$رۆژنامەگەریی کوردی لە سوید$
#کاوە ئەمین#
#21-04-2021#
سوید یەکێکە لەو وڵاتە دەگمەنانەی جیهان کە زۆرترین خزمەتی بە فەرهەنگ و ئەدەبیاتی کوردی کردووە، بەتایبەتی لە ساڵانی حەفتا و هەشتاکاندا ژمارەیەکی بەرچاو پەڕتووک بە #سۆران#ی و کورمانجی لەو وڵاتەدا چاپ و بڵاوکراونەتەوە، هەروەها چەندین گۆڤار و رۆژنامە بە زمانی کوردی لە سوید دەرچوون و چەند گۆڤارێکیش بە زمانی سویدی بڵاوکرانەوە کە تەنیا لەسەر پرسی کورد و فەرهەنگی کوردی نووسینیان بڵاودەکردەوە، وەکوو میناک، مامۆستای کورد، سەردەمی نوێ، #هەڵەبجە#، کوردستان ئێکسپرێس، بەربانگ، ئاڤاشین، نودەم، کوردستان (بە سویدی)، سڤێنسکا - کوردسکا شۆرناڵ، کۆنتراکت و چەندین گۆڤاری دیکە.
لەپای ئەو هەوڵە فەرهەنگیانە، بە بەردەوامی دەوڵەتی سوید، لەلایەن داگیرکەرانی کوردستان تووشی سەرئێشە دەبووەوە، بەتایبەتی دەوڵەتی تورکیا لە هەمووان دڕتر بوو، چەندین جار بە فەرمی نارەزایەتی دژی ئەو پەڕتووک و گۆڤارانە دەربڕیوە و باڵیۆزی سویدیان لە ئەنقەرە بانگهێشت کردووە و داوای وەستاندنی ئەو گۆڤار و ڕۆژنامانەیان کردووە.
لە بەرنامەی پەنجەمۆردا کە وەکوو پڕۆژەی پەڕتووکیش دەستمان داوەتێ، بەختیار ئەمین کە چەندین ساڵ لەو وڵاتە ژیاوە و لە نزیکەوە ئاگاداری کارە فەرهەنگییەکان بووە، شایەتی لەسەر هەندێک لەو هەوڵە فەرهەنگی و ڕۆژنامەڤانییانە دەدات کە کورد و دۆستەکانی داویانە بۆ ناساندن و بەزیندوویی ڕاگرتنی فەرهەنگ و زمانی کوردی. لێرەدا چەند پەرەگرافێک لە هەڤپەیڤینەکەی پەنجەمۆر بڵاودەکەینەوە.
ڕووداو: پەڕتووکی (دەربارەی کوردان) بە زمانی سویدی، کاریگەریی چی بوو لە ناساندنی کورد لە سوید؟
بەختیار ئەمین: یەکەمجار بوو لە ساڵی هەشتاکاندا ئەوکارە بکرێت، ، ئەوەبوو باڵیۆزخانەی هەرچوار وڵاتى داگیرکەری کوردستان پرۆتستۆیان کرد و، نامەى ناڕەزایەتییان نارد بۆ وەزارەتى دەرەوەی سوید، پەڕتووکێکى نایاب بوو، چوار پێنج جار چاپکراوەتەوە، لە سەرەتادا بە تیراژی شەش هەزار دانە چاپکرابوو، بۆ هەموو دامودەزگاکانى سوید دەنێردرا، بۆ هەموو شارەکان و پەڕتووکخانە گشتییەکان دەنێردرا، ئەوەش بە مەبەستی ئەوەی بزانن کورد کێیە و پاشخانی چییە.
