=KTML_Bold=ململانێی ئێران و ئەمەریکا و سیناریۆکانی ئایندە=KTML_End=
#دلاوەر عەبدولعەزیز عەلائەدین قەرەداغی#
هارۆڵد ویلسن، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیای پێشووتر، گوتوویەتی: هەفتەیەک کاتێکی درێژە لە سیاسەت. بەڵام لە سیاسەتی عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەفتەیەک کاتێکی زۆر درێژتریشە، هەروەک هەفتەی رابوردوو. کۆمەڵێک بزوێنەر لە ناوچەکەماندا هەن کە لەوانەیە رووداو و قەیرانی وەرچەرخێن لە ساڵی (2020) بێننە کایەوە. بۆ پێشبینیکردن، دەکرێ چاو ببڕینە سێ پایتەختی پەیوەندیدار، بەغدا و تاران و واشنتن کە بیرکردنەوە و باری دەروونی بڕیاردەران لە هەرسێکیاندا گۆڕانکاریی گەورەیان بەسەردا هاتووە.
=KTML_Bold=عێراق=KTML_End=
لە ئەمڕۆوە تا کاتێکی نادیار، ململانێی نێوان خۆپیشاندەران و دەسەڵات لە بەغدا و شارەکانی دیکە بەردەوام دەبێ. دروستکردنەوەی حکومەت پڕ کێشە دەبێ. ئێستا نیەتەکە ئەوەیە کە حکومەتی عادل عەبدولمەهدی هەتا کاتی هەڵبژاردن و پێکهێنانی حکومەتی دواتر بەردەوام بێ، واتە تەواوی ساڵەکە هەر خۆی سەرۆکوەزیران بێ، بە هەمان تیم یان کابینەیەکی جیاوازەوە. هەرچەندە ئەوە لە شەقامی عێراقدا قبوڵکراو نابێ، بەڵام دەسەڵاتی شیعە زۆر گوێی نەداوەتە رای شەقام، بە تایبەتی ئەگەر موقتەدا سەدر و مەرجەعیەتی نەجەف رازی بن یان بێدەنگ بن. لە درەنگانی ئەمساڵیشدا هەڵبژاردنێکی وەرچەرخێنەر بە میکانیزمی نوێوە دەبێ ئەنجام بدرێ و رەنگە گۆڕانکاریی گەورە بەدوای خۆیدا بێنێ.
ساڵی (2020) ململانێی ئێران و ئەمەریکا لە گۆرەپانی عێراقدا بەردەوام دەبێ و بەهۆیەوە ئێران بە شێوازێکی راستەوخۆتر هەژموونی بەسەر بڕیاری عێراقیدا دەسەپێنێ. لە ئەنجامی ئه و ململانێیە و کێشە ناوخۆییەکان، دەوڵەتی عێراقی لە لاوازبوون بەردەوام دەبێ، تەنیا ئەوەیە شکست ناهێنێ. عێراق لەوە تێپەڕیوە کە جارێ بە ئیرادەی خۆی هەڵسێتەوە، تاکە فاکتەرێک کە عێراقی وەک دەوڵەتێک لە تەپین و شکستخواردن پاراستووە بریتیە لە پاڵپشتیی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی – بە تایبەتی ئێران و ئەمەریکا. ئەگینا عێراق لە 2014 خەریک بوو بتەپێ، ئێستاش ئەگەر کۆمەڵگای نێودەوڵەتی دەستی لێ هەڵگرێ شکست دێنێ.
=KTML_Bold=ئەمەریکا=KTML_End=
دۆناڵد ترەمپی ئەمساڵ زۆر جیاوازە لە هی پارساڵ یان هی ئەوکاتەی هاتە سەر حوکم. ئێستا متمانەی زیاتری بەخۆی و لەشکرەکەیەتی و ئامادەی شەڕیشە. توانای تەحەمولکردنی رەفتارەکانی ئێران و هێزە هاوپەیمانە عێراقییەکانی دابەزیوە. تادێ فشارەکان و ئابڵۆقەکان لەسەر ئێران زیاتر و توندتر دەکات. بەڵام ئەوە مانای ئەوە نییە کە ترەمپ شەڕخوازە. بە پێچەوانەوە، هێشتا وەک بزنسمانێکی تەموح بیر دەکاتەوە و مەبەستیەتی ئێران بهێنێتە سەر مێزی گفتوگۆ. دەزانێ جەنگ براوەی تێدا نابێ و رەنگە بەهۆیەوە تێرمی دووەمی سەرۆکایەتیشی لەدەست بدات. خۆ ئەگەر چارەسەریشی نەما، ئەوا پێی باشترە جەنگ له و چەند هەفتەیەی ئایندە (هەتا کۆتایی مانگی ئادار) رووبدات، چونکە دواتر دەکەوێتە ناوجەرگەی هەڵمەتی هەڵبژاردن و لەوکاتدا جەنگ لەبەرژەوەندیی ئه و نابێت.
