$ڕەجەب تایب ئاردۆگان یان پاسەوانی دۆزەخ؟$
#ڕێبین ئەحمەد ڕەشید#
لە هەفتەیەک نزیک دەبینەوە ئاگرێکی بێ ئەمان وەک ئەژدیهایەکی حەوت سەر لە حەوت لاوە پەلاماری دارستانە سەرسەوزەکانی باشووری خۆراوای تورکیا دەدات و بێڕەحمانە یەک دوای یەک دەیانکاتە سوتماک و هەموو گەلانی تورکیا چاویان لە هێزی دەوڵەت بڕیوە بۆ کوژاندنەوەی، دەوڵەتیش بەلارە ملی تەماشای ئەم ئاگرە دەکات و دەستەوسانە لە ئاستیدا. لەوانەیە لەدوای ڕووخاندنی خەلافەتی عوسمانییەوە ئەمە یەکەمینجار بێت دەوڵەتێکی بەهێز و مەغرورو و بێ ئەمانی وەک تورکیا وا بە مەزڵومی لەبەرانبەر دیاردەیەکی سرووشتییەوە ببینرێت. بە گوێرەی ڕاپۆرتێکی وەزارەتی دارستان و پاراستنی سەرچاوە سرووشتییەکان لە 85 ناوچەی جوگرافی جیاواز ئاگر کەوتۆتەوەو تا ساتی نووسینی ئەم ڕاپۆرتە لە 21 شوێنیان ئاگرەکە هێشتا هەر بڵێسە دەسێنێت.هەر بەگوێرەی نووسرای فەڕمی وەزارەتەکە زیاتر لە 40 هەزار هێکتار دارستان و گوند و کێڵگە سووتاون. پێشتر کە ناوی مارماریس، ئانتالیا، ئالانیا، فەتحییە، ئادانا و ئیزمیر دەبرا، مرۆڤ خێرا دەکەوتە بیری پشویەکی لەبیر نەکراو، بەڵام ئەمڕۆ بە ناوهێنانی ئەو شارە گەشتیارییە هەستیارانە و تەماشاکردنیان لەبری پشوو سترێس و دوکەڵ و بڵێسەی بێڕەحمی ئاگر داگیرت دەکات.
$کێ لە پشت کەوتنەوەی ئەم ئاگرەوەیە؟$
بەگوێرەی دواهەمین کۆنگرەی ڕۆژنامەوانی سەرۆککۆماری ئەو وڵاتە ڕەجەب تایب ئاردۆگان، چەند دەستێکی ڕەش و خائین لە پشت ئەم ئاگرەوەن، ئێمەش ئەو دەستانە دەدۆزینەوە و جەرگیان دەسوتێنینەوە. ئاردۆگان بە ناڕاستەوخۆ دەیەوێت لایەنێکی دیاریکراوی ئۆپۆزسیۆن کە مەترسیی بۆسەر کورسییەکەی درووستکردووە پەلکێش بکاتە نێو ئەم گەمە ترسناکە وە و شەڕی نێوخۆیی هەڵبگرسێنێت و لە هەڵبژادنەکنی 2023 گارەنتی مانەوەی خۆی بکات وەک سەرۆککۆمار. بەشی زۆری چاودێران پێیان وایە مەبەستی ئاردۆگان لە دەستی ڕەش و خائین هەدەپەیە. پێشتریش سولەیمان سۆیڵو لە ناوچەی مەناڤگرت بەناڕاستەوخۆ پەنجەی تۆمەتی بۆ هەدەپە ڕاکێشا. لە پاش قسەکانی سۆیڵو خێزانێکی کورد کە لە هەشت کەس پێکهاتبوون درانە بەر دەستڕێژی گوللە و هەر هەشتیان لە یەککاتداو بەیەکجار شەهید کران و وەک وەڵامدانەوەیەکیش بۆ ئاگری دارستانەکان ماڵەکەیان ئاگردرا.
بەشێکی دیکەی تورکەکان پێیان وایە ئەوان بە ئاگر تێبەردانی ناوچە گەشتیارییەکان ڕاهاتوون، ئەوان پێشتر باوەڕیان وابوو هەر دارستانێک کە گڕ دەدرێت دواتر شوێنی ئەو دارانە و ئەو زەوییە سووتاوە دراوە بە سەرکردەیەکی نزیک لە ئاردۆگان و ئەویش هۆتێل و مۆڵ و دێهاتیی گەشتیاریی تێدا بنیات ناوە و پارەی تێدا پەیدا کردووە.
نموونەی ئەم گڕ تێبەردانانە لە ناوچە گەشتیارییەکانی وەک فەتحییە و بۆڵو و ئالانیا و مارماریس و قەرەدێنیز پێشتر بیندراوە.
پێشبینیەکان دەڵێن مادام سەرەتای ئەم ئاگرە لەناوچە گەشتیارییەکانی مارماریس و ئەنتالیا کەوتۆتەوە، ئەوا ڕێی تێدەچێت دەستی بەرپرسێکی باڵای لە پشتەوە بووبێت بۆ بەکارهێنانی شوێنی دارستانەکە بەڵام دواتر لەکۆنترۆڵدەرچوبێت.
