#Êzdiyên# Ermenîstanê di mezheba Şahidên Yahowa de
Ji edîtorên Malperê
Edîtorên malperê çend bendên gotarê bi nakok dihesibînin û bi hin daneyên pêşkêşkirî razî nabin, lê girîng dibînin ku civaka #êzîd# î ya Gurcistanê û tevahî gelê Êzidî vê gotarê biweşînin. Dibe ku ev gotar di nava civakê de nîqaşan derxe holê û di çarçoveya parastina nasnameya neteweyî ya gelê Êzidî de encamên pêwîst derxe holê. Tevî çend tezên neyînî û heta ne xweş jî ku ji aliyê nivîskarê gotarê ve hatine pêşkêşkirin, êzdî dikarin bi çavên hin etnograf û lêkolîneran li civaka êzîdî binerin, tijî qalibên ku gelek caran di nav raya giştî û zanistî de têne dîtin.
Êzdiyên Ermenîstanê di mezheba Şahidên Yahowa de
Di nav êzdiyên ku nasnameya wan a etno-îqrar a bi îstîqrar bi sedsalan berê ava bûye, di dirêjahiya dîrokê de, ji bilî îstîsnayên pir kêm, bûyerên olperestiya dilxwaz nehatine dîtin.
Lêbelê, di van deh salên dawîn de li Ermenîstanê meyleke domdar heye ku êzdiyan derbasî mezhebên ne-protestan, bi taybetî jî nav mezheba Şahidên Yahowa dibin. Pirsgirêka veguhertinên nûjen ên nasnameya Êzidiyan û derketina nasnameyên nû yên tevlîhev ên ku bi taybetî ji ber vê pêvajoyê çêbûne, mijareke nû ye. Heya vê dawiyê, wê di çapemenî û di hewildanên kêm de ji bo analîzkirina akademîk a vê diyardeyê ravekirinek pir kêm dît. Îro rewş di prensîbê de neguheriye. Gotara pêşkêşkirî - hewildanek ji bo vekolînek seretayî ya motîvasyona êzdiyan ji bo tevlêbûna mezheba Şahidên Yahowa - encama navbirî ya projeyek berfireh e ji bo lêkolîna veguhertinên nasnameya êzdiyan. bi derbasbûna baweriyên din ve girêdayî ye. Heya niha di derbarê hejmara êzîdiyan de di nav Şahidên Yehowa de li Ermenîstanê tu daneyên rast nînin. Tê texmînkirin (li gor mezhebên êzîdî bi xwe), bi qasî sed êzdî beşdarî civînên li Yêrêvanê, Aparan, Abovyan, Ararat û Armavirê dibin. Çalakiyên mezhebê hem di warê olperestiyê de, ku di nav Êzdiyan de jî heye, hem jî di mijarên rêxistinî yên bi qalibekî navneteweyî de çalak in ku êzdiyên veguhertî di nav qada navneteweyî ya mezheba Şahidên Yahowa de tevdigerin. Ji ber vê yekê, wek nimûne, ji 6ê Tîrmehê heta 8ê Tîrmeha îsal. Li gundê Balahovît ê herêma Kotaysk, kongreya navneteweyî ya Êzdiyên ku bûne Şahidên Yehowa, bi beşdariya alîgirên mezhebê ji Ermenistan, Gurcistan û Rûsyayê pêk hat. Ji xwe lidarxistina vê bûyerê li Ermenîstanê, ku jimara mezhebên êzîdî tê de kêm e, dide xuya kirin ku ji demekî ve mezheb Ermenîstanê wekî hêlînek ji bo olperestiya bêtir çalak dihesibîne. Di sala 2014’an de jî Êzidiyan bi xwe xema xwe li ser vê yekê anîn ziman. Divê bê zanîn ku di nav êzdiyan de mizgînî bi bandortir bûye ji ber wê yekê ku nifşê nû yê mizgîn bi weazên bi zimanê xwe yê zikmakî Êzdiya (wekî ku êzdî bi xwe dibêjin kurmancî) xîtabî êzdiyan dikin, lê mizgînvanên pêşî ji di nav Ermeniyan de. Zimanê ermenî helbet zimanê zikmakî yê êzdiyên Ermenîstanê ye, yên ku bi piranî duzimanî ne, carinan jî sêzimanî ne (ji bilî kurmancî û ermenî, bi rûsî jî diaxivin). Lê dîsa jî, weazên bi kurmancî, wek alîgirên mezhebê, bêhtir bandorê li Êzîdiyan dike. Her wusa, vê dawiyê mezheb dest bi perwerdekirina ermeniyan kir ku bi taybetî bi kurmancî weaz bikin, ku bi taybetî ji bo vê mebestê li ser zimanê êzîdî dixwînin. Di vê gotarê de em ê li ser çend rewşên êzîdî yên ku bûne Şahidên Yahowa rawestin û li ser bingeha çend hevpeyvînên ku di dema xebata meydanî de hatine kirin, hewl bidin ku analîzek bingehîn li ser motîvên vê gavê pêşkêş bikin.
