$زەنگی پێشهاتێکی مەترسیدار$
#عارف قوربانی#
سێشەممەی هەفتەی ڕابردوو لە بارەگای نەتەوە یەکگرتووەکان کۆبوونەوەیەکی تایبەت بە هەڵسەنگاندنی مەترسییەکانی داعش سازکرا، لە کۆبوونەوەکەدا ڤلادیمیر ڤۆرۆنکۆڤ، یاریدەدەری سکرتێری گشتیی نووسینگەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر، ڕاپۆرتێکی پێشکێش کرد و تێیدا کۆمەڵێک زانیاری و ئاماژەی مەترسیداری سەبارەت بە داعش خستەڕوو.
لە ژمارەی چەکدارەکانیان، شوێنی مانەوەیان، جۆری چەک و سەرچاوەی پارەدارکردنیان، هەروەها ژمارەی ئەو نەوە تازەیەی داعش، کە ئێستا لە قۆناخی پێگەیاندندان. بەشێوەیەکی گشتی ئەو وردەکارییانەی لە و ڕاپۆرتەدا خرایەڕوو، مایەی هەڵوەستە لەسەرکردنە، جێی گومان و پرسیارە.
لە سەرەتای سەرهەڵدانی داعشەوە، دوو شت بۆ من جێی پرسیار بوو، یەکەمیان ناسنامەی داعش، دووەمیان جۆری مامەڵەکردنی زلهێزەکانی دونیا و وڵاتە هەرێمایەتییەکان لەگەڵ داعشدا. لەم بارەیەوە لە چەندین وتار و دیداری ڕادیۆیی و تەلەڤزیۆنی و لە کۆڕ و کۆبوونەوەکاندا سەرنج و گومانی خۆم خستووەتەڕوو کە داعش ئەگەر ڕاستەوخۆش درووستکراوی دەزگا هەواڵگرییەکان نەبووبێت، بەشی ئەوە خەڵکیان خزاندووەتە ناوییەوه، تا بەپێی خواست و ئامانجی دەزگا هەواڵگرییەکان ئاڕاستەیان بکەن و بەکاریان بەرن.
گوێبیستی تێبینی خەڵکانی دیکەش بووم و وتاری کەسانی دیکەشم لەوبارەیەوە خوێندووەتەوه، کە بەهەمان شێوە گومانیان لە ناسنامەی داعش هەبووە، بەڵام ئەوە بۆچوون و سەرنجی نوخبەیەکی کەم بوو. ڕای گشتی بە جۆرێکی دیکە لە داعش و لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش و سیاسەتی وڵاتانی ناوچەکەیان دەڕوانی و هەندێکیان تا ئێستاش وەک داعشبەزێن وێنا دەکرێن، لەکاتێکدا خۆیان هەڵسوڕێنەر و بەکاربەری داعش بوون.
دوای ئەم ڕاپۆرتەی نەتەوە یەکگرتووەکان، هەق وایە ئەوانەی تاوەکو ئێستا لەبارەی ناسنامەی داعشەوە هیچ ختوکەیەک بە مێشک و ئەندێشەیاندا نەهاتووە، هەڵوەستەیەک بکەن و خۆیان بخەنە بەردەم هەندێک پرسیارەوە. ئایا داعش چی بەسەرهات؟ چەکدارەکانی لە کوێن؟ کێ چەک و خواردن و پێداویستییان بۆ دابین دەکات؟ لەکوێ حەشاردراون؟ بەتایبەت ئەو ژمارانەی نەتەوە یەکگرتووەکان و هەندێ ناوەندی هەواڵگری لە ڕاپۆرتەکانیاندا ژمارەی لەوە زیاتریش دەڵێن.
