Neteweya demokratîk û rêveberiya xweser, çareseriya herî baş e ji bo bidawîbûna nakokiyên nijadî û etnîkî li Rojhilata Navîn
Ilham Milêcî
Ji bo ku pêşeroja mirovahiyê ji metirsiyên dozen kîn, tundî, nepejirandina kesên din li ser esasê olî, mezhebî û nijadî were parastin, hevjiyana gelan pir girîng e.
Pêwîstiya vê yekê jî bi geşkirina karînên civakên mirovî û yekkirina ked û xebatên wan heye, da ku ramana hevjiyanê weke nirxekî mirovî were xurtkirin ku bi rêya wê cihêrengî were parastin û diyalog û hevkarî werin xurtkirin. Ji bo pêkanîna vê yekê jî, pêwîst e nirxê hevjiyanê di biranşên perwerdehiyê, navgînên ragihandinê, di malbat û cihên perestinê de were bicihkirin.
Herêma Rojhilata Navîn bi cihêrengiya xwe ya etnî, nijadî, mezhebî û olî tê cudakirin. ev yek ji li hejmarek sedem û faktor vedigere, hin ji wan dîrokîne, hin xaknîgarî ne. her wiha ev dever carinan rêya derbasbûna hin gelan bû û hin carên din û hin carên din cihê niştecihbûna gelek gelên din ên bakur û başûr bû. Ji aliyekî din ve, ev herêm ji aliyê gencîneyên xwezayî, avî, xaka ku bi kêrî çandiniyê tê û ji gelek aliyên din ve jî dewlemend e. Hemû pêkhateyên etnî, nijadî û olî bi hev re lê jiyan dikirin heya ku hêzên dagirker ên ku çavên xwe berdabûn dewlemendiya wê hatin û dest bi siyaseta cevcihêkirinê kirin û nakokî di navbera wan pêkhateyan de gur kirin û cihêwaziyên çandî di navbera pêkhateyên van herêman de kûr kirin.
=KTML_Bold=Sayks-Bîko û zilma dîrokî ya li ser kurdan pêk hatiye:=KTML_End=
Sîstema sermayedarî ya cîhanî ku di piştî şerê Cîhanê yê Yekem de hat damezirandin (1914-1918) ji bo ku herêmê parçe bike, hevpeymana Sayks-Bîko îmze kir. Ev rêkeftin di sala 1916an de di navbera Fransa û Birîtanyayê de hat îmzekirin û împratoriya Rûsî û Îtaliyayê jî ew pesend kir. Wan sînorekî çêkirî nîgar kir bêyî ku tu guhî bide taybetmendiyên etnî û tîreyî. Ji ber wê jî nakokî û dijberî di navbera pêkhateyên herêmê de rû daû heya weke niha jî hê encamên vê rêkeftinê li ser herêmê bibandor in.
Gelê kurd ê herî zêde ji ber vê rêkeftinê, rastî zilmê hat. Vê rêkeftinê ew li ser çar dewletan dabeş kirin (Tirkiye, Iraq, Îran Sûriye). Rêjîmên wan dewletan, hewil dan mîrata kurdî ya çandî biçewisînin û pêkhateyê kurd di nav tevna dewletên xwe de bihelînin, bêyî ku tu guhî bidin taybetmendiya gelê kurd ku xwedî mîrateke çandî ya cuda ye di nav gelên herêmê de. Dema gelê kurd li hemberî van siyasetan rawestiya, rastî çawsandin, zilmeke mezin û êrîşan ji hêla rêjîmên van dewletan ve hat.
Tevgerên neteweyî yên erebî (ji têkoşînê ber bi desteserî û navendiyê ve):
Ev parçekirina nedadwer a herêmê ku pê re tevgerên neteweyî yên erebî yên li dijî dagirkeriya osmanî, hatin damezirandin, hin ji van şepêl û partiyên neteweyî yên erebî (ku drûşmên şoreşgerî hildidan) li hin deveran gihaştin desthilatê. Bi gihaştina wan re, wan dest bi qonaxeke nû kir ku tê de raman û rêbazên xwe sepandin. Di encamê de sûcên nijadî hatin kirin bêyî ku guh bidin mafên cihêrengiya etnî, olî û mezhebî ku yek ji pêkhateyên civakî yên herêmê ji sedê salan ve ye. Di encma siyaseta van rêjîmên ku tu psporî û zanîn ên wan tune ne, herêm bû çirava tevlîhevî û şeran û heya niha bandorên wan lidar in.
=KTML_Bold=Cihêrengiya çandî jêdera hêz û dewlemendiyê ye:=KTML_End=
Van rêjîman berê xwe da navediyê, sepandina yek zimanî û malgirtina alavên hêzê, bêyî ku tu guhî bide cihêrengiya çandî ya ku di herêmê de heye ku ev cihêrengî cihê hêz û dewlemendiyê ye. Her wiha van rêjîman ev gel ji mafê wî yê xweparastinê mehrûm hişt. Ji ber wê jî nakokî di navbera hikûmeta navendî û aliyên din de çêbû. Sedema vê nakokiyê jî hewildanên hikûmeta navendî ya desteserkirina aliyan û cihêrengiya wan a olî, nijadî û ziman bû.