$بۆچی ئەم ئاگرە کۆنترۆڵ ناکرێت؟$
ئەمڕۆ ئاردۆگان بەتەنیا خۆی خاوەندارێتی 18 کۆشکی گەشتیاریی نێو دارستانەکان و 13 فڕۆکە و 3 هەلیکۆپتەر تایبەت بەخۆی دەکات. یەکێک لەفڕۆکە تایبەتەکانی ئاردۆگان لە جۆری بۆینگ747 ە و بە گوێرەی داتا فەرمییەکان نرخەکەی بە زیارت لە 400 ملیۆ دۆلار دەخەمڵێندرێت بە گوێرەی ڕاپۆرتێکی ODATV پارەیە زیارت لە 15 فڕۆکەی ئاگر کوژێنەوە لە جۆری BE-200 دەکڕرێت کە توانای گواستنەوەی 200 تۆن ئاوی هەیە لە یەک سەفەریدا. پێشر ئۆپۆزسیۆنی ئەو وڵاتە زۆر سەرکۆنەی ئاردۆگانیان دەکرد لەسەر ئەو ئیسرافە خەیاڵیانەی لە کڕینی ماشێن و کۆشک و فڕکەدا دەیکات، ئەویش هەمیشە بەوە وڵامی نەیارەکانی دەدایەوە کە دەوڵەت ئیعتباری هەیە، منیش ئەمڕۆ نوێنەرایەتی دەوڵەت دەکەم شتێک نییە بە نێوی ئیسراف لە ئیعتباردا itibardan tessrüf olmaz. جارێک لە میتینگێکدا باسی لەوە کرد ئێمەش وەک پادشای وڵاتانی دیکە دەبێت شوێن و مەکانەتی فراوان و خەیاڵیی وامان هەبێت خەڵک ئێرەییمان پێببات. باسی لەوە کرد کە ڤلادمێر پۆتن لەسەردانێکیدا بۆ کۆشکە نوێیەکەی سەرسامیی خۆی بە کۆشکەکەو دیزاینەکەی و زۆری ژوورەکانی ناوەوەی دەربڕیوە. ئەمە لەکاتێکدایە هەموو کۆماری تورکیای 81 ملیۆن کەسیی تەنیا دوو فڕۆکەی ئاگر کوژاندنەوەی هەیە و لەم ڕووداوەی ئاگرکەوتنەوەیەدا ئەو دوو فڕۆکەیەش ستکۆک بووبوون و کاریان پێنەدەکرا. ڕوسیا 5 فڕۆکەو ئازەربایجان3 فڕۆکەی ناردە هاوکاری تورکیا. ئەمە لەکاتێکدایە پێشتر ئەردۆگان خودی خۆی بەسەرۆکی فەخری دامەزراوەی فڕۆکەوانی لەو وڵاتەدا هەڵبژێرداوە و فەرمان هەر لەخۆشی وەرگیراوە بۆ کاروبارەکانی ئەو دامەزراوەیە. لەوەڵامی پرسیاری ڕۆژنامەنووسکێدا کە بۆچی فڕۆکەکان بەکارناهێندرێن بۆ کوژاندنەوەی ئاگرەکە ئاردۆگان وتی: بەداخەوە لەڕابردوودا نەمانتوانی وەک پێویست بودجەی تەواو بۆ ئەم بوارە تەرخان بکەین.
$فاشیزم و پیرۆزیی!$
مەلا عەلی ئێرباش سەرۆکی دامەزراوەی ئایینییموفتی لە تورکیا لە وتاری هەینی بەکوڵ دوعای دەکرد و دەگریا بۆ ئەوەی خودا ئەو ئاگرەی کە بەربۆتە دارستانەکانی ئانتالیا و مارماریس بۆیان بکوژێنێتەوە. هەر ئەم مەلا عەلییە پێشتر سوورەتی فەتحی دژی زەیتوونەکانی عەفرین دەخوێند، دوعای دەکرد ئاگر لە قەندیل بەر ببێ و سەربازەکانیان مەهمەدچیکەکانیان پارێزراوبن لە کاتی سووتاندن و بڕینەوەی داری کوێستانەکانی کوردستان. بە فیعەلیش هەفتەیەک پێش ئاگرەکەی ماڵی خۆیان وەک جەنگاوەرانی خوا بە فڕۆکە ئاگریان لە چوار چیاو دارستانی کوردستان بەردا.
فاشیزم ئەو بۆچونە مەترسیدارەی مرۆڤە کە جیاوازی لەنێوان سنەوبەر و بەڕوو و زەیتونیش دەکات، سنەوبەرەکانی ئەوان دارتر و دیندارتر و لای خوا پیرۆزترن لە بەڕوو و زەیتوونی کوردەکانی قەندیل و عەفرین!ئایدۆلۆژیا هەڵەی سیستماتیکی عەقڵە، فاشیزم میوەی ئایدۆلۆژیایە، فاشیزم هەڵەکەی ژیری دەگۆڕێت بۆ کوشتار.
