$رێککەوتنی #شنگال# بۆ هەرێمی کوردستان چی دەگەیێنێت؟$
#زوبێر ڕەسوڵ#
#17-10-2020#
بێجگە لەو کێشانەی کە لەنێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا هەیە، ئینجا چ کێشەی شایستە داراییەکان و بودجە بێت، یان کێشەی پێشمەرگە و بوارەکانی وزە، یانیش کێشەی ناوچە جێناکۆکەکان؛ کەچی لە دوای 16 ئۆکتۆبەری 2017 کۆمەڵێک کێشەی دیکەیشی هاتەسەر، بە تایبەت ئەو ناوچانەی کە پێشتر وەک ئەمری واقع گەڕابوونەتەوە سەر هەرێمی کوردستان، وەک ناوچەکانی #مەخموور# و شنگال و #خانەقین#. دوای 16 ئۆکتۆبەر باوەڕێکی پتەو لەلای بەغدا و نوخبەی سیاسی شیعە درووستبوو کە ئیدی بەغدا دەتوانێت ئەو ناوچانە بە تەنیا بەڕێوەببات بەبێ گەڕانەوە بۆ هیچ وابەستبوونی دەستووری، چونکە لە وڵاتێکی وەک ئێراقدا ئەوەی دەستوور دیاری دەکات واقعی سیاسی و بوونی هێزە، بەدەر لەوە هیچ شتێکی دیکە نییە ئێراق ناچار بکات کە لەگەڵ هەرێمی کوردستان ڕێکبکەوێت.
ئەگەر بە چاوێکی تیژی سیاسیانە سەیری ئەو ڕێکەوتنەی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا بکەین لەسەر ئاسییکردنەوەی دۆخی شنگال دەتوانین کۆمەڵێک ئاماژەی وردی لێبخوێنینەوە. لە دوای 16ی ئۆکتۆبەر هەرێمی کوردستان جگە لە لەدەستدانی گیانی بەرەنگاربوونەوەی سیاسی لەگەڵ ئێراقدا، زۆرێک لە چاودێران پێیانوابوو کە لەمەودوا زۆر ئەستەمە هەرێمی کوردستان بتوانێت گوشار لەسەر ئێراق درووستبکات بە تایبەت دوایی ئەو پەرتەوازەییەی کە لەوتار و ڕەفتاری سیاسی هەردوو پارتی دەسەڵاتدار (یەکێتی و پارتی) درووستبوو، چونکە پرسی گشتپرسی و ڕووداوەکانی 16ی ئۆکتۆبەر بنەمای داڕشتنی بڕیاری سیاسی هەرێمی کوردستانی لە ڕەگەوە هەڵتەکاند؛ واتا ئەو هەماهەنگییەی کە پێشتر لەنێوان یەکێتی و پارتیدا هەبوو لە بەغدا. دوای ئەم دۆخە ئیدی بەغدا پێیوابوو کە دەتوانێت بە تەنیا هەر شتێک بیەوێت ناوچە کێشە لەسەرەکاندا بە تەنیا یەکلایی بکاتەوە. نەمافیشیان نەبوو چونکە نە ئەمریکا و نە نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکانیش لە ئێراقدا هیچ گوشارێکیان لەسەر ئێراق درووستنەکرد بۆ پابەندبوون بە بنەمای ئەو دەستوورەی کە خودی ئێراقی نوێی لەسەر بنیاتنراوەتەوە. نەک هەر ئەوە بەڵکوو بەشێک لەلایەنە کوردییەکانیش پێیانوابوو #کەرکووک# و ناوچە کێشە لەسەرەکان ڕزگارییان بوو لە جەور و ستەمی هەرێمی کوردستان و ئیدی لەسایەی حوکمڕانی بەغدا دەحەسێنەوە. بەڵام لە ڕاستیدا ئەو تێڕوانینە زۆر تەسکبین و پەرچەکردارانە بوو، تەنیا لەسەر بنەمای ململانێ ناوەخۆییەکانی لایەن کوردییەکان سەرچاوەی گرتبوو. بە تایبەتیش ململانێکانی یەکێتی و پارتی، کە لە ڕاستیدا نەیانتوانی لەو چەند ساڵەدا نموونەیەکی جوان پێشکەش بکەن لەو ناوچانەدا.
بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دوایی سێ ساڵ تێپەڕین بەسەر گەڕانەوەی هێزە ئێراقییەکان و میلیشیاکانی #حەشدی شەعبی# کەچی هێشتا دۆخی ئەو ناوچانە لە ڕووی سیاسی و ئەمنی ئابووری زۆر خراپترە لە پێش 16ی ئۆکتۆبەر. تا ئەو ئاستەی ئەمریکییەکان و نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان و خودی حکومەتی ئێراقیش گەیشتنە ئەو باوەڕەی کە ئەو ناوچانە ناتوانرێت بەبێ هاوکاری لەگەڵ هەرێمی کوردستان بەڕێوەببردرێت. هەڵبەتە حکومەتەکەی عادل عەبدولمەهدیش ئەو ڕاستییەی دەزانی کە بەبێ هەماهەنگی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا ناتوانرێت ئاساییش بۆ ئەو ناوچانە بگەڕێندرێتەوە، بەڵام پاڵپشتی ناوەخۆیی و دەرەکی نەبوو کە بتوانێت ئەو کارە بکات. ئاماری هێرشەکانی #داعش# و ژمارەی کوشتنی هێزەکانی پۆلیسی ئێراقی و حەشدی شەعبی، کوشتنی خەڵکی سڤیل بە ئاشکرا گەواهیدەری ئەو ڕاستییەن.
ڕێککەوتنەی شنگال دەربڕی ئەو ئاماژە سیاسییەیە کە دوای تێپەڕبوونی سێ ساڵ لەسەر ناکۆکییەکانی بەغدا و هەرێمی کوردستان، بەڵام هەرێمی کوردستان هێشتا توانای بەرانگەربوونەوەی سیاسی ماوە لەگەڵ بەغدا، نەک هەر ئەوە بەڵکوو لایەنی ئەمریکی و نەتەوە یەکگرتووەکانیشی دڵنیاکردووە کە هێشتا کێشەی کورد لە ئێراقدا ماوەو بە میکانیزمی پشتگوێخستن و سیاسەتی ئەمری واقع چارەسەر ناکرێت.
ڕاستییەک هەیە ئەویش ئەوەیە کە ئەگەر بەغدا بیتوانیایە شنگال بە تەنیا بەڕێوەببات ئەوا هەرگیز پەنای نەدەبردە بەر ڕێککەوتن لەگەڵ هەرێمی کوردستان. ئەم ڕێککەوتنە لەوانەیە لە ڕوانگەی لایەنە سیاسییەکانی دیکە خوێندنەوەی سیاسیانەی دیکەی بۆ بکرێت، بە تایبەت لە ڕوانگەی ململانێ ناوەخۆییەکانی هەرێمی کوردستان، هەروەها پارتی کرێکاران و هەندێک لایەنی دیکەی هەرێمی کوردستانیش، بەڵام لە ڕاستیدا لە ڕووی سیاسییەوە دەستکەوتێکی گرنگ بوو بۆ هەرێمی کوردستان؛ دەکرێت هەرێمی کوردستان بەو ستراتیجە هەوڵبدات کە ڕێککەوتنی هاوشێوە لەسەر ناوچەکانی دیکەش جێبەجێبکرێت بە تایبەت لە کەرکووک و ناوچەکانی ماددەی 140، چونکە بەپێ دەستووری ئێراق دەبێت ئەو ناوچانە بە هاوبەشی لەنێوان بەغدا و هەرێمدا بەڕێوەببردرێن تاوەکوو چارەسەر دەبێت.