Gerek e li şûna van kiryarên li jor, ev rêjîm hewil bidin van aliyên ku ji aliyê nijadî û olî ve, li gor nirxên demokrasî bihewînin da ku rêgezên xwegirêdana jixweber a bi welat ve li cem wan xurt bibe û di encamê de hemû enerjiyan ji bo geşepêdan û pêşxistina welat werin bikaranîn.
Tevî hin pirsgirêkên ku ji hêla desthilatan ve dihatin jî, lê gelên herêmê bi hezarên salan bi awayekî hevkar û hemaheng dijiyan. Ev cihêrengiya han jêdera dewlemendiya çandî ye. Her wiha ew hêzê dide gelên herêmê. Qelskieina pêkhateyekî herêmê, gel bi tevahî qels dike. Jixwe bûyerên dîrokî vê yekê tekez dikin
=KTML_Bold=Rêveberiya Xweser, tecrubeyeke piratîkî ya demokrasiyê ye:=KTML_End=
Sîstema Rêveberya Xweser a demokratîk a bakur û rojhilatê Sûriyeyê û HSDê hatin û bi rêya projeya neteweya demokratîk a ku ramanger Ebdela Ocelan pêşkêş kir hat diyarkirin ku ew nimûneya pratîkî û bikêr û durist a projeya niştumanî ya demokrasî li Sûriyeyê ye. Vê sîstemê bi derfetên kêm û tevî hemû rewşên zehmet û giran û dorpêçî û êrîşên dewleta Tirk, karîbû rêxistinên terorîs ên herî metirsîdar li ser gel û dewletên herêmê û tevahî cîhanê têk bibe. Bi vî awayî wê bi melyonan ereb û kurd û pêkhateyên din ji nav pencên terora Daişê rizgar kirin û hîmên bingehîn ên demokrasiyê li herêmê danîn. Bi vî awayî wê jiyaneke hedar û demokratîk û saziyên aborî, perwerdeyî, tenduristî, ewlekarî, çandî û yên girêdayî jinê damezirandin û pirsgirêkên neçareserkirî, çareser kirin. Bi vî awayî wê dem û çarçoveya xwe derbas kirin û berê xwe da demokrasiya civakî, azadiya jinê, biratiya gelan, xweparastin û aboriya civakî.
Bi rêya tecrubeya Rêveberiya Xweser a bakur û rojhilatê Sûriyeyê, em dikarin bibêjin ku civak û gelên Rojhilata Navîn, dikarin jiyaneke demokratîk û azad ava bikin ku tê de hedarî, ewlehî û aştî pêk were. Ew jî bi rêya demokrasiya civakî û xwespartina li hêzên civak û gelên herêmê û pêşwazîkirina pêwendî, têkilî, levkirinên serwerî û rikberî ku azadî û rûmeta civak û gelan dipaêze û rêveberiya wê ya xweser, berjewendiyên rasteqîn ên civak û gelan diparêze.
Mirov dikare bibêje ku bi rêya dîtina me ya nêz ji tecrubeya Rêveberiya Xweser a bakur û rojhilatê Sûriyeyê re, me dît ku ew bi rastî jî çareseriya herî guncav û dawî ye ji bo hemû neteweyan (ereb, kurd û asorî). Her wiha ew ji bo tekûziyeke herêmê û konfidralî ya rojhilatî bingehê datîne û di atmosfereke civakî ya ku kesên din dipejirîne de dijî, baweriyê bi demokrasî û jiyana hevbeş tîne.
=KTML_Bold=Dîyaloga erebî-kurdî pêwîstiyeke jiyanî ye:=KTML_End=
Ji bo kuherêma me ji aloziyan derkeve, pêwîst e ev tişt pêk werin: pêkanîna demokrasiyê, damezirandina sîstema demokratîk, jiyana demokratîk û rêveberiya demokratîk, pêkanîna guhertinên cewherî û bingehîn di dîmenên siyasî, aborî, civakî, ewlehî û çandî û danîna zemînekê û avakirina demokrasiyeke hevbeş ku cihêrengiya li herêmê dipejirîne û wê diparêze û rêzê ji bo vîna hemû gel, civak û pêkhateyên civakî digire da ku ew xwe bi xwe herêmên xwe biparêzin û wan tevî gencîneyên wan bi rê ve bibin, pêwsît e jina azad û ciwanên zana û birêxistinkirî di çarçoveyeke hevtemamkirinê de beşdar bibin. Her wiha gerek e yekîtiyeke demokratîk ji bo gelên herêmê hebe, her wekî konfidraliya demokratîk a yekîtiya gel û neteweyên demokratîk ên Rojhilata Navîn yan jî çi rêbezek di bin çi navê din de be ku gelên herêmê li ser li hev bikin. Ji aliyekî din ve pêwîst e diyalogeke kurdî-erebî ya kûr û li ser bingehên zelal dest pê bike da ku hemû aloziyên herêmê werin çareserkirin û hevgirtina herêmê pêk were û hemû şêweyên şer û nakokiyan werin rawestandin.