ڕووداو: نووسەری پەڕتووکەکە سویدی بوو؟
بەختیار ئەمین: نووسەرەکەى بە ئەسڵ خەڵکى ئیستۆنیا بوو، ناوى ئالار کوتمان بوو، دۆستێکى هێژای کورد بوو، پاشان کۆمەڵێک بەرنامەى دیکەمان هەبوو بۆ خەڵکانی پەنابەر کە نەخوێندەوار بوون، بە کاسێت بۆمان تۆماردەکردن، هەم سویدمان بەو کوردانەی کە دەهاتن دەناساند، هەم سویدیەکانمان بە کوردەکان دەناساند، بۆ خۆم لەگەڵ برادەرانی دیکە دەچووینە کڵێسەکان، زیاتر لە دووسەد کڵێسەمان بەسەرکردەوە، کڵێسەکان و ڕەوتە ئایینییەکانی ئەوێ زۆر نەرمونیان بوون، زۆر میهرەبان بوون بەرانبەر پەنابەرانى کورد کە ڕوویان لەو وڵاتە کردبوو، هاوکات بەسەر سەندیکا، قوتابخانەکان و حیزبەکاندا دەگەڕاین بۆ ئەوەی کوردیان پێ بناسێنین.
ڕووداو: لە قوتابخانەیەکى شەوانە ڕۆژیدا چالاکییەکی تایبەتتان ئەنجامدا، ئەویش دانانی بەرنامەیەکى خوێندن بوو بە زمانى کوردی کە مامۆستا فەرهاد شاکەلی و مامۆستا بۆز ئەرسەلان وانەی زمانى کوردییان تێدا دەگوتەوە، وابزانم چیرۆکێکى خۆشیشت لەگەڵ مامۆستا جگەرخوێن هەیە؟
بەختیار ئەمین: بەڕێوەبەری ئەو قوتابخانەیە و هەندێک لە مامۆستاکان برادەرم بوون، خانمێک هەبوو ناوى برگیتا ئۆستلوند بوو لەگەڵ خانمێکی دیکە بەناوی یۆتا ئاسگ، لەگەڵ چەند مامۆستایەکی دیکە، هەموومان هێنانە ناو کار وچالاکى و هاوکارى لەگەڵ کوردستاندا، کۆمەڵێک بەرنامە و شەوی ئەدەببیمان لەسەر ئەدەبی کوردی ڕێکخست، بەرنامەیەکمان بۆ نووسەران و ڕووناکبیرانى هەر چوارپارچەى کوردستان دانا بۆ ئەوەی زیاتر ئەدەبی بەشە جیاوازەکانى کوردستان بناسن، گرفتى لێکدابڕان و گرفتى دیالێکت و گرفتى داگیرکردنى کوردستان و هاتوچۆ و پەیوەندییەکانی زۆر لاواز کردبوو، ئەو چالاکییە پەیوەندییەکانى بەهێز کردەوە، بزووتنەوەیەکى ئەدەبی، فەرهەنگى و نەتەوایەتى، بەشێوەیەکی فراونتر لەوێوە دەستی پێ کرد، تەنانەت کاریگەریی لەسەر کوردی دیاسپۆرا، تاراوگە، لە وڵاتانى دیکەش دانا، کاریگەرییەکی باشیشمان بە زمانی سویدی پەیدا کرد، پێموابێت ئەوکاتە گەورەترین وەرگێڕانى ئەدەبی کوردی بە زمانى سویدى کرا، لەگەڵ کاک فەرهاد شاکەلی و هەندێک لەو برادەرە سویدیانە ڕێککەوتین، کاکە با شیعری گۆران وەرگێڕین بۆ سەر زمانی سویدی، با کەشکۆڵێک بۆ پازدە شاعیری هەڵبژاردەی کورد دابنێین، پازدە چیرۆکنووسی کورد هەڵبژێرین و لە کەشکۆڵێکدا چاپیان بکەین، گۆڤارێک بە زمانى سویدى بڵاوبکەینەوە، فیکرەی گۆڤارێک بە زمانى کوردی هاتە ئاراوە، پەڕتووک چاپ بکەین، دەستمان بە کۆمەڵێک لەو شتانە کرد، ئەوەبوو بیست شیعری نایابی گۆرانمان بە زمانى سویدى چاپ کرد و شیعرەکانیشمان بە تیپی لاتینى نووسییەوە ئەوەش بۆ ئەوەی کوردانی باکوور لێی تێبگەن، ئاخر ئەوان تیپی عەرەبیان نەدەخوێندەوە، هەروەها ئەو چیرۆک و شیعرانەى کە هی هەر چوارپارچەى کوردستان و تەنانەت هی کوردانى سۆڤیەتیشی تێدابوو و هەموومان بڵاوکردەوە و کۆڕ و کۆڕبەندمان بۆ گرتن.