Ruzanna, 49 salî, ji malbata Mrid. Li gundê Sadûnts ê herêma Aparanê dijî. Jinebî, 2 keçên wî hene. Ruzanna û herdu keç jî Şedêd Yahowa ne. Ruzanna wisa dibêje: “Mêrê min du sal berê mir; ew bi xwe jî li dijî hînkirinên Şahidên Yehowa bû.” Di hawîrdora Êzidiyan de rêz li jinan nayê girtin. Mêrê min pir xerab li min kir. Min ji jin û xanima malê bêtir xwe wek xizmetkarek hîs dikir. Di nav Şahidên Yehowa de, min dît ku mêr ji jinên xwe re hurmet dikin. Ez bi xwe di malbateke ne dîndar de mezin bûm, ku qanûnên êzîdîtiyê li wir pir bi hişkî nehatine şopandin. Tişta ku her tim bala xwe dayê û bi çakûç li serê me dixist ew bû ku meriv nikare bi Ermenî re bizewice. Me bi Şahidên Yahowa re gelek xeber da, nemaze bi wan ên ku li dervayî welat bûn. Me gelek ji reftarên wan ên çandî, adet, mezinbûna wan hez dikir... Berê min li ser xwe nedixebitî û kêmasiyên xwe fam nedikir. Min ji gotegotan hez dikir, bala xwe didim gotegotan, dikarim derewan bibêjim, hwd. Naha, gava tê bîra min ku ez li ser kesek tiştek bibêjim, ez bi tenê xwe didim aliyekî. Û eger daxwaza derewan hebe, ez xwe disekinim, ez ji xwe re dibêjim: Xudan wê min dadbar bike! Min ji mêrê xwe nefret hîs kir: wî zulm li min kir, lê min bawer kir ku ez layiqê helwesteke wiha nînim... Ez ji keçên xwe re dibêjim ku ew qet ne mecbûr in bizewicin - bila ji Xwedê re xizmet bikin û ew ê werin xelat kirin. .
Mêrê 48 salî ji Aparan, Mrid. “Di sala 1994’an de bi xutbeyekê hatin cem min, lê min guh neda. Paşê, bi saya xûşka xwe, ew hînkirinên Şedêd Yahowa nas kir û ew qebûl kir. Ez cotkarê pez bûm û armanca min a sereke di jiyanê de xwedîkirina pez û firotina pez bû. Ez ji jiyana xwe pir kêfxweş bûm. Bûyîna Şahidê Yahowa jiyana min ji nû ve pênase kir. Her çend ez karê xwe bidomînim jî, ew êdî ne armanca min a sereke ye. Armanca min di jiyanê de ew bû ku emrên Mizgîniyê bê guman bi cih bînim. Li gorî kevneşopiyên êzdiyan min jina xwe di bin kontrola tund de digirt. Lê naha di min de pir tişt guherî, min dest pê kir ku jina xwe bi tevahî cûda derman bikim. Me jiyanek girtî jiyan kir - tenê li gorî kevneşopî û qanûnên xwe, lê niha ez ji van kompleksan dûr ketim û dikarim bihêlim ku ez bi azadî û bi hêsanî bijîm.
