ئاشکرایە کۆریایییە باکوورییەکان (شیمالییەکان) کۆمۆنیستن. هەرچی منیش بە ئایین موسوڵمان و بە باوەڕی سیاسی دێموکرات و بە شەرەفی جینسییە هاونیشتمانێکی عێراقیم. بەڵام جیاوازیی ئایین، جیاوازیی ئایدیال، جیاوازیی پێڕەوی فەرمانداری (نیزامی حوکم) چییان هەیە بەسەر هەست و عاتیفەیەکەوە کە لە قووڵاییی سەرچاوەی ئینسانییەوە هەڵئەقوڵێ؟ بە دوو چاوی زەق ئەبینم چەقۆ خراوەتە گۆشتی نەتەوەیەکی ئازای ئازاد، تەنیا لەبەر ئەوەی چۆن خۆی ئەیەوێ وا ئەژی، پاسەوانە ڕاستەقینەکانی دێموکراتییش بە هەموو دڵڕەقییەک ئەڵێن: نەء، ئێمە چۆنمان ئەوێت ئەبێ وا بژییت! هیچ کەس نەزانێت ئێمە (دانیشتووانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست) باش ئەزانین ئەمانە ئەیانەوێ کڵۆڵی داگیرکراوی ژێردەستیان چۆن بژی! ئەمجا، ئەگەر بە بۆنەی بەسەرهاتی داماویی کۆریاوە فرمێسکێکی دڵسۆزانە بەسەر برینی هەردوولای ئەوانیش و خۆشمانا بڕێژم، باوەڕ ناکەم کەس بتوانێ زاتی ڕێ لێ گرتنم بە دڵا بهێنێ. «گوڵاڵە برایمە... گری... گری / چووینە غەزای ناو گاوری» — فۆلکلۆری کورد
سینگمان ڕی (Syngman Rhee)، ماک ئارسەر (Douglas MacArthur)
ئازادیخواز! گری... گری...
کەوتە ژێر پێی درنج، پەری:
کۆریای ئازاد: سەرانسەری
دیسانەوە بۆ سینگمان ڕی،
تەخت و تاراجی تێک درا
لە فەرمانی ماک ئارسەرا
ماک ئارسەری خوای سینگمان ڕی
ئازادیخواز! گری... گری...
***
نیشتمانێک هەبوو: کۆریا،
گەلێک، سەربەست تیایا ئەژیا،
گەلێک ئەیویست بەری ڕەنجیخۆی
بیخوا و کلیلی گەنجی
نەداتە دەست ئیمپریالیست؛
لێی قول بدا نۆزدە لە بیست
گەلێک ئەیویست فەرمانداری،
ئاغای نەبێ و سامانداری،
تا دەست باتە دەست ئیستیعمار
بۆ مژینی خوێنی هەژار
گەلێک ئەیویست ئاغای خۆی بێ،
کەڵکی گشت: ئامانج و هۆی بێ
نەهێڵێ تێر هەر گاخۆر بێ،
سکی برسیش تا دێ زۆر بێ،
پۆشتە لە جل دۆڵاب پڕ کا،
بەشی لات هەر دەرپێی شڕ کا؛
گەلێک ئەیویست کە ڕێی ژیان،
بۆ پێش چاوی هاونیشتمان
ڕوون کاتەوە و ڕوونتری کا
لە بەهرەی خوێندن پڕی کا
دەرگای دەزگای پیشە و هونەر،
بۆ ڕۆڵەی جووتیار و ڕەنجبەر،
وا بخاتە سەر گازی پشت:
خۆزگەی بێتە دی کۆمەڵ گشت،
گەلێکی وا ئازا و سەربەست،
بە باوەڕی ئازادی مەست،
مێشک ڕووناک، پڕ لە هێز لەش،
خۆبەخت کەر، بە خەبات چەش،
زنجیرێکی تێ ئاڵا بوو
هەر هەڵقەی هەزار بەڵا بوو
زنجیر: زنجیری دیلیی بوو،
بۆ ئیستیعمار زەلیلیی بوو
کلیل بە دەستی زنجیری
کۆیسلینگی ماک: سینگمان ڕی
چاوی زەق، ڕەپ گوێچکەکانی،
چەشنی توولەی پاسەوانی
تا «دەی!» ئەکرد ئاغای ماکی
چەشتر ئەبوو بۆ ناپاکی
***
ئازادیخواز! گری... گری...