لەم سۆنگەیەوە هەرێمی کوردستان دەبێت بەردەوام بێت بە هاوکاری ئەمریکا و یونامی لە گوشار خستنەسەر بەغدا بۆ ئەوەی ئەم ڕێککەوتنە ببێتە بنەمایەک بۆ کەرکووک و ناوچەکانی دیکەش. ئەگەر هەرێمی کوردستان بتوانێت جۆرێک لە ڕێککەوتنی هاوشێوەی شنگال لە ناوچەکانی دیکەش دووبارە بکاتەوە بێگومان ئەوە دەستکەوتێکی باش دەبێت بۆ پێگەی سیاسی و ئابووری و قەبارەی سیاسی هەرێمیش لەبەرانبەر بەغدا، چونکە ئێمە هەموومان دەزانین کە دۆخی سیاسی ئێراق بەو جۆرە نییە کە بتوانێت دەسەڵاتی حکومەتی ناوەندی بەتەواوی بگەڕێنێتەوە بۆ ناوچە دابڕاوەکان، ئەو ناوچانە تاوەکوو ئێستاش لەلایەن حەشدی شەعبی بەڕێوەدەبرێن نەک سوپای ئێراق. بۆیە ئەم فۆرمەی ڕێککەوتن لە سەرێکی دیکەدا گورزێک بوو کە بەر حەشدی شەعبی کەوت، بۆیە تاوەکوو ئێستاش هێزەکانی بەدرو عەسائیب و چەندان هێزی دیکە بەیاننامەیان دەرکردووە لە دژی ئەم ڕێککەوتنە. ئەمە لە هەمان کاتدا بەشێکیشە لە ستراتیژی حکومەتەکەی کازمی و ئەمریکییەکانیش بۆ لاوازکردنی پێگەی میلیشیاکانی حەشدی شەعبی لە ئێراقدا، بۆیە هەر زوو هەر یەکە لەلایەنی ئەمریکی و نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکانیش پێشوازییان لە ڕێککەوتنەکە کرد.
ئەمەی لە شنگال ڕوودەدات دوورنییە کۆدەنگی هەر یەکە لە تورکیا و ئێرانیشی لەگەڵ بێت وەک بەشێک لەو هەماهەنگییەی کە لە مانگی ئەیلوولی ئەو ساڵ لەنێوان هەریەکە لە تورکیا و ئێراندا هاتەکایەوە بۆ لێدانی هێزە ئۆپۆزیسیۆنە کوردییەکانی وەک پارتی کرێکاران و #پژاک#. لەلایەکی دیکەشەوە ئەم نەرمییەی ئێراق دەکرێت بەشێکیش بێت لە خۆ بەدوورگرتن لە گوشارەکانی تورکیا، چونکە ئەنقەرە دەمێکە داوا لە ئێراق و هەرێمی کوردستان دەکات بۆ دەرکردنی هێزەکانی سەر بە #پەکەکە# لە شنگال. هەرچۆنێک بێت ئەم ڕێککەوتنە لە دەرەنجامی بەرژەوەندی هاوبەشی کۆمەڵێک لایەنی هەرێمی و نێودەوڵەتی هاتووەتەکایەوە، کە دواجار بە سوودی هەرێمی کوردستانیش تەواو دەبێت.
دەکرێت ئەمە دەرفەتێک بێت کە لەگەڵ حکەمەتەکەی کازمی ئەمریکا و نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکانیش کاری لەسەر بکرێت، چونکە ئەمە ئێستا دەچێتە خانەی خزمەتی ئەو ستراتیژەی کە هەر یەکە لە حکومەتی کازمی و ئەمریکاش کاری لەسەر دەکەن بۆ لاوازکردنی هەژموونی میلیشیاکانی حەشدی شەعبی، ئەم دەرفەتە واتا هاوتابوونی بەرژەوەندی کۆمەڵێک لایەن لەگەڵ بەرژەوەندی هەرێمی کوردستان کە بە دەگمەن دووبارە دەبێتەوە، بۆیە هەرێمی کوردستان گرنگە کاری باشی لەسەر بکات بۆ ئەوەی بگاتە ئامانج. هەرچەندە نابێت ئەوەش لەبیر بکەین کە بواری جێبەجێکردنی ئەو ڕێککەوتنە هەروا ئاسان نییە، بەڵام ئەوەی گرنگە ئەو لایەنانەی کە ڕێگری دەکەن لە جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکە، بە تایبەت میلیشیاکانی نزیک لە ئێران ئێستا پاساویان لاوازە و پاڵپشتیان کەمە و گلۆڵەیان لە لێژییە. [1]