ئایا جێی هەڵوەستەکردن نییە بگوترێت نزیکەی 10 هەزار چەکداری داعش بە نهێنی لە ناوچەکانی نێوان ئێراق و سووریان؟ لەکاتێکدا دەگوترێت داعش مەترسییەکی جیهانییە، ئایا جێی تێڕامان نییە 10000 چەکدار کە مەترسیبن بۆ سەر مرۆڤایەتی، خۆیان ئامادە بکەن بۆ پەلاماردان و کاری تیرۆرستی، بەم هەموو تەکنەلۆژیایەی زانیاری و سەرچاوەی دەزگا هەواڵگرییەکانەوە، نەیاندۆزینەوە؟ لە کاتێکدا لە ڕێگەی مانگە دەستکردەکانەوە جووڵەی هەسارەکانی ناو گەردوون و کانزاکانی ژێر زەریا و دەریاکان دەدۆزنەوە، بەڵام چەکدارەکانی داعش نابیننەوە؟
ئاسمانی سووریا لە ژێر کۆنترۆڵی دەوڵەتی سووریا و وڵاتی ڕووسیادایە، ئاسمانی ئێراق لەژێر کۆنترۆڵی بەغدا و تا ڕادەیەک ئەمریکادایە، ڕۆژانە گوێبیستی هەواڵی دڵتەزێنی ئەوە دەبین تورکیا بە درۆن لە گەرمەسێری باشووری کوردستانەوە تا کوێستانەکانی قەندیل و دەشت و هەردەکانی ڕۆژاوای کوردستان، کچ و کوڕی کورد بە ئامانج دەگرێت، کە لایەنگر یا ئەندام، کادر و فەرماندەی پەکەکەن. بێگومان ئەوەی تورکیا دەیکات بە هاوئاهەنگی و پێدانی زانیاری دەزگا هەواڵگرییەکانی وڵاتانی ناوچەکە و ڕۆژاوا و لەسەرووی هەمووشیانەوە ڕووسیا و ئەمریکایە. جاری وایە لەناو شاری سلێمانی لە کەلار، لە چەمچەماڵ، لە شنگال، لە قامیشلۆ، گەریلایەک بە نهێنی و بەبێ چەک و ڕەنگە بۆ سەردانی پزیشکێک چووبێت، دەزگا هەواڵگرییەکان شوێنپێی هەڵدەگرن و دەکرێتە ئامانج. بەڵام 10 هەزار، بەڵێ 10 هەزار چەکداری داعش بە نهێنی ماونەتەوە و گوایە جیهان بە شوێنیاندا دەگەڕێت، ئایە هەر ئەم بەراوردە بەس نییە بۆ تێگەیشتن لە سیاسەتی نێودەوڵەتی؟
ڕاپۆرتەکەی نەتەوە یەکگرتووەکان چەندین ئاماژەی مەترسیداری تێدایە، دەڵێت لە شەش بۆ 10 هەزار چەکداریان هەیە لەنێوان ئێراق و سووریا، 10 هەزار چەکداری دیکەیان دەستبەسەرن لە زیندانەکانی ژێردەسەڵاتی هێزەکانی سووریای دیموکرات، هەروەها ئاماژە بەوە دەکات 30 هەزار گەنجی خوار تەمەن 12 ساڵ لە کەمپ و زیندانەکان لە قۆناغی مێشک شۆردنەوە و ئامادەکردندان. ئاماژە بەوەش دەکات ئێستا داعش خاوەنی درۆنە.
دەبێت ڕاستییەک هەیە وەک خۆی ببینرێت، ئەویش ئەوەیە داعش هەر ناو و ناسنامەیەکی هەبێت، بریتییە لە دەستکەلایەک بەدەستی دەزگای هەواڵگریی هێزە نێودەوڵەتییەکانەوە، کەی و لە کوێ پێویستیان بوو، چۆنیان بوێ بە و جۆرە بەکاری دەبەن. هێشتنەوەی 10 هەزار چەکداریان لەنێوان سووریا و ئێراق، هەروەها یەکلایینەکردنەوەی چارەنووسی 10 هەزار چەکداری دیکەیان وەک دەستبەسەر لە زیندان، کە هەر چرکەساتێک پێویست بێت بە سیناریۆیەک ئەوانیش ئازاد دەکەن، ڕێگەدان بەپێگەیاندنی 30 هەزار مێردمنداڵی خوار 12 ساڵ، چاوپۆشیکردن لە دەستڕاگەیشتنیان بە (درۆن) . هەموو ئەم پێدراوانە پێمان دەڵێن داعشێکی بەهێزتر لەوەی پێشوو ئامادەیە و لە چرکەساتی پێویستدا لە و شوێنەی بۆیان دیاری دەکرێت، دەردەکەون.
