$کێشەکانی ئێراق و هەرێمی کوردستان، سەرەتایەک بۆ ناسەقامگیری ئێراق$
#زوبێر ڕەسوڵ#
#29-01-2021#
ترس لە بەڕێوەبردنی ئێراقی دوای سەددام، یەکێک بوو لەو هۆکارانەی کە هەمیشە جێگای نیگەرانیی ئەمریکییەکان و بە تایبەتیش وڵاتانی کەنداو بوو، چەندینجاریش بووە هۆکاری سەرەکی دواخستنی پلانی ڕووخاندنی ڕژێمی بەعس.
بەو مانایەی ئایا ئەوەی جێگای ڕژێمی بەعس دەگرێتەوە ئەو هێزە نیشتمانییە دانپێدانراوە دەبێت کە توانای ئیدارەدانی ئێراقێکی فرە پێکهاتەیان هەبێت! سعودییەکان تێگەییشتن و شارەزاییەکی باشیان هەبوو لە دۆخی ئاڵۆزی ئێراق، ئەوان دەیانزانی ئێراق جەمسەرێکی سەرەکی ناکۆکییە مێژووییەکانی ناوچەکەیە، هەر لە ناکۆکی مەزهەبییەوە بگرە تا ناکۆکی نێوان عەرەب و فارسەکان و پرسی کەمینەکان، لە سەرووی هەمووشیانەوە پرسی کورد کە ڕەهەندێکی مێژوویی و هەرێمی هەیە لە ناوچەکەدا.
لە ساڵی 2006 زەڵمای خەلیلزاد باڵیۆزی ئەمریکا لە ئێراق وەک ئاماژەیەک بۆ هەستیاریی پێگەی ئێراق وتی، ئێمە سەری (سندووقی پاندۆرا - Pandora's box)مان کردووەتەوە کە پڕیەتی لە کێشەکانی ناوچەکە و لەوانەیە سەر بکێشێت بۆ شەڕێکی هەرێمی و تەشەنەکردنی تووندڕەوی.
پێشبینییەکانیش ڕاست دەرچوون، چونکە لە دوای 2003 تاوەکووهاتنی #داعش#یش کێشەی سەرەکی ئێراق بریتی بوو لە پاراستنی هاوسەنگی نێوان سێ پێکهاتە سەرەکییەکەی ئێراق (شیعە، کورد، سوننە) . ئەو سەقامگیرییە ڕێژەییەی کە لەسەرەتای 2003 تاوەکوو2014 هەبوو لە ڕاستیدا پەیوەندیی هەبوو بە ڕێککەوتن و هەماهەنگی شیعە و کورد لەسەر فۆرمی حوکمڕانی ئێراقی 2003. بە جۆرێک ئەگەر جۆرێک لە ڕێککەوتن لەنێوان کورد و شیعە نەبوایە، ئەمریکییەکانیش جورئەتی ڕووخاندنی ڕژێمی بەعسیان نەدەکرد.
نەک هەر ئەوە بەڵکوو هۆکاری سەرەکیی سەرهەڵدان و گەیشتنی داعشیش بە ناوچە سوننەکان لە بنەڕەتدا پەیوەندیی هەبوو بە تێکچوونی هاوسەنگیی نێوان ئەو سێ پێکهاتەیە. بەڵام خێرا تەشەنەکردنی داعش و فراوانبوونی لە ئێراقدا پەیوەندیی زۆری هەبوو بە کێشەی نێوان کورد و شیعە، واتا ئەو گرژییە سیاسییەی کە لەنێوان مالیکی و کورددا درووستبوو، هۆکاری سەرەکی ناسەقامگیری سیاسی بوو لە ناوچەکەدا، دواجاریش کاری کردە سەر هەماهەنگیی سوپای ئێراق و پێشمەرگە، چونکە هەر بەو سوپایە بوو چەند مانگێک پێش هاتنی داعش، مالکی هەڕەشەی بەرەنگاربوونەوەی پێشمەرگە و کۆنترۆڵکردنەوەی ناوچە کوردییەکانی دەکرد.