=KTML_Bold=Rêveberiya Xweser û çareseriya aloziya Sûriyeyê:=KTML_End=
Damezirandina Rêveberiya Xweser li bakur û rojhilatê Sûriyeyê, xwedî bandoreke diyar bû di parastina ewlehî û hedariyê li herêmên bakur û rojhilatê Sûriyeyê. Ew jî li ser esasê jiyana hevbeş û pejirandina kesên din. Vê tecrubeya cuda bala cîhanê tevî kişand. Ji ber wê jî gelek dewletan danpêdan pê kir weke nûnereke rastîn a herêmên bakur û rojhilatê Sûriyeyê. Vê yekê gaveke mezin di rêya çareserkirina aloziya Sûriyeyê de kir (piştî ku girêkên vê kirîza Sûriyeyê ji ber destwerdanên herêmî û navneteweyî aloz bûbûn).
Tecrubeya Rêveberiya Xweser, rêyên peydakirina nimûneyekî levkirî ji bo pêşeroja gelên Sûriyeyê meşandin. Nemaze piştî ku dameziradina rêveberiyên xweser bû weke çirayekê di tarîtiya ku di encama bi dehên salên aloziya Sûriyeyê de peyda bû. Ev rêveberî gihaştin astekê ku ew bûn navoka ragihandina Rêveberiya Xweser a bakur û rojhilatê Sûriyeyê. Ji ber wê jî gerek e civaka navneteweyî danpêdanê bi vê rêveberiyê weke nimûneyeke çareseriya aloziya Sûriyeyê bike. Bi taybet piştî ku Rêvberiya Xweser bi rêya tecrubeya xwe ya ku ev çend sal in lidar e, tekez kir ku ew dikare herêmê ji komên terorîst rizgar bike û gelek karên xizmetguzarî bike. Her wiha wê xebat kit da ku herêmên ku ji aliyê komên terorîst ve hatibûn hilweşandin, ji nû ve ava bike. Ev ji bilî rola bikêr û rêveber a jinan li herêmên Rêveberiya Xweser (piştî ku ev jin ji ber hejmarek faktorên civakî û siyasî hatibû piştguhkirin)
Li gor niştecihên herêmê, tecrubeya ku herêmên bakur û rojhilarê Sûriyeyê di bin sîwana Rêveberiya Xweser de dijîn, tecrubeya herî baş û nimûneyî ye di dîroka Sûriyeyê de. Gelên herêmê karîbûn bi rêya tecrubeya Rêveberiya Xweser, xwe biparêzin û xwe bi rê ve bibin. Ji ber wê gerek e civaka navneteweyî kar bike da ku danpêdaneke navneteweyî bi Rêveberiya Xweser were kirin, da ku alîkariya wê were kirin da ku karibe li hemberî pilanên ku dixwazin wê têk bibin raweste û li hemberî pilanên dagirkeriyê yên ku li dijî gelên herêmê tên ristin rawestin, çimkî ev pilan gefan li ewlehî û aştiya navnetweyî dixwin.
Têgihiştina ramanî û mirovahî ya ku di Rêveberiya Xweser de heye, ji her kesî re diyar e û ew yek ji nîşaneyên wî cihê bilin û cuda yên ku jin di saziyên Rêveberiya Xweser de digirin. Vê nimûneyê bandor li gelek jinên din ên cîhanê kiriye.
Qonaxa heyî ji tevahî dewletan dixwaze ku danêpêdanê bi Rêveberiya Xweser di çaeçoveya xaknîgariya sûrî ya yekgirtî de bikin û vê rêveberiyê weke sîwana siyasî ya gelên bakur û rojhilatê Sûriyeyê bibînin da ku danpêdaneke rastîn were pêkanîn ku hedariya mayînde li herêmê were dabînkirin. Gerek e berî wê jî alîkariyê wê were kirin da ku xaka xwe ji dagirkeran paqij bike (di serê wan de dewleta Tirk) çimkî dewleta Tirk hewil dide agirê fitnê gur bike û şeran zêde bike da ku siyasetên xwe yên dagirkeriyê li ser xaka Sûriyeyê pêk bîne û gefan li ewlehî û aştiya navneteweyî bixwe.
Piştgirî û biserxistina tecrubeya Rêveberiya Xweser, dê rê li pêşiya çareseriya aloziya Sûriyeyê veke. Ev yek dê rêveberiya xweser bike weke nimûneyekî ji bo tevahî xaka Sûriyeyê û dibe weke gaveke piratîkî ya girîng ji bo sazkirina destûreke sûrî ya demokratîk ku hemû maf û erk û rêgezên giştî dabîn dike. Gelê Sûriyeyê jî dê di vê çarçoveya cihêrengî û nenavendbûn û demokrasiya rastî de bijî. Ev yek jî dê alîkariyê di avabûna Sûriyeke nûjen, demokratîk, cihêreng, hedar û serbixwe bike.[1]