=KTML_Bold=لێکچوونێکی نێوان هەرێمی کوردستان و فەڵەستین: پارتی-یەکێتی و فەتح-حەماس=KTML_End=
#ڕەنج نەوزاد#
هەر وەک چۆن جیاوازی هەیە لەنێوان دۆزی کورد و دۆزی فەڵەستین، هاوکات، جیاوازی هەیە لەنێوان ئیسرائیل و داگیرکەرانی کوردستان، لێکچوونیش لەنێوانیاندا هەیە. بەراوردکردنی ئەو دوو پرسە بە یەکدی، دەکرێت سوودی هەبێت بۆ کورد، چ لەسەر ئاستی تیۆری و چ لەسەر ئاستی پراکتیک، بۆ بەرچاوڕوونی و ناسینەوەی هەندێک لە کێشە و ڕێگرییەکان. لێرەدا تەنیا ئاماژە بە یەک لایەن و ڕەهەندی ئەو لێکچوونە دەکەم کە لەنێوان هەرێمی کوردستان و فەڵەستین هەیە، ئەم ڕەهەندە هەرێمی کوردستان و فەڵەستینی لاواز کردووە، ئەویش دابەشکردنی حکومەت و وڵاتە بەسەر دوو بەش و زۆن لەسەر بنەمای دوو گرووپی سیاسی.
دامەزراندنی ڕێکخراوی ڕزگاریخوازی فەڵەستینی (فەتح) لە 1964، دوای هەوڵدانێکی زۆر لەلایەن بەشێک لە گرووپ و کەسایەتییە فەڵەستینییەکان و وڵاتە عەرەبییەکان، بە تایبەتیی میسر، هەنگاوێکی گرنگ بوو بۆ گۆڕینی دۆزی فەڵەستینییەکان لە دۆزی ئاوارە و پەنابەرەکان بۆ دۆزێکی سیاسی و نەتەوەیی و نیشتمانیی. لە 1974 وڵاتانی عەرەبی و نەتەوە یەکگرتووەکانیش فەتح وەک تاکە نوێنەری فەرمی و شەرعی فەڵەستینییەکان ناساند و، پلەی چاودێری نادەوڵەتی پێدرا لە نەتەوە یەکگرتووەکان. لە 1988 فەتح دەوڵەتی فەڵەستینی ڕادەگەیەنێت و لە هەمان ساڵدا لە نەتەوە یەکگرتووەکان ناوی فەتح دەگۆڕدرێت بۆ “فەڵەستین”. لە 1993 ئیسرائیل دان بە فەتح دەنێت وەک نوێنەری گەلی فەڵەستین. لە هەمان ساڵدا ڕێککەوتننامەی ئۆسلۆ لەنێوان فەتح و ئیسرائیل ئیمزا دەکرێت کە دەبێتە مایەی سەرهەڵدانی چارەسەری دوو دەوڵەتیی و لەدایکبوونی دەسەڵاتی فەڵەستینی کە ئێستا لە کەناری ڕۆژاوادا کاربەدەستە. ئەم دەسەڵاتە لەلایەن فەتح دامەزرا وەک حکومەت و تاکە نوێنەری فەرمی فەڵەستین کە دەبێت کەناری ڕۆژاوا و کەرتی غەزە حوکم بکات. پاشان لە 2012 فەڵەستین پلەی دەوڵەتی چاودێری نائەندام لە نەتەوە یەکگرتووەکان وەردەگرێت. فەتح توانی دانپێدانانی زیاد لە 100 دەوڵەت بۆ دەوڵەتی فەڵەستین بەدەست بهێنێت.
ئەم کوورتەیە ئەوە دەردەخات کە فەڵەستینییەکان دوای هەوڵ و کاتێکی زۆر توانیان ببنە خاوەن حکومەت و نوێنەرێکی فەرمی بۆ دۆزی فەڵەستین. ئەم نوێنەرە فەرمی و یاسایی و شەرعییە، دانپێنراوە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکان و وڵاتانی عەرەبی و خودی ئیسرائیل. واتە پاڵپشتی نێودەوڵەتی و یاسایی هەیە.