$ئاگر و هەڵبژاردن$
بە گوێرەی ئامارە فەرمییەکان لەهەڵبژاردنی داهاتووی تورکیادا 60 ملیۆن دەنگدەر دەتوانێت دەنگ بدات.20 ملیۆنی ئەم دەنگدەرانە تەمەنیان لەژێر 30 ساڵییەوەیە، 4 ملیۆنیان لەنێوان 17 بۆ 18 ساڵیدا دەبن. واتە 33% ی دەنگدەرانی تورکیا لە گەنجان دەبن. ئەو ئەدەبیاتە سیاسییەی کە ئەردۆگان ئەمڕۆ قسەی پێدەکات کەمتر دەتوانێت گەنجان لە دەوری خۆی کۆبکاتەوە. لە هەمانکاتدا تەمەن و ەنجێتی ئەمان بە خراپترین ماوەکانی حوکمڕانی و ئابووری و ژیانی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی بێکاریی و بێ پارەییدا تێپەڕیوە.
هەر بەگوێرەی بڵاوبوونەوەی ئامارەکانی دەزگا موعتەبەرەکانی وەک مێترۆپۆل وئاڤرسیا سەبارەت بە هەڵبژاردنی پێشوەخت ئاردۆگان ناتوانێت پارێزگاری لە مەکانەتی پارتەکەی بکات لەم هەڵبژاردنەدا. ئاردۆگان باش لەوە گەیشتووە بۆ مانەوەی لە حوکم بەردەوام پێویستیی بە شەڕ و فەوزا و کائۆس هەیە. بەهاتنە سەرکاری جۆزێف بایدن وەک سەرۆکی ویلایەتە یەکرتووەکانی ئامریکا سنوورێک بۆ ئاردۆگان لە سووریا دانراو وەک سەردەمی دۆناڵد ترەمپ ناتوانێت کەی پێی خۆشبوو پەلاماری ئیدارەی خۆسەری ڕۆژاوا بدات و دۆخی شەڕ بۆ دەنگدەری تورک بخوڵقێنێت. ئەمڕۆ میدیای سێبەر و خودی ئاردۆگان و ئاک پارتیش بە ناڕاستەوخۆ هەدەپە لە سووتاندنی دارستانەکان تۆمەتبار دەکەن. چەند ڕۆژی پێشوو لە قۆنیا خێزانێکی حەوت نەفەری کورد کە ژنی سکپڕو و منداڵیان تێدا بووە هەر حەوتیان لەلایەن کەسانی نادیارەوە دەکوژرێن و پاشان خانووەکەیان گڕی تێبەردەدرێت و دەکرێتە قەرە بارووت، بەڵام بکەرانی ڕووداوەکە تا ئێستا دیار نین. پێشتر لە 12ی تەمموزدا هەر لە قۆنیا هێرش دەکرێتە سەر ئەم بنەماڵەیەو 11 کەسیان لێ بریندار دەکرێت و پێیان دەوترێت ئێوە تورک نین و دەبێ ئەم شارە بەجێبهێڵن.
پێشبینی دەکرێت شەڕێکی خوێناوی نێوخۆیی لەنێوان تورکە ڕەگەزپەرەستەکان و نەتەوەکانی دیکەی تورکیا بەتایبەت کورد و هەوادارانی هەدەپە بڵێسە بسەنێت. ئەندازیاری هەڵگیرساندنی بڵێسەی ئەم ئاگرە نێوخۆییە سولەیمان سۆیڵووی وەزیری ناوخۆیە. بۆ لەبیر بردنەوەی فەشەلی حکومەت لە کۆنترۆڵنەکردنی ئاگرەکەی دارستانەکانی تورکیاو پەردەپۆشکردنی دانپێدانانە مەترسیدارەکانی سەدات پەکەر دژی سۆیڵو، ئاردۆگان دەستی بۆ ئەم چەکە مەترسیدارەی شەڕی تورک و کورد بردووە و سەرەتاکەی لە قۆنیاوە دەستیپێکرد.
پێدەچێت ڕێکخراوی میلیشیایی ساداتی سەر بەکۆشک بە هاوکاری بیرۆی گەنجانی ئاکپارتی و مەهەپە بیناو ناوەندەکانی هەدەپە بسوتێندرێن و ئاژاوە بەرپا بکرێت و حکومەتیش لەبەرانبەردا باری نائاسیی وەک ئەوەی دوای کودەتاکەی تەمووی ڕابردوو ڕاگەیەنرا ڕابگەیەنێت و بەیەکجاری هەدەپە بداتە مەحکەمەی دەستووری و بە تۆمەتی ئاژاوە و تێکدانی ئاساییشی کۆمەڵایەتی دایبخات و ئیتر کەس سووتاندنی دارستانەکانی بیر نەمێنێت. [1]