هیچ ئاماژە و هەلومەرجێکی دیاریکراو نییە تا بزانرێت کام جوگرافیا بژاردەی دەرکەوتنەوەی داعش دەبێت، بەڵام بە حوکمی جوگرافیا ئەو نزیک بە 10 هەزار چەکدارەی باسی دەکەن، دەکەونە نزیکی هەرێمی کوردستان و ڕۆژاوای کوردستانەوە. هەروەها ئەو 10 هەزارەی دیکەیان کە دەستبەسەرن لە ڕۆژاوای کوردستانن. ئەو 30 هەزارەی لە قۆناغی پێگەیاندندان ئەوانیش هەر لە دەوروبەری کوردستانن. هێزە هەرێمایەتییەکانیش لەمێژە خەریکی مشتوماڵی پلان و پیلانن لە دژی کورد لە هەموو بەشەکانی کوردستان. کورد بۆ خۆیشی لەبەر هۆکاری ناوخۆیی ئاگای لەوە نەماوە لەدەرەوەی خۆی چی دەگوزەرێت، بۆیە بە دوور نازانرێت لە قۆناغەکانی داهاتوودا، داعش بکرێتە سەرئێشەی گەورە بۆ کورد و کوردستان بکرێتە مەنزڵی دەرکەوتنەوەیان.
لەبەر ئەوەی ئەم جۆرە ڕێکخراو و هێزە پەڕگیر و گرووپە تیرۆریستیانە، زۆرتر وابەستەن بە دەزگا ئەمنی و هەواڵگرییەکانەوە، ئەرکی سەرەکی دەزگا ئەمنییەکانی کوردستانە ئاگایان لە یارییە موخابەراتییەکان بێت. لەم ڕووەوە وەک زۆر لایەنی دیکە، کوردستان گیرۆدەی ئەوەیە دەزگای ئەمنی و هەواڵگریی نییە، ئەوەی هەیە دەزگای ئەمنی حیزبەکانن (پارتی و یەکێتیی) . دەزگای ئەمنی یەکێتیی لەسەردەمی سەرهەڵدانی باڵی ڕیفۆرمەوه، کە وا بۆ دوو دەیە دەچێت سەرقاڵە بەناوخۆی یەکێتییەوە و خەریکی خۆیەتی، لەپێش کۆنگرە و دوای کۆنگرەش چاوێکیان کردبووە هەزار چاو بۆ چاودێری کادیرەکانی یەکێتیی، لە 8ی تەممووزی ساڵی ڕابردووشەوە حاڵی مەعلومە بۆ خەڵکی. دەزگا ئەمنییەکانی پارتی لە ڕابردوودا نەک هەر ئاگای لە و یارییانە هەبوو، بگرە بەشێک بوو لە یارییەکان، بەڵام پێدەچێت ئێستا ئەویش پەتای نەخۆشییەکەی یەکێتیی گرتبێت. کە ئەمەش وادەکات کورد ئاگای لەوە نەبێت چی دەگوزەرێت لە ناوچەکە، ئەوەش ڕوونە کاتێک ئاگایی پێشوەختەی نەبوو، ناتوانێت خۆی بۆ ئەگەرەکان بە باشی ئامادە بکات.
لە هەموو ئەمانەش زیاتر ئەوەی پێویستی بە هەڵوەستە لەسەرکردنە، ئاماژەدان بوو بەوەی داعش لە باکووری ئێراق لە ڕێگەی درۆنەوە خۆی چالاک کردووە. باکووری ئێراق مەبەستیان لە هەرێمی کوردستانە و ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمە. ئەوەی تا ئێستا بە درۆن لە باشووری کوردستان ئەنجام دراوە، تورکیایە بەپلەی یەکەم، ئەو هێرشانەی دیکەش بۆ سەر هەولێر ئێران و گرووپە وابەستەکانی ئێرانن. تا ئێستا هیچ ئاماژەیەک نەبووە بۆ ئەوەی هیچ کام لە و کردەوانەی بە درۆن ئەنجام دراون داعش بووبێت. ئەم ئاماژەیەی نەتەوە یەکگرتووەکان زەنگی پێشهاتێکی مەترسیدارە و پێویستی بە بیری ورد هەیە. بەڵام دەسەڵاتدارانی حیزبەکانی هەرێمی کوردستان هەموو سەرنجیان لەسەر ململانێی یەکترییە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆککۆمار. [1]