بۆ ئیسرائیل، بە تایبەت بۆ باڵی توندڕەوەکان کە باوەڕیان بە درووستبوونی دەوڵەتێکی فەڵەستینی نییە، سەرەڕای ئەوەی لە ڕێککەوتننامەی ئۆسلۆ ئیسرائیل بە فەرمی دانی بە چارەسەری “دوو دەوڵەتیی” ناوە، زۆر گرنگ بوو کە دۆزی فەڵەستین لە دەست فەتح (دەسەڵاتی فەڵەستینی لە ئێستادا) دەربێت و بدرێتە گرووپێکی دی، کە نە ئەندامە لە فەتح، نە پاڵپشتی و دانپێدانی نێودەوڵەتی و عەرەبی هەیە. بەمەش دۆزی فەڵەستین پاڵپشتی نێودەوڵەتی و یاسایی لاواز دەبێت. دەرکەوتن و بەهێزبوونی حەماس، لەم لایەنەوە، خزمەتێکی گەورە بوو بۆ ئەو ئامانجەی ئیسرائیل. هەر بۆیە نەتانیاهو تا پێش هێرشەکەی 7 ی ئۆکتۆبەری حەماس، هەمیشە پشتگیری ئەوەی کردووە کە حەماس لە غەزە حوکم بکات نەک دەسەڵاتی فەڵەستینی.
حەماس (کە پێشووتر ئیخوانییەکانی فەڵەستین بوو) هەر لە سەرهەڵدانییەوە ئامادە نەبوو لە چوارچێوەی ئەو ڕێکخراوە فەرمییە کار بکات و بەڵکوو دژایەتیشی دەکرد. دوای کشانەوەی ئیسرائیل لە کەرتی غەزە لە 2005، دەرەفەتێک بوو بۆ دەسەڵاتی فەڵەستینی کە تەواوی کەرتەکە حوکم بکات و لەگەڵ بەشێک لە کەناری ڕۆژاوا. بەڵام هەر زوو لە 2006 لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە حەماس براوە دەبێت و شەڕی ناوخۆ لەنێوان حەماس و فەتح درووست دەبێت و کەرتەکە دەکەوێتە ژێر دەسەڵاتی حەماس و دەسەڵاتی فەڵەستینی لەوێ دەردەکرێن. لەو کاتەوە دەسەڵاتی فەڵەستینی لە کەناری ڕۆژاوا حوکم دەکات و حەماس لە غەزە. هەل و دەرەفەتەکەی کشانەوەی ئیسرائیل لە غەزە، گۆڕا بۆ دابەشبوونی فیعلی فەڵەستین و دۆزەکەی لەنێوان فەتح و حەماس. دوو حکومەت و زۆنی دژ بە یەکدی درووست دەبن. ئەمە خزمەتێکی گەورەی بە ئیسرائیل کرد و زیانێکی گەورەی لە دۆزی فەڵەستین دا.
کاتێک لەم لایەنەوە بەراوردی هەرێمی کوردستان دەکرێت بە فەڵەستین، لێکچوونێکی گەورە هەیە لەنێوانیاندا. وەک چۆن لە دوای 1991 دەرەفەتێک درووست بوو بۆ باشوور کە حکومەتێکی کوردستانی درووست ببێت و ببێتە هەنگاوی یەکەم بۆ سەربەخۆیی پارچەیەکی کوردستان. کەچی ئەو دەرەفەتە گۆڕا بۆ سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆ لەنێوان پارتی و یەکێتیی. پاشان لە دوای 2003 ەوە باشووری کوردستان دەرەفەتێکی دیکەی بۆ ڕەخسا، ئەویش بە یاسایی و دەستوورییکردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان بوو. دانپێنانی ئێراقی و نێودەوڵەتی بۆ حکومەتی هەرێم، پاشان فرۆشتنی نەوت بە سەربەخۆیی، دەکرا بکرێن بە بەردی بناغەی سەربەخۆیی. بەڵام دابەشبوونی هەرێمی کوردستان، لەنێوان پارتی و یەکێتیی، کە لە واقعدا هاوشێوەی فەڵەستین، دوو حکومەت هەیە، حکومەتی زۆنی سەوز، حکومەتی زۆنی زەرد، گورزی گەورەی لەو دەرەفەتە مێژووییە دا. هاوشێوەی فەتح لە فەڵەستین، پارتی خاوەنی حکومەتە فەرمی و دانپێنراوەکەیە. لەبەرابەردا هاوشێوەی حەماس، دەسەڵاتی یەکێتیی هیچ پاڵپشتییەکی نێودەوڵەتی و یاسایی نییە. چۆن خودی فەتح دەسەڵاتی فەڵەستینی بە حیزبی کردووە و هۆکارێکە بۆ ئەو دابەشبوونە، سەرکەوتووش نەبووە لەوەی حەماس و گرووپەکانی نزیک لە حەماس بهێنێتە ناو حکومەتە فەرمییەکە، یاخود ناچاریان بکات ببنە بەشێک لێی، پارتیش تا ڕادەیەکی زۆر حکومەتی هەرێمی بە حیزبی کردووە و سەرکەوتوو نەبووە لەوەی یەکێتیی و زۆنی سەوز بکاتە بەشێک لەو حکومەتە.