ڕووداو: چیرۆکەکەى جگەرخوێنت لەبیرنەچێت؟
بەختیار ئەمین: سەیدا جگەرخوێنیش لەو بەرنامانەى قوتابخانەی (بسکۆپس ئارنێ) بەشدار بوو، جارێکیان لەگەڵ من هات، ماشێنێکى فیاتی بچکۆلەم هەبوو، سەیدا جگەرخوێنیش پیاوێکی زەخم بوو، نەیدەتوانى پشتێنى سەلامەتی ماشێنەکە ببەستێت، قەدەخەشە لە پێشی سەیارە دابنیشیت و پشتێن نەبەستیت، زۆر خەریک بوو، پشتێنەکە نەدەهاتەوە، منیش گووتم سەیدا کێشە نییە، وازی لێبێنە!
گووتم سەیدا لێی گەرێ ئەگەر پۆلیس بینی، دەیخەمە چوارچێوەی ئازادی دیانەتەوە و دەڵێم لە ئایینی ئەم پیاوەدا پشتێن بەستن حەرامە!
سەیدا و چەندین نووسەری دیکە بەشداری ئەو کۆڕ و چالاکیانەیان دەکرد.
ڕووداو: ناوی ئەو گۆڤارە سویدییەى دەرتان کرد چی بوو؟
بەختیار ئەمین: ناوی سڤێنسک - کوردسک جۆرناڵ بوو، گۆڤارێکى وەرزانە بوو، بێئەندازە کاریگەریی هەبوو، لە هەموو پەڕتووکخانە گشتییەکانى سوید دادەنرا، سویدییەکان دەیانخوێندەوە، بۆ دامودەزگا سویدیەکانیشمان دەنارد.
ڕووداو: تەنیا کورد نووسینی تێدا بڵاودەکردەوە؟
بەختیار ئەمین: خەڵکى سویدى و خەڵکى کوریدش تێیاندا دەنووسی، کۆمەڵێک لەو دۆستانەى کورد یەکێکیان کرستیان ناوێک بوو، کەسێکی دیکە ناوی ڕۆڵف بوو، خانمێکى سویدى بوو، ئەوانە هەموو دۆستى سەمیمى کورد بوون، بزووتنەوەیەکى پشتیووانیکردن لە کوردمان دەستپێکرد، هەرچەندە ئەو بزووتنەوەیە پێشینەیەکی هەبوو، پێشتر دەستىپێکردبوو، چەند برادەرێک هەبوون یەکێک لەوانە ناوی سەڵاحەدین ڕاستگەلدی بوو، ئینسانێکى تێکۆشەر و ئەندامى ئەکادیمیای زانستی سویدی بوو، ئەوان لەشەستەکاندا بزووتنەوەی هاوکارییان لەگەڵ کورد دەستپێکردبوو، کاک جەمال عەلەمدار کە نوێنەری بزووتنەوەی کورد بوو لە ستۆکهۆڵم، ئەوان پشتیووانییان بۆ شۆڕشی ئەیلوول لە ساڵی 1974 و 1975 پەیداکردبوو، لەوێوە هاوکارییان دەناردەوە بۆ شۆڕش.
بزووتنەوەکەی ئێمە هی سەردەمێکی دواتر بوو، بەڵام فراوانتر بوو. [1]