Mînaka din jî jineke êzîdî ya 27 salî ya ji kasta Mrîd e. Jinek bi du keçên xwe yên biçûk di mala diya xwe ya li çandiniya dewletê ya Proşyanê de dijî. “Piştî ku bavê min mir, ez neçar bûm piştî pola 8’an ji ber xizaniya giran dev ji dibistanê berdim. Di 18 saliya xwe de ez zewicîm, lê mêrê min ji destpêkê ve got ku ew ê tenê piştî jidayikbûna kurê xwe têkiliya xwe bi min re tomar bike. Du keçên me hebûn. Ji roja ewilî de, ez di malbata mêrê xwe de xizmetkar bûm: Min karê dijwar kir, xizmeta xesû, xezûr û mêrê xwe kir. Mêrê min piraniya salê li Rûsyayê dixebitî, û di nav 3-4 mehên ku li malê derbas bûn, bi bêhurmetiyeke zêde li min kirin. Destûr nedan min ku ez lênêrîna bingehîn jî ji xwe re bikim, mînakî, xwe paqij bikim an porê xwe bişom. Piştî mirina birayê min ê 18 salî, derûniya min her tim xirab dibû û nedihat tehemûlkirin. Ez pir hêrs dibûm, ez bi hovîtî li zarokan digeriyam û tim digiriyam. Dema hevserê min ji rewşa min a derûnî û derûnî bêzar bû, ez ji malê derxistim û min dest pê kir li mala diya xwe ku xwişka min û mêrê wê jî tê de dijîn. Ev du sal in ku ez bûm Şahidê Yehowa.”
Ruzanna, 49 salî, ji malbata Mrid. Li gundê Sadûnts ê herêma Aparanê dijî. Jinebî, 2 keçên wî hene. Ruzanna û herdu keç jî Şedêd Yahowa ne. Ruzanna wisa dibêje: “Mêrê min du sal berê mir; ew bi xwe jî li dijî hînkirinên Şahidên Yehowa bû.” Di hawîrdora Êzidiyan de rêz li jinan nayê girtin. Mêrê min pir xerab li min kir. Min ji jin û xanima malê bêtir xwe wek xizmetkarek hîs dikir. Di nav Şahidên Yehowa de, min dît ku mêr ji jinên xwe re hurmet dikin. Ez bi xwe di malbateke ne dîndar de mezin bûm, ku qanûnên êzîdîtiyê li wir pir bi hişkî nehatine şopandin. Tişta ku her tim bala xwe dayê û bi çakûç li serê me dixist ew bû ku meriv nikare bi Ermenî re bizewice. Me bi Şahidên Yahowa re gelek xeber da, nemaze bi wan ên ku li dervayî welat bûn. Me gelek ji reftarên wan ên çandî, adet, mezinbûna wan hez dikir... Berê min li ser xwe nedixebitî û kêmasiyên xwe fam nedikir. Min ji gotegotan hez dikir, bala xwe didim gotegotan, dikarim derewan bibêjim, hwd. Naha, gava tê bîra min ku ez li ser kesek tiştek bibêjim, ez bi tenê xwe didim aliyekî. Û eger daxwaza derewan hebe, ez xwe disekinim, ez ji xwe re dibêjim: Xudan wê min dadbar bike! Min ji mêrê xwe nefret hîs kir: wî zulm li min kir, lê min bawer kir ku ez layiqê helwesteke wiha nînim... Ez ji keçên xwe re dibêjim ku ew qet ne mecbûr in bizewicin - bila ji Xwedê re xizmet bikin û ew ê werin xelat kirin. .
