=KTML_Bold=مۆنەمێنتێکی شکۆدار لە بەغدا وەک مۆنەمێنتی هۆلۆکۆست لە بەرلین:ئەرکێکی مێژوویی=KTML_End=
#ئیبراهیم مەلازادە#
هەستکردن بە بەرپرسیارییەتی مێژوویی، بەشێکە لەو تەکان و هەوڵانەی کە هەمیشە بەرهەمدار دەبن. تاوانە نێودەوڵەتییەکان، هەمیشە لاپەڕەی تاریکن بە نێوچاوانی ئەنجامدەرانید، بۆیە، هێما و مۆنەمێنت و یادگەکان بەشێکی گرنگن لەو هەوڵانەی کە نابێت پشتگوێ بخرێن بۆ بیرنەچوونەوە و ڕێگریکردن لە دووبارەبوونەوەیان. تاوانەکانی دژ بە خەڵکی کوردستان لەلایەن دەوڵەتی ئێراق، فرەڕەهەندن، هەم شەرمەزاریی و لاپەڕەیەکی تاریکە لە مێژووی ئەو وڵاتە، هەم پێویستە سنوورێک بۆ ئەو ئەقڵییەت و زهنەتییە دابنێت کە خۆسەپێن و تاوانکارە دژ بە خەڵکی غەیرە-عەرەب و سڕینەوەی هەموو ئەو شوێنەوارانەی کە پێی وایە ئەم وڵاتە بەتەنیا هیی عەرەبە و دەبێت هەر بە ناسنامەی عەرەبیش بمێنێتەوە، ئەوە چش لەوەی کە پێویستە عەرەبی ئێراق لەوە تێبگەن ئیدی نەتەوەی کورد بەشێک نییە لەو وڵاتە، ئەگەر بەئارەزووی خۆی بڕیار نەدات وەکوو بەشێک لەو وڵاتە بمێنێتەوە.
هەر بەو ئاڕاستەیە، پێویستە لە بەغدا مۆنەمێنتێکی شکۆدار، شکۆدارتر و گرنگتر لەو مۆنەمێنتەی قوربانییە جووەکانی ئەوروپا، کە لەخوارەوە باسم کردووە لە بەغدای پێتەختی ئێراق درووست بکرێت، ئەگەر بڕیار بێت کورد هاوبەشێکی ڕاستەقینەیە لەو وڵاتە. تاوانەکانی حکومەتە یەک لەدوا یەکەکانی دەوڵەتی ئێراق، کە زنجیرەیەکن، بەتایبەتیش بەشێوەیەکی ڕێکخراو لەگەڵ سەرهەڵدانی حەرەس قەومییەکان #بەعس# و دەستی پێ کرد. هەر زوو یاخەی کوردە-فەیلییەکانییان گرت و هەوڵیاندا لە ڕەگ و ڕیشەوە دەریان بهێنن و لە کۆتاییدا جینۆساید کران. دوایی هەڵمەتی ڕاگواستن و تەقاندنەوە و سیاسەتی سووتماک دژ بەتەواوی ڕەهەندی گوندەواری کوردستان دەستی پێ کرد و بەهەزاران گوند و ئاوەدانی تەقێندرانەوە و خەڵکەکەی ڕاگوێزرا بۆ ئۆردوگا زۆرەملێکان کە کەمتر ترسناکتر نەبوون لەو گێتۆیانەی کە جووەکانییان تێدا کۆکرانەوە. ئینجا جینۆسایدی بارزانییەکان، دواتریش هەڵمەتە بەرفراوانەکەی شاڵاوەکانی ئەنفال و هەڵمەتی کیمیابارانی دەیان گوند و دۆڵ و شارۆچکەی کوردستان، کە #هەڵەبجە# سیمبۆڵەکەیەتی.
لەو پێودانگەشەوە، دەبوایە، هەر زوو مۆنەمێنتێک لە بەغدا درووست بکرێت و ببێت بە شاهیدی ئەو تاوانانەی کە بڕیاری جێبەجێکردنەکەیان لەو پێتەختەدا دەرچوون. گەواهیدانێک بێت بۆ هەموو ئەو خەڵکەی هێشتا لەوە تێناگەن کە بەغدا بەکۆڵێک قەرزەوە شەرمەزار و قەرزداری خەڵکی کوردستانە، لەوانەش داوای بوردن و قەرەبووکردنەوەی قوربانیان و ڕزگاربووان و ئاوەدانکردنەوەی کوردستان. هەڵبەت ئەوەش حاشاهەڵنەگرە کە سیاسییەکانی کوردستان کەمتەرخەم بوون و لە ئاستی بەرپرسیارییەتی ئەو دۆخە خەمناکە نەبوون کە لاپەڕەیەکی تاریکی مێژووی ئێراقی عەرەبییە، بەرانبەر بە کوردستانیان.
لە ئەڵمانیا، لە سەردەمی نازییەکاندا، تاوانی هۆلۆکۆست دژ بە جووەکان ئەنجام درا. دوای وەستانی جەنگ و ناسینی تاوانی هۆلۆکۆست، ئەڵمانەکان لەوە تێگەیشتن کە تاوانێکی گەورەیان ئەنجام داوە، هەر سەرەتا بە دادگای نۆرمبێرگ بۆ دادگاییکردنی سەرکردەی نازییەکان دەستی پێ کرد، دوایی داوای بوردن لە جووەکان کرا، ئینجا پڕۆسەی قەرەبوو کردنەوە. دوای ئەوەش یەکێک لە کارە هەر گرنگەکان درووستکردنی مۆنەمێنتێک بوو لە ئەڵمانیا.