ئەوەی کەمێک لە مێژووی دەوڵەتی ئێراق شارەزا بێت دەزانێت کە یەکێک لە هۆکارە مێژووییەکانی ناسەقامگیریی دەوڵەتی ئێراق هەر لە دوای ڕووخانی شاوە (لە دوای 1958) واتا ڕووخانی ڕژێمی عەبدولکەریم قاسمەوە بگرە تا کودەتای بەعسییەکان و هەروەها ڕووخانی، لاوازبوونی ڕژێمی سەددامیش یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی فەرامۆشکردن و ئینکاریکردنی پرسی کورد بووە لە ئێراقدا.
مامەڵەکردنی خراپ لەگەڵ پرسی کورد هەمیشە هۆکارێکی سەرەکی و کاریگەر بووە لە ڕووخانی ڕژێمە یەک لەدوا یەکەکانی ئێراق، ئینجا ئەم هۆکارە چ ناوەخۆیی بێت یان هەرێمی و نێودەوڵەتی. بۆ نموونە لە حەفتاکاندا شای ئێران ڕۆڵێکی سەرەکی دەبینێت لە لاوازکردنی ئێراق لە ڕێگای یارمەتیدانی کورد تا دەگاتە ئەوەی ئێراق ناچاردەبێت لە ساڵی 1975 ڕێکەوتنی جەزائیر واژۆ بکات لەگەڵ ئێران. لە کاتی هەشت ساڵەی شەڕی ئێراق و ئێران دیسان ئێرانییەکان لە ڕێگای کوردەوە گوشاری زۆریان خستە سەر ڕژێمی سەددام.
لە شەڕی دووەمی کەنداویش (شەڕی کوێت) دیسان فاکتەری کوردی سەرئێشەیەکی گەورەی بۆ ڕژێمی سەددام درووستکرد کە دواجار بووە تیرێکی کاریگەر لە کەوتنی ڕژێمی بەعس لە 2003دا. شیعەکان باش شارەزای ئەو مێژووەی ئێراقن، پێم سەیرە کە ئێستا خەریکە هەمان ئەو هەڵەی ڕژێمە یەک لەدوای یەکەکانی ئێراق دووبارە دەکەنەوە بە پەراویزخستن و ئینکارکردنی مافەکانی هەرێمی کوردستان، ئاشکرایە ئەگەر هاوکاریی کورد و بەکارهێنانی خاکی هەرێم نەبوایە بۆ لێدانی ڕژێمی سەددام، ئێستا ئێراقێک نەبوو کە شیعەکان حوکمی بکەن.
بەردەوامبوونی کێشەکانی کورد لەگەڵ بەغدا، بەتایبەت لەسەر پرسی بودجە و ئەو دژایەتییەی کە پەڕڵەمانتارە شیعەکان دەیکەن لە دژی بەرژەوەندییەکانی هەرێمی کوردستان، ئەگەر لە کوورت مەوداشدا ببێتە هۆی لاوازکردنی هەرێمی کوردستان بەڵام لەدرێژمەودادا مەترسیی خراپ لەسەر ئاساییشی مانەوەی دەوڵەتی ئێراقدا جێدەهێڵێت. ئاشکرایە ئێراقی دوای 2003 بەدەست چەندین کێشەی ئابووری و دارایی، سیاسی و، چەندان قەیرانی قووڵ دەناڵێنێت، کە زۆر ئەستەمە بەرگەی بگرێت، لەسەرووی هەموو ئەوانەش پەیوەندیی ئێراقی شیعەکانە لەگەڵ کورد، تێکچوونی ڕێککەوتنی کورد و شیعەکان لەسەر بنەمای کارکردنی هاوبەش لە ئێراقی دوای 2003 دا فاکتەرێکی سەرەکی دەبێت لە بنکۆڵکردنی دەسەڵاتی شیعەکان نەک هەر لە ئێراقدا بەڵکوو لە ناوچەکەشدا.
