$کورد شۆڕشی لەپێناو چیدا کرد؟$
#عارف قوربانی#
لە شارەدێی قەراج کوردی تێدا نەماوە، لە کەرکووک چەندین گەڕەک بە زیادەڕۆیی لەلایەن عەرەبی تازە هاوردەوە درووستکراون، لە داقووق هەڕەشە لە جووتیارانی کورد دەکرێت دەستبەرداری زەوییە کشتوکاڵیەکانیان بن بۆ عەرەب، لە سەرگەڕان بەلێشاو عەرەب دەهێندرێتە سەر گوندنشینە کوردەکان و دەستبەسەر ماڵ و زەویوزاریاندا دەگرن، 90%ی کوردەکانی سەعدییە لەلایەن دەسەڵاتی ناوچەکەوە دەربەدەرکراون، 36 گوندی کوردنشینی خانەقین و 24 گوند لە قەرەتەپە و جەبارە، 12 گوند لە جەلەولا و 12 گوندی کوردی لە سەعدییە چۆڵکراون.
لە سێ مانگدا دوو هەزار خێزانی عەرەب لە خانەقین نیشتەجێبوون، لە 60 گوندی کوردنشینی سنووری مەخموور 50یان چۆڵکراون، 24 قوتابخانەی کوردی کراونەتە عەرەبی و ڕێکخراوێکی فەڵەستینی لە عەفرین پڕۆژەی نیشتەجێبوون بۆ عەرەبی هاوردە درووستدەکات.
ئەمانە ناونیشانی بەشێک لە و ڕاپۆرت و هەواڵانە بوون کە لە ماوەی چەند هەفتەی ڕابردوو تۆڕی میدیایی ڕووداو بڵاویکردوونەتەوە، ئەگەر دەزگایەکی لێکۆڵینەوە یان هەر ناوەندێکی زانستی و تەنانەت ئەگەر هەر میدیاکارێکی بە سەلیقە، لە دوای 16ی ئۆکتۆبەری 2017ەوە بۆ ئێستا کۆی ئەو هەواڵ و ڕاپۆرتانەی پەیوەست بە بەڕێوەچوونی سیاسەتی نوێی ئێراق بۆ بەعەرەبکردن و تەشەیوعی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان گرتوویەتییەبەر، کۆبکاتەوە، ڕەنگە پێویستی بە چەند بەرگی پەڕتووکێک هەبێت بۆ تۆمار و بڵاوکردنەوەی، بەڵام لەبەرانبەر ئەم زوڵم و ستەم و داگیرکارییەدا ئەگەر بەدوای ناڕەزایەتی و کاردانەوە و ڕێکارەکانی کورددا بگەڕێت بۆ بەگژاچوونەوەی ئەم سیاسەتە، هیچی وات بەردەست ناکەوێت.
کاتێک ئەو بابەت و هەواڵانە دەخوێنمەوە و لە بێدەربەستی و بێهەڵوێستی دەسەڵاتدارانی کورد لە بەغدا و لە کوردستان ڕادەمێنم، پرسیارێک بە مێشکمدا دێت و لە خۆم دەپرسم ئایا کورد لە ساڵی 1961 شۆڕشی لەپێناو چیدا دەستپێکرد؟ یان بە مانایەکی دیکە پاش ئەو گۆڕانکارییانەی لە سیستمی ئێراق هاتنە ئاراوە و مەلەکییەت ڕووخێندرا و ئێراق بووە کۆماریی، دەستووری تازە نووسرایەوە، ڕێگە بۆ کاری سیاسی و درووستکردنی پارتی سیاسی کوردی کرایەوە، دەرفەتی ئەوە درووستبوو کورد بەشداربێت لە حوکمڕانی و عەبدولکەریم قاسم دەستیکرد بە کۆمەڵێک چاکسازی، بۆچی کورد لە و هەلومەرجە یاخی بوون و دەستیان دایە چەک و بە خەباتی چەکداری بەگژ قاسمدا چوونەوە؟
ئایا لە و 3 ساڵەی نێوان ڕووخاندنی مەلەکییەت لە 1958 تاوەکو بەرپابوونی شەڕی چەکداری لە 1961، چ زوڵم و ستەمێکی جیاواز و تازە بەرانبەر بە کورد کراوە کە پێشتر پەیڕە و نەکرابێت وا کورد یاخی بوون؟ هەرچەند لاپەڕەکانی مێژووی ئەو 3 ساڵە دەخوێنمەوە 1%ی ئەو زوڵم و ستەم و داگیرکارییانە نابینم کە لە 2017وە بۆ ئێستا بەرانبەر بە کورد دەکرێت. دەپرسم باشە بۆچی کورد ئەوکات ئامادەبوو دەست بداتە چەک و یاخی بێت و بەگژ دەوڵەتی مەرکەزی ئێراقدا بچێتەوە، بەڵام ئێستا نەک یاخی بوون، تەنانەت ناڕەزایەتیش لە و داگیرکارییانە دەرنابڕێت کە لە ناوچە کوردستانییەکان لە گەرمەسێرەوە تاوەکو شنگال دەکرێت؟
لە کاتێکدا ئێستا کورد لە بەغدا لە ناوەندی بڕیاردا نەک هەر بەشدارە، بەڵکوو پەیوەست بە ڕێگریی لە پێشێلکاریی دەستووریی، تاکە بڕیاردەریشە. هەموو ئەو سیاسەتانەی لە و ناوچانە بەڕێوە دەبرێن هەموویان پێچەوانەی دەستوورن و کورد پارێزەری دەستوورە.