Mêrê 48 salî ji Aparan, Mrid. “Di sala 1994’an de bi xutbeyekê hatin cem min, lê min guh neda. Paşê, bi saya xûşka xwe, ew hînkirinên Şedêd Yahowa nas kir û ew qebûl kir. Ez cotkarê pez bûm û armanca min a sereke di jiyanê de xwedîkirina pez û firotina pez bû. Ez ji jiyana xwe pir kêfxweş bûm. Bûyîna Şahidê Yahowa jiyana min ji nû ve pênase kir. Her çend ez karê xwe bidomînim jî, ew êdî ne armanca min a sereke ye. Armanca min di jiyanê de ew bû ku emrên Mizgîniyê bê guman bi cih bînim. Li gorî kevneşopiyên êzdiyan min jina xwe di bin kontrola tund de digirt. Lê naha di min de pir tişt guherî, min dest pê kir ku jina xwe bi tevahî cûda derman bikim. Me jiyanek girtî jiyan kir - tenê li gorî kevneşopî û qanûnên xwe, lê niha ez ji van kompleksan dûr ketim û dikarim bihêlim ku ez bi azadî û bi hêsanî bijîm.
Mînaka din jî jineke êzîdî ya 27 salî ya ji kasta Mrîd e. Jinek bi du keçên xwe yên biçûk di mala diya xwe ya li çandiniya dewletê ya Proşyanê de dijî. “Piştî ku bavê min mir, ez neçar bûm piştî pola 8’an ji ber xizaniya giran dev ji dibistanê berdim. Di 18 saliya xwe de ez zewicîm, lê mêrê min ji destpêkê ve got ku ew ê tenê piştî jidayikbûna kurê xwe têkiliya xwe bi min re tomar bike. Du keçên me hebûn. Ji roja ewilî de, ez di malbata mêrê xwe de xizmetkar bûm: Min karê dijwar kir, xizmeta xesû, xezûr û mêrê xwe kir. Mêrê min piraniya salê li Rûsyayê dixebitî, û di nav 3-4 mehên ku li malê derbas bûn, bi bêhurmetiyeke zêde li min kirin. Destûr nedan min ku ez lênêrîna bingehîn jî ji xwe re bikim, mînakî, xwe paqij bikim an porê xwe bişom. Piştî mirina birayê min ê 18 salî, derûniya min her tim xirab dibû û nedihat tehemûlkirin. Ez pir hêrs dibûm, ez bi hovîtî li zarokan digeriyam û tim digiriyam. Dema hevserê min ji rewşa min a derûnî û derûnî bêzar bû, ez ji malê derxistim û min dest pê kir li mala diya xwe ku xwişka min û mêrê wê jî tê de dijîn. Ev du sal in ku ez bûm Şahidê Yehowa.”
Di hawîrdora kevneşopî ya êzîdiyan de, keçek, wekî qaîde, mehkûmî zewaca zû ye ku ji aliyê dê û bavê wê ve bê ku daxwazên wê li ber çavan bê girtin, tê kirin. Di heman demê de jinberdan di pratîkê de ji holê tê rakirin û ger çêbibe, di nav civakê de wekî diyardeyek rûreş tê hesibandin û hema hema şansê keçikê tune ku careke din bizewice. Di hawîrdora nû de, li gorî kesên ku bi wan re hevpeyvîn hatiye kirin, cihê van pêşdaraziyan nîne: keçên ciwan di derbarê zewacê de biryara xwe didin, ger nezewicin jî, qet xwe bêbext û ji jiyanê mehrûm nabînin. Her wiha, ger endambûna civaka Êzidî bijartina hevjînê jiyanê bi vî rengî teng kir (etnîk-konfesyonelîzm zewaca bi tenê di nava civakê de ferz dike û li cem Êzidiyan jî kast li ber çavan tê girtin), wê demê di hawîrdora nû de. faktorên etnîkî û civakî di pratîkê de ne girîng in, û astengên kastê têne rakirin. Nebûna kastê bi tevahî helwesta li hember jiyanê, têgihîştina cihê xwe di civakê de diguherîne. Hemû beşdaran vê xalê bi bîr anîn û di wê baweriyê de bûn ku ji êzdiyatiyê dûr ketine, bûne beşek ji civaka wekhev û ev wekhevî ji