کەوتە ژێر پێی درنج، پەری:
کۆریای ئازاد: سەرانسەری
دیسانەوە بۆ سینگمان ڕی
تەخت و تاراجی تێک درا
لە فەرمانی ماک ئارسەرا
ماک ئارسەری خوای سینگمان ڕی
ئازادیخواز! گری، گری.
***
تەکانی دا نەتەوەی مەرد،
بڕبەندی نا لە هەڵقەی بەند
قەف قەف بڕیی هەڵقەی زنجیر،
وەک لە مۆم بەی، بە دەمی شیر
بەڵام، هێشتا پەرچێک مابوو؛
نرکەی خوای دۆلار پەیا بوو:
خوای بە دراو بەرچاو گێژکەر،
باوەڕی لەق لە خشتە بەر،
خوای شەڕ، گوناﮪ، ستەم، تاوان،
ئەهرەمەنی گەورەی دێوان
مام سام خۆی و ئەکوانی دێو
جۆن پۆڵی پیر، قلیان بە لێو
لەگەڵ سوپای وردە درنج
دایانە بەر دەشتی برنج،
دەم ئاخنراو لە جنێوا
ورووژان لە دەریا و کێوا،
لە کێ؟ لە نەتەوەی کۆریا!
بۆچی؟ چونکە مەردە و وریا!
مل کەچ ناکا بۆ ئیستیعمار
بۆ ناپاکی ناوخۆی زۆردار،
ئەیەوێ ئازاد، یەکگرتوو
بژی، نەک وەک کوردی نوستوو
ئەهرەمەن، ئەکوان لەگەڵا،
بۆمبای ئەتۆم لە باخەڵا،
سەر پڕ لە سەودای بەدکاری،
زۆر بە سووری و بە لاساری
بۆ سەر کۆریا تاوی داوە
هەر کۆریای چی؟ کۆریا داوە
دانراوە بۆ کۆتری شین:
مەلی ئاشتیی بەهەشتی ژین
بە ڕاست و چەپا ئەگەڕێ:
خاپوور ئەکا و ئەکوژێ و ئەبڕێ،
وەک دڕندە لاشەی نێچیر
شڕشڕ ئەکا بە کەڵبەی پیر
شەرمیش ناکا، داڕزیوە،
بە لمۆزی خوێناویوە،
ڕووی دەم ئەکاتە ئەنجومەن
-ئاخ دەست ناگاتە ئەنجومەن!-
ئەڵێ: هەر خۆمم پاسەوان
بۆ کۆتری ئاشتیی جیهان!
خۆمم قەڵای دیموکراسی،
بەخێوکەری لات و برسی!
خۆمم لە دەست جەور و ئازار،
ڕزگارکەری کۆریای هەژار!
خۆمم، خۆمم، خۆمم، خۆمم...
بە کۆشکی دووسەد نهۆمم،
بە بانقی پڕ لە ملیارم،
بە کەرخۆری دەنووک لارم،
بە نەوسی سەر ئیستیعمار چووم،
بە ویژدانی هەر زوو مردووم،
بە قێزم لە پێستی بەدڕەنگ:
زەرد و ڕەشی وەک شەوەزەنگ
بە ڕقی زۆر زۆر بەقینم
لەو ژێر دەستەی لێی ئەبینم:
پەلەفرتێ و داد و بێداد
بۆ ژینێکی نەختێک ئازاد
***
ئازادی خواز! گری... گری...
کەوتە ژێر پێی درنج، پەری:
کۆریای ئازاد: سەرانسەری
دیسانەوە بۆ سینگمان ڕی،
تەخت و تاراجی تێک درا
لە فەرمانی ماک ئارسەرا
ماک ئارسەری خوای سینگمان ڕی
ئازادی خواز! گری... گری.
***
ئەی ماک ئارسەر، ماک ئیستیعمار!
هێزی پێشێل کەری هەژار!
ئەی چەنگێزی ژێر باڵی داڵ!
کۆنە تینووی خوێناوی ئاڵ!
تێغی زۆر و ستەم ساو دە
ئەسپی جیهانگیری تاو دە
بڕۆ بگرە و شەق و پەق کە...