لە هەرێمی کوردستانیش خاوەن پێگەیەکی دەستووریی و یاسایی حوکمڕانییەکە و خاوەنی دوو هێزی چەکداریی پڕچەک و چەندین دەزگای ئەمنی و سەربازییە. بەپێی دەستووریی ئێراقیش لە چارەسەری کێشەی ئەو ناوچانەی کوردستاندا لەگەڵ بەغدا بەشدارە. لە بەغداش بەشی ئەوە پۆست و پێگەی لە دامەزراوە دەوڵەتییەکانی ئێراقدا هەیە کە بتوانێت نەهێڵێت ئەم زوڵمە لەسەر کوردی ئەو ناوچانە بەردەوام بێت. کەچی ڕۆژ لە دوای ڕۆژ زوڵم و ستەم و داگیرکارییەکان زیاتر پەرەدەسێنن.
ماوەیەکە زۆرترین قوورسایی بەعەرەبکردن لەسەر ناوچەکانی خانەقینە، د. فوئاد حسێن بە پلەی جێگری سەرۆکوەیرانی ئێراق، وەزیری دەرەوەی ئێراقە و نوێنەرایەتی سیاسەتی پارتی دیموکراتی کوردستان دەکات، یەکێکە لە گوێلێگیراوەکان لە ناوەندەکانی دەسەڵات لە بەغدا، خەڵکی خانەقینە، هیچ قسە و هەڵوێستێکمان لێی نەبینی بەرانبەر بە و سیاسەتەی لە بەغداوە بۆ ناچارکردنی کورد بۆ چۆڵکردنی خانەقین گیراوەتەبەر.
د. بەرهەم ساڵح سەرۆککۆماری ئێراقە و نوێنەرایەتی سیاسەتی یەکێتیی نیشتمانی کوردستانیش دەکات لە بەغدا، بەپێی دەستووری ئێراق تاکە پارێزەری دەستوورە، هەموو ئەو داگیرکاریانەی بۆسەر زەویوزاری جووتیارانی کورد و گوندنشینانی کورد و گۆڕینی زمانی کوردی و هاتنی عەرەب بۆ ناوچەکە بە ئامانجی گۆڕینی دیموگرافیایە و دژی ماددەی 140ی دەستوور و پێچەوانەی چەندین بڕگە و بەندی دیکەی دەستووری ئێراقن. کەچی هیچ قسە و هەڵوێستێکمان لەم سەرۆکە کوردە نەبینی بۆ ڕاگرتنی ئەو ستەمەی لە کورد دەکرێت.
لە هەرێمی کوردستانیشەوە هەڵوێستی پارتی و یەکێتی، حکومەت و دامەزراوەکانی دیکەی دەسەڵاتداریی لە کوردستان زۆر ڕوونن کە دەستیان گرتووە بەکڵاوەکانیانەوە تاوەکو با نەیبات.
دۆخی ناوچە کوردستانیەکانیش تادێت خراپتر دەبێت و ڕێژەی هاتنی عەرەب هەر بەرز دەبێتەوە، کورد لەسەر ماڵ و حاڵی خۆی دەردەکرێت، گوندە کوردییەکان پڕکراون لە ماڵی عەرەب، لە شارەکان خانووی کورد دەڕوخێندرێت و ڕێگە بە درووستکردنی گەڕەکی زێدەڕۆی عەرەب دەدرێت، خوێندن لە قوتابخانە کوردییەکان دەکرێنەوە بە عەرەبی، کۆبۆنی خۆراک و نفوسی عەرەب لە شارەکانی خواروو و نێوەڕاستی ئێراقەوە دەگوێزرێتەوە بۆ ئەم ناوچانە و کورد ناچار بە جێهێشتنی خاکەکەی دەکرێت. هەقە ئەو پرسیارە بکەین ئەی ئیتر کاتی خۆی کورد بۆچی شەڕی چەکداری بەرپاکرد؟ [1]