یادگەی قوربانییە جووەکانی ئەوروپا، کە بە یادگەی (هۆلۆکۆست) ناسراوە، دەکەوێتە شاری بەرلین لە ئەڵمانیا، وەک ڕێزلێنانێکی ڕاستەوخۆ و ئاشکرا بۆ شەش ملیۆن جووی قوربانی هۆلۆکۆست. یادگەکە، لەلایەن تەلارساز پیتەر ئایزنمانەوە دیزاین کراوە و لە 2005 ەوە بە ڕووی گەشتیاراندا کراوەتەوە و لە 2711 تەختەی کۆنکرێتی پێکهاتووە، کە بەرزییەکەی جیاوازە و لە سەرانسەری شوێنێکی 407 دۆنمدا ڕێکخراوە کە دەکاتە 19000 مەتر چوارگۆشە. کەشێکی هاوشێوەی هەزاربەهەزاری درووستکردووە کە هانی گەشتیاران دەدات بیر لە قەبارە و کاریگەرییەکانی هۆلۆکۆست بکەنەوە.
چیرۆکی یادگەکە، دەگەڕێتەوە بۆ مشتومڕێکی دوورودرێژ، داخۆ یادگەیەکی لەو جۆرە لە ئەڵمانیا پێویستە یان نا، کە لە کۆتایی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا دەستی پێ کرد. ئەویش کاتێک کۆمەڵەیەکی بچووک لە هاووڵاتییانی ئەڵمانی بە سەرۆکایەتی ڕۆژنامەنووسی تەلەڤزیۆنی لیا ڕۆش و مێژووناس ئیبەرهارد جاکل بۆ یەکەمجار دەستیان کرد بە فشار درووستکردن لەسەر دەوڵەتی ئەڵمانیا، بۆ ڕێزگرتن لەو شەش ملیۆن جووەی کە لە هۆلۆکۆست دا بوون بە قوربانی و کوژران. زۆری نەخایاند ڕۆش وەک هێزی بزوێنەری پشت یادگەکە دەرکەوت. لە 1989 گرووپێکی دامەزراند بۆ پشتگیریکردنی درووستکردن و کۆکردنەوەی هاوکاری و پشتیووانی. بۆندێستاگ (پەڕڵەمانی فیدڕاڵی ئەڵمان)، بڕیارنامەیەکی لە بەرژەوەندی پڕۆژە پێشنیازکراوەکە پەسەند کرد، کە لە 25 ی حوزەیرانی 1999 بۆندستاگ بڕیاریدا ئەو یادگەیە درووست بکرێت، کە لەلایەن پیتەر ئایزنمانەوە دیزاین کراوە. لە ئەنجامدا دامەزراوەیەکی فیدڕاڵی بەناوی “دامەزراوەی مۆنەمێنتی کوژراوانی جووەکان لە ئەوروپا” بڕیاری دا کارەکە ئەنجام بدات.
یادگاکە، لە ڕێگای دیزاینە توند و قووڵ و سەرسامکەرەکەیەوە، وەک هێمایەکی بەهێزی بیرئانین و ماتەمینی و تێڕامانەوە کار دەکات. لەکاتێکدا گەشتیاران بەناو پێچەڵانی تەختە کۆنکرێتییەکاندا دەڕۆن، ڕووبەڕووی هەستکردن بە سەرلێشێواوی و گۆشەگیری دەبنەوە، کە ئاوێنەیەکی ئەزموونەکانی قوربانیانی هۆلۆکۆستە. دیزاینی یادگەکە لە هەوایەکی کراوەدا بانگهێشتی تاکەکان دەکات لەسەر ئاستی کەسی و سۆزداریدا پەیوەندی لەگەڵ شوێنەکەدا بگرن، ئەمەش خۆڕاگری و هاوسۆزی بۆ قوربانییانییەکان بەهێز دەکات.
جگە لەوەش، یادگەی جووە کوژراوەکانی ئەوروپا، وەک شوێنێکی پەروەردە و یادکردنەوە کار دەکات، دەرفەتێکیش بۆ گەشتیاران دەڕەخسێنێت دەربارەی مێژووی هۆلۆکۆست و کاریگەرییە قووڵەکانی لەسەر کۆمەڵگەی ئەوروپا بزانن، سەنتەری زانیاری ژێرزەمینیی تەنیشت یەکتر لە ڕێگەی پێشانگە و وێنە و گەواهیدانی ڕزگاربووانەوە کۆنتێکستی زیاتر دەخاتەڕوو، ئەمەش تێگەیشتنی گەشتیاران لەسەر هۆلۆکۆست و گرنگییە بەردەوامەکەی زیاتر قووڵتر دەکاتەوە.
بەکوورتی، مۆنەمێنتەکە، یادگەیەکی بەردەوامیی ڕێزلێنانە بۆ ئەو باجە گەورەیەی کە مرۆڤایەتی بەخشی دژ بە ڕق و کینە و خۆپەرستی و هەڵنەکردن لەگەڵ یەکدی. شوێنێکە بۆ تێفکرینی تاکەکان لە سەرتاسەری جیهان، ڕێز لە یادەوەری قوربانییانی هۆلۆکۆست دەگرێت و پابەندبوونی مرۆڤایەتیی دووپات دەکاتەوە کە هەرگیز ئەو دڕندەییە دووبارە نەبێتەوە و لەبیریش نەچێت، لە ڕێگای هێما و ئەو پێگە بەهێزەی کە درووستکراوە. بۆیە، ئیلهامبەخشە بۆ گەشتیاران و ڕووبەڕووبوونەوەی تاریکترین لاپەڕەی مێژوو و هەوڵدان بۆ داهاتوویەکی پڕ لە هەڵکردن و لێتێگەیشتن و ئاشتەوایی.
داخۆ کەس هەیە لە کوردستان ئەو ئەرکە مێژووییە بخاتە کۆڵی خۆی؟ [1]