لە دیلی گیراو چاو زەق کە،
پێش پێ تێنان شار خاپوور کە،
ئاسمانی وەک تەنوور سوور کە،
بە ئاگری نیرۆن - واری،
با بسووتێ شارە و شاری،
ئەمجا لە پشت مۆسیقاوە،
بە دەم تریقەی قاقاوە،
بچۆرە سەر جێی بەرزی شار
تێر بمژە هەوای بۆچڕووک دار!
ڕەنگە خۆش بێ، پاش پیرۆزی،
«ساوای سووتاو» بۆی بۆکڕووزی!
بەڵام، نەشئەی جەور و ستەم،
دڵنیا بە، ماک ئارسەر، کەم
بخایەنێ و نەخایەنێ،
ڕۆژێک سزای هەر ئەدەنێ
ئەمە خولی چەرخە و تەئریخ،
شیری تیژی دەست خوای مێڕڕیخ
ڕۆژێک ئەبێ ڕوو لە زۆردار
وەربگەڕێ و ئەمجا کوشتار
بکەوێتە بەرەی ناحەق،
خاوەن بڕوا و بەرنامەی لەق
ئەوسا، ئەی ماک! تۆ و تروومان،
بۆ لێ بووردن، بۆ هەی ئامان!
ڕووی زەردی شەرم، ڕووی داوەشین،
ئەکەنە کام خاوەن برین؟!
***
ئازادیخواز! گری... گری...
کەوتە ژێر پێی درنج، پەری:
کۆریای ئازاد: سەرانسەری
دیسانەوە بۆ سینگمان ڕی،
تەخت و تاراجی تێک درا
لە فەرمانی ماک ئارسەرا
ماک ئارسەری خوای سینگمان ڕی
ئازادیخواز! گری... گری...
***
ئەی سینگمان ڕی! ئەی سینگمان ڕی!
پرسەی مەیتی کۆریا ناگری،
بۆ ماک ئارسەر پێ ئەکەنی،
شەرمەزار بی، چەن خایەنی!
چەن بە پایە دەسخەڕۆ بووی!
چۆن دۆلار لە خشتەی بردووی!
گریمان: نەک سەرەک، تۆ شای،
خێوی خوار و ژووری کۆریای،
بەڵام، عەرشی ناو کەلاوە
جێگای «بوو»ە، نەک هی پیاوە!
دۆلارێک، لێی کیسەپڕی
هەرگیز ناتوانی پێی بکڕی
یەک تک چییە، لەو گشت ئاوە
کە لای گەل لە ڕووت تکاوە،
لە پاشانا تۆ پاشا نییت،
نۆکەرێکی ئاغایانیت،
هەر سوورفلێک لێت پەیا بێ،
لە هەچ کوێ و هەچ کاتێکا بێ،
ئەتوانێ چۆن ئارەزوو کا،
لە پووشی حورمەتت فوو کا،
دەس باتە جڵەوی کارت:
چۆن بۆی بلوێ قورس کا بارت،
ئەم سوورفلەی چەتەوڵە،
موو پووش ڕەنگەی، ڕووی پێست شڵە
ئەم باڵ ڕووتی، دوو لاق ڕووتە،
هەڵقەمچاو چەناگە و لووتە،
پێویست ناکا ماک ئارسەر بێ،
هەر «یانکی»، بێ، «جۆن» بێ، «جاک» بێ،
سەرەک، یا وەزیری دەر بێ،
بە خوێن لە ڕەگەزی پاک بێ،
گۆشی شیری ئیستیعمار بێ،
با تەنانەت خزمەتکار بێ،
مادام هاتە موستەعمەرە،
گەر خوا نەبێ، پێغەمبەرە...!
ئیتر، شای، وەزیری، سەری
هەرچی تۆ هەی ئەی سینگمان ڕی!
ئەبێ کە دیت چارەی «یانکی»،
گوێی خۆت ڕەپ کەی چەشنی «دۆنکی»!
چۆن بارت کا و بتداتە بەر،
ورتەت لە دەم نەیەتە دەر...
***
ئازادیخواز! گری... گری... کەوتە ژێر پێی درنج، پەری:
کۆریای ئازاد: سەرانسەری
دیسانەوە بۆ سینگمان ڕی،
تەخت و تاراجی تێک درا
لە فەرمانی ماک ئارسەرا
ماک ئارسەری خوای سینگمان ڕی
ئازادیخواز! گری... گری...
***
ئەی نەتەوەی کۆریای نەبەز!
ئەی سی ملیۆن لە زەرد ڕەگەز!