ئەم پەیوەندییە خراپە خەریکە ڕەنگدانەوەی لەسەر بەشەکانی دیکەی کوردستانیش دەبێت، کە بۆ دواجار دەبێتە هۆی دژایەتی کورد بۆ فۆرمی دەوڵەتداری شیعەکان لە ناوچەکەدا، ئەو جۆرە لە پەراوێزخستن و لاوازکردنەی کورد کە ئێستا لە بەغدا پەیڕەوە دەکرێت (کە ناکرێت ئێران دەستی تێدا نەبێت) لە ڕێگای میلیشیا شیعییەکانەوە، دواجار جگە لە کەوتنی ئەو فۆرمەی ئێراقی 2003 و بنکۆڵکردنی حوکمڕانی شیعەکان شتێکی دیکەی لێ شین نابێت، داخستنی هەموو دەرگاکان لەسەر کورد و هەرێمی کوردستان، هەرێم ناچار دەکات کە بە دوای پاڵپشتیی و هاوکاریی دەرەکیدا بگەڕێت بۆ مانەوەی خۆی، ئینجا ئەمە لە ئیسرائیل بێت یان لە وڵاتانی کەنداو یان لە ڕێگای هەر ئەکتەرێکی هەرێمی دیکە، ئەمەش بەدڵنیاییەوە لە بەرژەوەندی ئێراقی شیعەکان نابێت.
یەکێک لە مەترسییە هەرە دیارەکان کە ئێستا خەریکە دیسان بەرۆکی ئێراق دەگرێتەوە پرسی سەرهەڵدانەوەو بەهێزبوونەوەی داعشە کە هەفتەی ڕابردوو ناو جەرگەی پایتەختی ئێراقیان کردە ئامانج. بەشێک لە توێژەرانی بواری ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان زیادبوونی جموجۆڵەکانی ئەو دواییەی داعش، لە #کەرکووک# دیالە و ناوچەکانی دیکەی ئێراق بە سەرەتای قۆناخێکی دیکەی جەنگی داعش لە ئێراقدا دادەنێن.
ئەم گوشار و سەرکێشییەی ئێستای شیعەکان دەیکەن لە ڕێگای پەڕڵەمان و هەندانی شەقامی ئێراقی لە دژی هەرێمی کوردستان، زەنگێکی مەترسیدارە هیچی کەمتر نییە لەو سەرەڕۆییانەی کە کاتی خۆی مالیکی لە دژی هەر یەکە لە سوننە و کورد کردی. کە دواجار ئەو ماڵوێرانییەی داعشی لێکەوتەوە. ئێراقی پێش 2003 بەو هەموو هێزەی خۆی نەیتوانی تاسەر بەرگەی ئەو ستەمەی بەعسییەکان بگرێت بەرانبەر کورد و شیعە کە زۆر تۆکمەتر و سەقامگیرتر و دامەزروایی تر بوو لە ئێراقی دوای 2003.
جێگای داخە کە تا ئێستا ئەمریکییەکان و نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکانیش لە ئێراقدا بێباک بوونە بەرانبەر مامەڵەی ئێستای دەوڵەتی شیعەکان بەرانبەر هەرێمی کوردستان. تا ئەو ئاستەی زیادەڕۆیی نییە گەر بڵێم ئەگەر هۆکاری سەرەکی ناسەقامگیری ئێراق لە 2003تا 2014 فاکتەری سوننەکان بوبێت ئەوا لە دوای 2014 هۆکاری سەرەکی ناسەقامگیریی ئێراق پرسی هەرێمی کوردستان دەبێت، ئەگەر چارەسەرێکی گونجاو بۆ ڕاستکردنەوەی ئەو قەیرانەی نێوان هەرێمی کوردستان و ئێراق نەدۆزرێتەوە.
[1]