=KTML_Bold=سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆچی ئەو پێشوازییە گەرمەی لێکرا؟=KTML_End=
#جەواد قادر#
سەرۆک #نێچیرڤان بارزانی# لە چەند ساڵی رابردوودا لە وتار و کرداردا هەوڵیداوە دەرگەی هەرێمی کوردستان و بزووتنەوە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکەی بەڕووی دنیای ئازاددا بکاتەوە. ئەو داکۆکیکارێکی سەرسەختی ئازادیی رادەربڕین، ئازادیی سیاسی و میدیا، ئازادیی کۆمەڵایەتی و ئایینی، مافی هاووڵاتیبوون، مافی مرۆڤ و مافی ژن بووە و بە دڵنیاییەوە ئەو هەوڵانەی ئەو لە چاوی رۆژئاوادا شاراوە نەبوون.
بە واتایەکی روونتر، لەو جەمسەربەندییە تووندەی ئێستای پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا و، لەسەردەمێکدا کە دنیا پێدەچێت سەرلەنوێ بەسەر دوو کەمپی گەڕانەوە بۆ ئیستیبداد و گەڕانەوە بۆ ئازادیخوازیدا دابەش بووبێت، سەرۆک نێچیرڤان بارزانی بوێرانە و راشکاوانە هەنگاوی بەرەو کۆمەڵگەی کراوە ناوە و پێناچێت سڵ بکاتەوە و، هەربۆیەشە بووەتە جێگەی متمانەی سەرکردە سەنگینەکانی رۆژئاوا و دنیای ئازاد. پێشوازییە گەرمەکەی دوو رۆژی رابردووی میونشن لە سەرۆک نێچیرڤان بارزانی، درێژەی ئەو بایەخە زۆرەیە کە دنیای ئازاد لە چەند ساڵی رابردوودا بەڕوونی بۆ روانگەی مرۆڤدۆستانەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان دایناوە.
هاوکات، دوای رزگاریی عێراق لە 2003، وتاری یەکگرتووی رۆژئاوا (ناتۆ، یەکێتیی ئەورووپا، ئەمریکا و بەریتانیا) بۆ پرسی ئاساییش و سەقامگیری لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، لە هیچ قۆناخێکی دیکەدا وەک ئێستا هاوڕەنگی روانگەی هەرێمی کوردستان نەبووە. ئەم هاوڕەنگییە کە لە راستیدا پاڵپشتییەکی راشکاوە بۆ روانگە و رێکاری سیاسیی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، لە کۆنفرانسی ئەمساڵی میونشندا زۆر روونتر دەرکەوت. بەتایبەت لە سێ دیداردا لەگەڵ بەرپرسانی باڵای ئەمریکا و پێشتریش لەگەڵ سەرۆک و بەرپرسی دەرەوەی کۆمیسیۆنی ئەوروپا، یەکانگیریی سیاسەتی دەرەوەی رۆژئاوا لەگەڵ رێکاری سیاسی و ئەمنیی سەرۆکی هەرێمی کوردستاندا راشکاوانەتر دەرکەوت. لە هەردوو کۆبوونەوەکەدا، نوێنەرانی ئەمریکا و یەکێتیی ئەوروپا دڵنیاییان دا کە پێشهاتە ئەمنی و سیاسییەکانی ناوچەکە وادەخوازن کە هاوکاری و هاوبەشیی نێوان رۆژئاوا و هەرێمی کوردستان نەک هەر بەردەوام بێت، بەڵکو پتەوتر، فراوانتر و جێگیرتر بکرێت. ئەمە هەڵوێستێکی گرنگی رۆژئاوایە و بەشێکە لە ستراتیژی یەکێتیی ئەوروپا بۆ مسۆگەرکردنی ئاساییش و سەقامگیری لە ناوخۆیدا کە لێکەوتەی راستەوخۆی بۆ دەستەبەرکردنی ئاساییش و سەقامگیری لە هەرێمی کوردستاندا دەبێت.