لەلایەکی دیکەوە، حەماس هاوشێوەی یەکێتیی، لەبەر مانەوەی دەسەڵاتی خۆی، ئامادە نییە لەپێناو بەرژەوەندی نەتەوەیی و نیشتمانی هەندێک سازش بکات و زۆنی سەوز بکاتە بەشێکی ڕاستەقینە لە حکومەتی هەرێم. ئەو لاوازییەی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەرانبەر بە ئێراق و دەوڵەتە داگیرکەرەکانی دی، هۆکارێکی سەرەکی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە هەرێمی کوردستان، لەسەر ئاستی واقع، دوو حکومەت و دوو دەسەڵاتی دژ بە یەکدی هەیە.
ئەو دابەشبوونەی نێوان حەماس و فەتح، فەڵەستینی کردووە بە زۆنی هەژموونی دوو بەرەی ئیقلیمی. کەرتی ڕۆژاوا (فەتح و دەسەڵاتی فەڵەستینی) لەژێر هەژموونی بەرەی سعودییە و ئیماڕات و میسرە، کەچی غەزە (حەماس) لەژێر هەژموونی ئێران و قەتەرە. ململانێی ئەو دوو بەرە ئیقلیمییە ڕەنگی داوەتەوە لەناو فەڵەستین. ئەمە لە کاتێکدایە کە دۆزی فەڵەستین جیاوازە و بەشێک نییە لەو ململانێیە.
لە هەرێمی کوردستانیش ئەو دابەشبوونە هەرێمەکەی کردووە بە گۆڕەپانێکی ململانێی نێوان ئێران و تورکیا. هەر وەک چۆن حەماس بۆ مانەوەی خۆی پشت بە ئێران و فەتح پشت بە سعودییە دەبەستێت، پارتی بە تورکیا ویەکێتیی بە ئێران. ئەمەش لە هەردوو نموونەکە، زیانی بۆ ناوخۆ هەیە و سوودەکەی تەنیا بۆ دەوڵەتە ئیقلیمییەکانە. لەلایەکی دیکەوە، ئەو دابەشبوونەی حەماس و فەتح بووەتە مایەی ئەوەی کە فەڵەستین دوو سیاسەتی دەرەوەی دژ بە یەک پەیڕەو بکات. سیاسەتی دەرەوەی غەزە جیاواز و دژە لەگەڵ سیاسەتی دەرەوەی دەسەڵاتی فەڵەستینی لە کەناری ڕۆژاوا. هەمان دۆخ لە هەرێمی کوردستان پەیرەو دەکرێت، پارتی، بەناوی حکومەتی هەرێم، سیاسەتی دەرەوەی جیاوازە لە پەیوەندییەکانی یەکێتی لەگەڵ دەرەوە.
ئەو دژایەتییەی کە لەنێوان حەماس و فەتح دا هەیە، ڕەنگدانەوەی کۆمەڵایەتی گەورەی هەیە. وەک دەبینین لە کاتێکدا کە غەزە کاول دەکرێت، کەناری ڕۆژاوا تا ڕادەیەکی زۆر هەڵوێستی لاوازە و فەڵەستینییەکانی ئەوێ جەنگیان ڕانەگەیاندووە و بەشێک نیین لەو جەنگە. تەنانەت دەنگۆ هەیە کە چەند ئەندامێکی دەسەڵاتی فەڵەستینی بە نهێنی پشتگیری خۆیان بۆ ئیسرائیل ڕاگەیاندوە لەم جەنگەدا بۆ لەناوبردنی حەماس.
لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش، سەرەڕای ئەو هەموو کاولکاری و کوژرا و و بریندارەی ناو غەزە، ئەو جەنگە وەک جەنگی نێوان ئیسرائیل و حەماس دەناسرێت، نەک جەنگی نێوان ئیسرائیل و فەڵەستین. هەمان دۆخ لە هەرێم هەیە، پارتی بە ناڕاستەوخۆ پشتگیری تورکیا دەکات لە هێرشەکانی بۆ سەر زۆنی سەوز و سزادانی فڕۆکەخانەی #سلێمانی#. یەکێتیی پشتگیری حەشد و ئێراق دەکات لە ململانێکانی نێوان هەرێم و ئێراق. یاخود هەڵوێستی میدیاکانی پارتی و یەکێتیی لە کاتی پەلاماری #داعش# بۆ شەنگال و مەخمور، هەروەها لە کاتی #16-10-2017# دا.
