەیەکی دژیەک بەکاری دەهێنن و نیشانی دەدەن، وێنە دژیەکەکەتان(ئه و وێنانەن کە دوو باروودۆخی دژ بەیەک جیاواز دەردەبڕن وەک: ساردی و گەرمی، خۆشی و ناخۆشی، ئاو و ئاگر...تاد) نمونەی شیعری وەکو:
#زاری#ا ڕاستت ئەوێ بێ ئاوری تۆبەی نسوح
لەم تەنوورە سەردەدا قەت پوخت ناوم، ناکوڵم
هەروەها #ئەحمەد موختار بەگی جاف# وتویەتی:
گرپە و گڕەی تەنوورە بڵێسەی هەناوەکەم
سیروان و تانجەڕۆیە خوڕەی ئاوی چاوەکەم[1]