لە چەند ساڵی رابردوودا، سەرۆک نێچیرڤان بارزانی سیاسەتی دەرەوەی هەرێمی کوردستانی لەسەر دوو کۆڵەگەی سەرەکی پەرە پێداوە: یەکەم، هەرێمی کوردستان وەک بەشێک لە عێراقی فیدراڵ نابێتە مەیدانی یەکلاکردنەوەی ململانێی هێزە جیهانی و ناوچەیییەکان؛ بە واتایەکی روونتر، ئاساییشی وڵاتانی دراوسێ، ئاساییشی هەرێمی کوردستان و عێراقە و، سازشی لەسەر ناکرێت. دووەم، هەرێمی کوردستان وەک قەوارەیەکی دەستووری و خاوەن سەروەریی ناو دەوڵەتی عێراق، بە مافی خۆی دەزانێت هاوپەیمانی لەگەڵ هەر هێزێکدا بکات کە بەرژەوەندیی هەرێمی کوردستانی تێدا ببینرێت، چ لەگەڵ هێزە ناوچەییەکاندا بێت یان هێزە جیهانییەکان.
لەو جەمسەربەندییە تیژ و خێرایەی کە چوارچێوەی بۆ پێوەندییە نێودەوڵەتییەکانی سەردەمی ئێمە دیاریکردووە، مسۆگەرترین رێگە بۆ هەرێمی کوردستانی عێراق، گرەوکردنە لەسەر دانوستاندن لەگەڵ ئەو لایەنانەی زۆرترین بەرژەوەندیی هاوبەشیان لەگەڵ ئێمەدا هەیە. ئەم دانوستاندنانە دەکرێ لەسەر ئاستی ناوخۆبن، یان لەسەر ئاستی عێراق؛ لەسەر ئاستی ناوچەیی بن، یان لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی جیهانی. ئەمە لە بنەڕەتدا روانگە و رێکاری سەرۆک نێچیرڤان بارزانییە بۆ لادان لە تەنگژە و دۆزینەوەی رێگەچارە لە سەردەمێکدا کە گۆڕانی گەورە بەسەر پێوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا هاتووە و کاریگەریی گەورەیشی بۆ سەقامگیریی سیاسی لەسەر ئاستی ناوخۆدا دەبێت. ئەم گۆڕانە فراوانە بەتایبەت لە جەنگی ئۆکراینا و لێکەوتەکانیدا باشتر دەرکەوت و چوارچێوە و سنوورەکانی ئەم جەمسەربەندییەی روونتر دەرخستن.
هەر لەو سۆنگەیەشەوەیە کە سەرۆکی هەرێمی کوردستان پەرەی بە هاوپەیمانی لەگەڵ رۆژئاوا داوە و هاوبەشییەکی سەرکەوتووی لەگەڵ وڵاتانی ئەندام لە یەکێتیی ئەوروپا دروستکردووە. لە هەمانکاتدا سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئاگاداری ئەو نیگەرانییانە بووە کە ئەم هاوپەیمانییە بۆ وڵاتانی دراوسێی دروستکردووە و بەردەوام هەوڵی رەواندنەوەی داوە. لە راستیدا، سەرۆکی هەرێمی کوردستان هەوڵیداوە باوەڕ بە وڵاتانی دراوسێ بهێنێت کە هاوپەیمانیی هەرێمی کوردستان و رۆژئاوا، نەک هەر تەنیا مەترسیی تیرۆریزمی ئایینیی وەک قاعیدە و #داعش# کەم دەکاتەوە، بەڵکو یارمەتیی سەقامگیریی سیاسی و ئەمنیی عیراق دەدات کە سەرئەنجام سەقامگیریی وڵاتانی دراوسێی لێدەکەوێتەوە. ئەم روانگەیە تاوەکو رادەیەکی زۆر بەرژەوەندیی دراوسێیەکانی عێراقیشی دەستەبەرکردووە کە پەرۆشی ئاساییشی سنووری وڵاتەکانی خۆیانن.
سەرۆکی هەرێمی کوردستان دەڵێت عێراق بە هەرێمی کوردستانیشەوە ناتوانێت بەبێ پاڵپشتیی راستەوخۆی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی (رۆژئاوا و هاوپەیمانییە جیهانییەکەی) سەقامگیریی سیاسی، ئەمنی و ئابووریی خۆی مسۆگەر بکات. ئەو دەڵێت لە وڵاتێکی فرەپێکهاتە، فرەنەتەوە و فرەئایینی وەک عێراقدا، ناسەقامگیری زۆر خێراتر و کاریگەرتر دەبێتە هۆکاری رووخانی دەوڵەت و لێکهەڵوەشانەوەی وڵاتەکە بۆ کۆمەڵێک قەوارەی بچووکی سیاسی. لە دۆخێکی وەهادا ئەگەری پێکدادانی ئایینی و نەتەوەیی و شەڕی ناوخۆ، نەک هەر ئاساییشی عێراق بە تەواوی دەخەنە مەترسییەکی جیددییەوە، بەڵکو هەڕەشەی راستەوخۆ بۆ ئاساییش و سەقامگیریی وڵاتانی دراوسێ دروست دەکەن. ئەم روانگە واقعبینانەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، هۆکارێکی راستەقینەی بۆ مانەوەی وڵاتانی رۆژئاوا لە هەرێمی کوردستاندا دروستکردووە کە بەرژەوەندیی ئاسایشی وڵاتانی دراوسێشی لێکەوتووەتەوە.