هاوکێشەی حەماس-فەتح وەک هاوکێشەی پارتی-یەکێتیی بووەتە مایەیی ئەوەی کە دوو هێزی چەکدار درووست بن و ڕێ لە درووستکردنی سوپایەکی نیشتمانیی بگرن. ئەو دوو هێزە چەکدارە ئەوەندەی دژی یەکدین، ئەوەندەی زیانیان بۆ وڵات و نیشتمان و نەتەوەکەی خۆیان هەیە، ئەوەندە دژی داگیرکەر نین. لە کاتێکدا چ کوردستان و چ فەڵەستین، بە پێی تەراوزی هێز، لە نەیار و داگیرکەرەکانیان لاوازترن. تاکە ئامرازی بەهێز ئەگەر هەبێت بۆ هەردوولا، ئەوا شەڕکردن و بەرخۆدانە لە ڕێگەی یەک هێزی نیشتمانییەوە، کە بتوانێت پاڵپشتی زۆرینەی کۆمەڵگە بەدەست بهێنێت.
کاتێک نەتەوەیەک یان وڵاتێک، لاوازە لە ڕووی سەربازی و تەکنەلۆجییەوە، ئەوا دابەشکردنی هێزە سەربازییەکەی بەسەر دوو گرووپدا، دەیان جار لاوازتری دەکات. چونکە ئەو دابەشبوونە تەنیا دابەشبوونێکی سەربازی نییە، بەڵکوو دەبێتە دابەشبوونێکی کۆمەڵایەتی و نەتەوەیی و ئینتیمایی و سیاسیی و ئابووریی. واتە لە هەموو ئەو ئاستانە، تواناکە نیوەی دەڕوات، کێشەکەش ئەوەیە کە ئەو نیوەیە بۆ دژایەتی یەکدی دەڕوات نەک دژایەتی داگیرکەر.
بۆ ڕوونکردنەوەی زیاتری ئەو دۆخەی نێوان هەرێمی کوردستان و فەڵەستین و لێکچوونیان، ئەوا ئەم نموونەیە بەسوودە. گریمان غەزە زۆنی سەوزی هەرێمە، حەماس یەکێتییە. کەرتی ڕۆژاوا و دەسەڵاتی فەڵەستینی حکومەتی هەرێم و زۆنی زەردە. ئەوا یەکێتیی بە پلانی ئێران جەنگ دژ بە تورکیا بەرپا دەکات. تورکیاش لە وەڵامدا بە فڕۆکە و مووشەک و تانک زۆنی سەوز وێران دەکات، زۆرینەی دانیشتووانەکەی ئاوارە دەکات و بە دەیان هەزار خەڵک دەکوژێت. بۆ وەستاندی ئەم دۆخە، یەکێتیی دەبێت ڕای بگەیەنێت کە ئیتر زۆنی سەوز حوکم ناکات و زۆنەکە دەگەڕێنێتەوە بۆ ژێر دەسەڵاتی هەرێم. بەڵام یەکێتیی ئامادەیە هەموو زۆنی سەوز کاول بکرێت و زۆرینەی خەڵکەکەی بە کوشت بدات و ئاوارە بکات، تەنیا دەسەڵاتی زۆنی سەوز ڕادەستی #هەولێر# نەکات، هەولێر نەک تورکیا. لە لایەکی دیەوە، حکومەتی هەرێم و پارتی (وەک فەتح) لە زۆنی زەرددا تەماشاکەرن و بەشداری جەنگەکە ناکەن دژ بە تورکیا بۆ بەرگری لە سلێمانی، بەڵکوو بە نهێنی پشتگیری تورکیا دەکەن بۆ ئەو کاولکارییە تەنیا لەبەر ئەوەی یەکێتیی لاببرێت و خۆیان زۆنی سەوز حوکم بکەن. لەم دۆخەکەدا هەرێمی کوردستان و فەڵەستین، پارتی-یەکێتی و فەتح-حەماس دەکەونە لاوازترین دۆخ بەرانبەر بە داگیرکەر. وەک ئەوەی ئێستا دەگوزەرێت لە جەنگی ئیسرائیل لە غەزە، یاخود پێگەی هەرێمی کوردستان بەرانبەر بە ئێراق و تورکیا و ئێران.
وەک دەردەکەوێت، لەم ڕووەوە هەرێمی کوردستان و فەڵەستین، دۆزی کورد و دۆزی فەڵەستین لێکچوونێکی دیار و گەورەیان هەیە. هەردوو لا بەهۆی پێشخستنی بەرژەوەندی حیزبی پاشخستنی بەرژەوەندی نیشتمانی و نەتەوەیی هەمیشە خۆیان لە دۆخی لاواز دان و نەیارەکانیان لە دۆخی بەهێز. دواجار خودی حیزبەکانیش لاواز دەبن بەرانبەر بەداگیرکەر، واتە خۆیان و نەتەوە و نیشتمانیان لاواز دەکەن. هەموویان ئەم هەقیقەتە دەزانن بەڵام ئامادە نین سنوورێک بۆ ئەو خۆکوژییە دابنێن. [1]