خێڵی دۆرکا
خێڵی دۆرکە کە خێڵی ڕۆزکییە، و ناوەندەکەیان میرنشینی بەدلیسی بووە، و ئەمیرەکەی میر دورەک خان بەدلیسی بووە، و میر شەرەف خان بەدلیسی لە پەڕتووکەکەیدا شەرەف نامە باسی کردووە. خێڵەکە دەکەوێتە چوار پارچەی کوردستان و ژمارەی گوندەکانی نزیکەی سەد گوندە. گوندێک کە لە ناوچەی ئاشیتییە لە ڕۆژاوای کوردستان دامەزرا، کە زۆرێک لە ڕێبواران پێیدا تێدەپەڕین، لەنێویاندا ڕێبوارێکی فەرەنسی تاڤێرنێت لە سەدەی حەڤدەهەمدا. وە موفتی بەغدا العلوسی لە ساڵی 1269ی کۆچیدا، کە بەم شێوەیە باسی کردووە: «ئێمە گوندی دۆکارمان شیکردەوە، و نزیکەی سەد خانوو لەخۆدەگرێت و هەریەکەیان لە ناڕەحەتیدا گەیشتوونەتە سنووری خۆی. لەلایەن ڕێبوارێکی ئینگلیزی جەیمس باکینگهام، کە لە ساڵی 1786 لە ئینگلتەرا لەدایک بووە، خەڵکی گوندی دۆکەر، لە پەڕتووکی سەفەری من بۆ ئێراق لە ساڵی 1816دا باسی کردووە، لە نووسەیبینەوە بە دەشتی شنگالەوە، کەمێک پێش نیوەڕۆ گەیشتینە گوندێکی دیکە بە ناوی دوکار، ساڵی 1816. و باقی ڕۆژەکەمان تێیدا بەسەر برد. هەموو دانیشتووانی گوندەکان کوردن. لەنێو ڕووداوەکانی خێڵی دورکادا، باس لەوە دەکەین: ئەو شەڕەی لە ناوەڕاستی ساڵی 1600 لەنێوان ئەوان و هۆزی تای ڕوویدا و لە ئەنجامدا ناوچەکە ناوی ئاشتییە بوو، لە پێوەندی لەگەڵ ئەو ڕێککەوتنە ئاشتییەی کە ڕوویدا. دوای شەڕەکە ناوەکە بە تەواوی ناوچەکەدا بڵاوکرایەوە و کاریگەرییەکانی ئەو شەڕەش ناوی لێنرا. ئەو گوند و زەوییانەی لە باکووری شاری تربە سپی و ئەو ڕووبارەی کە تێیدا تێدەپەڕێت، بەهۆی ئەو ژمارە زۆرەی بریندارانەوە کە لە کاتی شەڕەکەدا ڕوویانداوە، ناویان لێنرا ناوچەی جەرح. لە ئەنجامی ئەو ڕێککەوتنەدا، خێڵی جەوالە کە بەشێک لە هۆزی ئەلتەیی بوون، لەگەڵ خێڵی دورکە بەشدارییان لە شۆڕشی بەیاندور و شەڕی دیاری مەلا ئەبیسدا کرد. لە ساڵی 1911 بڕیارێکی مێژوویی هاتەدی، کە لەلایەن شازادە محەمەدەوە دامەزرا، نازناوی ئەلمستەفاج بن عەباس، سەرۆکی خێڵی دۆرکە لە خێڵی شەمار، بە سەرۆکایەتی شێخ بەرجس مەجون، و دوای ئەو ئیرادەیە لە ساڵی 1915 خێڵی دۆرکا بە سەرۆکایەتی شازادە محەمەد عەباس کریستیانیەکان و ئەرمەنییەکانیان لە کۆمەڵکوژییەکانی تورکیا پاراست و لە ساڵی 1923 خێڵی دۆرکا بە سەرۆکایەتی شازادە سلێمان عەباس، شویش عەباسی برای ، و کوڕەزای شێخموس محەمەد عەباس، شۆڕشی بەیاندور و شەڕی دیاری مەلا عەباسیان دەستپێکرد، کە سەرکردایەتیان کرد دژی فەرەنسییەکان بۆ تۆڵەسەندنەوە لە شەهید عەباس محەمەد عەباس، کە لەلایەن ئەفسەری فەرەنسی ڕۆکالەوە لەسێدارەدرا، و ڕۆکال کوژرا و سەربڕین لە تۆڵەی شەهید عەباس، بە بەشداری هەندێک خێڵ. لە ساڵی 1925 خێڵی دورکە بە سەرۆکایەتی بنەماڵەی عەباس، بە لێدان لە بنکەکانی تورکیا بەدرێژایی سنوورەکانی باکوور، پاڵپشتی شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران کرد و دوای داڕمانی شۆڕشی شێخ سەعید زۆر کورد و سەرکردە پەنایان بۆ ئەو گوندە برد لە دۆکار، و لە ساڵی 1926 یەکەمین کۆنفرانسی دامەزرێنەری کۆمەڵەی خویبۆن لە گوندی دۆکار لەگەڵ ئەلعەباس و لەژێر پاراستنی خێڵی دۆرکا بەڕێوەچوو پێش ئەوەی دووەم کۆنفرانسی لە شاری بەمدون لە #لوبنان# لە ساڵی 1927 ئەنجام بدرێت، و لە ساڵانی 1930 لە یەکەم خێڵەکان بوون کە داوای ئۆتۆنۆمییان کرد بۆ #کورد# فەرەنسییەکان لە واژۆکارانی ئەو داواکاریانە بوون کە پێشکەشیان دەکرا.[1] [2]