تۆ هەر ڕەنگ بی، من هەر ڕەنگ بم
گەر نەتپەرستم بە پەنگ بم!
گەر نەمەوێ سەرفەرازیت؛
بە هەستی خۆتا شانازیت،
گەر دوژمنی ئازادیی تۆ
بە دوژمن نەزانم بۆ خۆ،
خوایە بەشم هەر دیلی بێ!
هەر ڕووزەردی و زەلیلی بێ!
چونکە، کۆریا، هەردوو لامان
بۆ یەک دەرد ئەخوازین دەرمان:
کۆنەپەرستی ناوخۆمان
بۆتە شمڵێکی شەڕ بۆمان،
ڕایکێشاوە دەستی یاری
بۆ بێگانەی ئیستیعماری،
بە هەردوو دوژمنی خوێن مژ،
بە گشت چەکێ: لەش کوژ، بیرکوژ،
تێمان بەربوون، ئەیانەوێ:
حەقمان هەرگیز چنگ نەکەوێ
تەکانێک بەین بۆ حەق سەندن:
وەک تۆ دات، نەتەوەی مەزن!
بە هەڵپەی دەم ئەنەڕێنن،
دنیامان لێ ئەورووژێنن،
بەڵام پەشمە و خەیاڵی خاو...
چەرخی تەئریخ بە چاووڕاو
بۆ هیچ هێزێک ڕاناوەستێ،
دەستی حەقدار کەس نایبەستێ
ڕاستە: ئەمڕۆ یەکمان نوستووین،
ئەوی ترمان زەردە و ماندووین،
بەڵام ڕۆژ دێ و ئەڕوا و ماوە
لە هیچ کاممان نەگیراوە
ئەممان لە خەو بێزار ئەبێ،
ئەو تۆز لە پشتی ئەتەکێ
ئەوسا دووبارە پەلامار
ئاسانە بۆ سەر ستەمکار
***
ئازادیخواز! گری... گری...
کەوتە ژێر پێی درنج، پەری:
کۆریای ئازاد، سەرانسەری
دیسانەوە بو سینگمان ڕی،
تەخت و تاراجی تێک درا
لە فەرمانی ماک ئارسەرا
ماک ئارسەری خوای سینگمان ڕی
ئازادیخواز! گری... گری...
***
ئەی نەتەوەی کوردی برسی!
عەرەب، هیندی، هەرکەس، هەرچی!
ئەم قەوماوەی کۆریا، پەندە
بۆ گشت گەلی دیل و بەندە
بە زمانی وەک ئاو ڕەوان،
ڕوون وەک ڕۆژی بەری ئاسمان،
تێمان ئەگەیەنێت دوژمن،
جانەوەری دڕ و نەوسن!
بەم گشت کاسەی خوێن گێڕییە،
گلاراوی پێشمەرگییە
تەئریخ لە پەڕەی بێ باکاوا
ئەنووسێ و درۆ ناکا
ئەڵێ دەوری ئیستیعمار خۆی
هەڵئەکەنێ بۆ خۆی گڵکۆی،
تا ئەو زیاتر داگیرکراو،
بداتە بەر کەڵبەی سواو،
قەفی زنجیر ئەستوورتر کا
لەشکر سەوقی ڕێی دوورتر کا،
دیارە چین و گەلی چەوساو
زووتر لە خەو هەڵدێنن چاو،
زیاتر خواستی بۆ ڕزگاربوون،
ئەیانخاتە جۆشی هەڵچوون،
ئەوسا دەزگا و دووکانی لەق،
خۆت توند بگرە بۆ شڵپەی شەق!
خۆت توند بگرە، ئەی ئیستیعمار!
ئەهرەمەنی جەور و ئازار،
لەبەر هێزی حەق خوراوا،
هێزی وەک ئاگر جۆشاوا،
هێزی ڕۆژی بەرامبەر شەو،
هیی وریایی بەرامبەر خەو،
هیی یەکێتی، هیی زات، باوەڕ
لەخۆبوردوویی... بەرامبەر:
هێزی ترس و لەرز و سستی،
هیی گومان و خۆپەرستی!
خۆت توند بگرە هێزی گومڕا،
تا مەرگانت دێ لە پڕا،
تەپ ها! ترپەت دێ و لنگە و قووچ،
بۆی ئەکەویت دەعبای وەک حووچ!
1950
#هەولێر#
سەرچاوە: دیوانی گۆران
هۆزانەوان: گۆران [1]