هاوکات سەرۆکی هەرێمی کوردستان سیاسەتی جێکردنەوە نەک جیاکردنەوەی کوردی لە عێراق و دەوڵەتانی دراوسێی پەرە پێداوە کە بەشێوەیەکی راستەوخۆ یارمەتیی سەروەریی دەوڵەتی عێراق و دەوڵەتانی دراوسێ دەدات. سەرۆکی هەرێمی کوردستان بە راشکاوی بانگەشەی رێککەوتنێکی سیاسیی نوێی لەسەر ئاستی ناوچەکە و بەتایبەت لە عێراقدا کردووە کە بەرژەوەندیی هاوبەش لەنێوان دەوڵەتانی ناوچەکە و کورد و پێکهاتەکانی دیکەدا لەسەر دۆسیەی ئاسایش دروست دەکات. بە واتایەکی رۆشنتر، سەرۆکی هەرێمی کوردستان دەڵێت کورد ئامادەیە سەروەریی دەوڵەتی عێراق (و دەوڵەتانی خانەخوێ) بپارێزێت، بە مەرجێک دەوڵەتانی خانەخوێ، کورد وەک خاوەن سەیربکەن نەک میوان، لە بەڕێوەبردنی دەوڵەتدا بەشداربێت و لە جوگرافیای خۆیدا سەروەری تەواوی دەستووریی هەبێت. لە دۆخێکی بەوشێوەیەدا کورد نەک هەر وەک هەڕەشە بۆ سەر ئاساییشی ئەو دەوڵەتانە سەیر ناکرێت، بەڵکو وەک پارێزەر و گەرەنتیی یەکپارچەییان پێگەیەکی جیاواز وەردەگرێت. هەر ئەم روانگەیەشە وایکردووە وڵاتانی دراوسێ بە باوەشی کراوەوە ئامادەی دانوستاندن لەگەڵ سەرۆکی هەرێمی کوردستان بن.
جێگیرکردنی هەرێمی کوردستان لەو دۆخە ناسەقامگیرەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا، کە لە راستیدا لە کۆتایی هەشتاکان و دوای رووخانی دیواری بەرلینەوە ئاڵۆزییەکی سامناکی وەرگرتووە، پێویستی بە سەرکردایەتییەکی جیدی و هاوکات ژیرانەیە. هەرێمی کوردستان نە لە توانا و نە لە ویستیدایە کە پەیوەندییەکی ناهەمواری لەگەڵ گەل و دەوڵەتانی دراوسێیدا هەبێت. هاوکات، هەرێمی کوردستان بە باشی ئاگاداریی بەرژەوەندییە دوورمەوداکانی رۆژئاوایە لەو ناوچەیە و پێویستی بە دۆزینەوەی بەرژەوەندیی هاوبەشە لەگەڵ گرنگترین دەسەڵاتی سەردەمی ئێمە کە ئەمریکایە.
لە 20 ساڵی رابردوو لە مەیدانی سیاسی ناوخۆدا، دانوستاندن لەگەڵ یار و نەیاردا بەرچاوترین میراتی سیاسی نێچیرڤان بارزانی بووە؛ دانوستاندن و ماندوونەبوون لە دانوستاندنی دووبارە. لەو ساڵانەدا نێچیرڤان بارزانی زیاد لە جارێک و دووان نیشانیداوە کە توانای دانوستاندنی بەرهەمداری هەیە. دۆخی ئێستای ناوچەکە و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان پێویستییەکی زۆریان بە پشوودرێژی و دانوستاندنی بەرهەمدار هەیە. [1]
=KTML_Bold=تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!=KTML_End=