aliyê psîkolojîk ve gelek alîkariya wan dike. Gelek ji beşdaran peywendiyên nedostanî di navbera xizm û cîranan de di nav civaka Êzîdî ya kevneşopî de, û berbelavbûna diyardeyên wekî gotegot, îftira û îftira kirin. Dê ne mentiqî be ku mirov van xerabiyên di her civakê de bi taybetî bi civaka Êzidî ve were girêdan. Lê ev yek jî diyar e ku êzîdiyên ku di jiyana komînal de dijîn gelek aliyên neyînî tam bi taybetiyên şêwaza jiyana Êzidiyan û zihniyeta Êzidiyan ve girêdidin. Di nav Şahidên Yahowa de, alîgirên nû qîmetê didin atmosferek bingehîn a cihê, ku hebûna fenomenên weha ji holê radike, û balê dikişîne ser arîkariya hev û têkiliyên biratî yên di navbera her kesî de. Bersiv jî diyar dikin ku ew ji xwe pir daxwazkartir bûne û bi her awayî hewl didin ku li gorî pîvanên civaka nû tevbigerin. Sedemek din a girîng a terikandina êzdiyatiyê, gelek hevpeyivînan vê rastiyê tînin ziman ku pêkanîna gelek ayîn û ayînên Êzdiyan bi lêçûnên aborî yên giran ve girêdayî ye, ku her kes nikare debara wan bike. Ji ber vê yekê, kesên xwedî dahata kêm neçar in ku pêdiviyên bingehîn ji xwe re bihêlin da ku li gorî qanûnên civaka kevneşopî ya Êzîdî tevbigerin. Bi giştî, hemû beşdaran asteke bingehîn a nû, ya bê hempa bilindtir a azadî - şexsî û civakî, ku wan bi dûrketina ji êzdîtîyê û tevlêbûna mezheba Şahidên Yahowa wergirt. Ji bo mebestên olî, di vê demê de du xalên sereke dikarin bêne cuda kirin. Û ev bi rastî hêmanên ku waizgerên Şahidên Yahowa timê tekez dikin ev in. Ya yekem, ev fersendek rastîn e ku vejîna hezkiriyên mirî bibînin - bi vî rengî bersivdar vê ramanê formule dikin. Li gorî wan, êzdiyatî di vejîna mirovekî piştî mirinê de baweriyeke wisa nade wan, ji ber ku di êzdiyatiyê de fikreke wisa bi zelalî nehatiye formulekirin. Ya duyemîn, ev fersendek rastîn e ku meriv bi Xwedê re danûstendinê bike, fersendek e ku meriv di demên dijwar de bi duaya rasterast li Xwedê vegere. Ev derfet, li gorî bersivdaran, bi riya lêkolîna Mizgîniyê ya komê, hwd. Di êzdiyatiyê de, gazîkirina rasterast ji Huada (Yek Xwedayê Êzdiyatiyê) hema bêje tune ye, ji ber ku ew di hîpostasên xwe de (sêyada êzdiyatiyê) tê temsîl kirin, û qadên cihêreng ên çalakiya mirovahî warên xweda û pîrozên êzîdîtiyê yên cihê ne. Ji ber vê yekê, sûretê Huade, weke ku ji êzîdiyan hatîya qutkirin û dûrxistin. Û îdealek giyanî ya ku dikare were teqlîd kirin, ji bo her kesê dîndar ewqas hewce ye, bi tevahî tune ye. Di nihêrîna pêşîn de, dibe ku ecêb xuya bibe ku serpêhatiyek bi referansa Mizgîniyê bandorek li nûnerên hawîrdorek etno-îtirafkar dike, ku kevneşopiya wan a olî ya hevgirtî bi Xirîstiyantiyê re tiştek nîne. Lêbelê, divê were zanîn ku bi gelemperî êzîdî rêzê li Xirîstiyantiyê digirin, ji ber ku di hawîrdora xiristiyan de bû ku civaka êzdî ji çewsandinên domdar ên misilmanan parastin dît. Ji ber vê yekê Xirîstiyantî, berevajî Îslamiyetê, di nava Êzidiyan de nabe sedema redkirinê. Wekî din, gelek kes bala xwe didinê ku wan her gav bi hurmeteke mezin li Kitêba Pîroz dinihêre, her çend ewana pê nizanin.
[1]