=KTML_Bold=ئێران=KTML_End=
دەمێکە ئێران پەیڕەوی ستراتیژێکی گشتگیر و درێژمەودای لەخۆگرتووە و هەنگاو بە هەنگاو دەیباتە پێشەوە. له و نێوەشدا هەر قەیرانێکی کە لە عێراقدا سەری هەڵداوە، ئێران وەک دەرفەتێک قۆستوویەتیەوە و بازی گەورەتری بە جێبەجێکردنی ستراتیژەکەی داوە. کە #داعش# سەری هەڵدا، ئێران لە رێگەی پەرلەمان و حکومەتی حەیدەر عەبادی و دەرفەتی فەتوای مەرجەعیەت گەشەی بە هێزە هاوپەیمانەکانی دا، توانای لە هێزەکانی دەوڵەت بەرزترکردنەوە و شەرعیەتی یاسایی بۆ مسۆگەر کردن و وایکرد کە بودجەی زەبەلاحیان بۆ مسۆگەر بکرێ. دواتر هەڵمەتی رزگارکردنی ناوچە داگیرکراوەکانی قۆستەوە بۆ کۆنترۆڵکردنی ناوچە عەرەبیە سوننەکان کە پێشتر نفووزی ئێرانیان تێدا نەبوو. گرژییەکانی دوای ریفراندۆمیشی قۆستەوە بۆ ئەوەی زۆربەی ناوچە کوردستانییە دابڕێنراوەکان کۆنترۆڵ بکات کە نزیکەی نیوەی خەڵک و خاک و سامانی کوردستانی عێراق لەخۆدەگرن. بەوە پێگەی حکومەت و هێزە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان، کە پێشتر زیاتر بە پرۆ ئەمەریکی نەک پرۆ ئێرانی خۆیان دەنواند، لاوازتر کرد. ئەوجا نۆرە هاتە سەر کۆنترۆڵکردنی راستەوخۆی تەواوی سیستەمی حوکمڕانی عێراق، ئەوەشی لە پەنای قەیرانەکانی ئۆکتۆبەر ئەنجام دا. راستە هیچ لەوانە بێ سەرئێشە نەبوونە بۆ ئێران و هاوپەیمانەکانی، بەڵام دەرەنجام گرنگە. کۆنترۆڵ و پێگەی ئێران لە 2020 لە هی هەموو ساڵێکی پێشتر بەهێزترە.
=KTML_Bold=جیاوازیی نێوان سیاسەتی ئەمەریکا و ئێران=KTML_End=
بە پێچەوانەی ئەمەریکا، ئێران زلهێز نییە، هێزێکی ئابووری یان پیشەسازیی بازاڕخوازیش نییە، بەڵکو هێزێکی ئەمنی ئیقلیمیە و توانا ئابوورییەکانی سنووردارە. کە هەژموون دەخاتە سەر وڵاتێک، مەبەستی بازاڕەکەی نییە، بەڵکو پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەکە و مانەوەی خودی رژێمەکەیەتی. لە وڵاتێکی وەک عێراقدا، ئێران پێویستی بە سەپاندنی هەژموون و بەکارهێنانی دامەزراوەکانی دەوڵەتەکەیە بۆ سوودوەرگرتن لە سەرچاوە دارایی و مرۆییەکانی و گوڕدانە بە توانای پەرەسەندن و بڵاوکردنەوەی هەژموونیان، ئەویش لە رێگەی کۆمەڵانی هاوتایەفەیان (شیعە مەزهەبەکان)، کە ئەویش سنووردارە. ئێران لەژێر مۆتۆی هاوسێیەتی و هاومەزهەبیدا پاساو بۆ دەستێوەردان و هەژموونەکەی بەکاردێنێ، بەڵام لەوە ناچێ ئەولەویەتی ئێران چاککردنی سیستەمی حوکمڕانی و بەرزکردنەوەی ئاستی ژیان و گوزەرانی کۆمەڵگاکانی ژێر هەژموونیان بێ، زیاتر لەوەی ئەمەریکا پێی دەکرێ، ئەگینا دەبووایە بەسرە و کەربەلا و ناسریە نموونەی پرشنگدار بن و لە هەولێر و #سلێمانی# ئاوەدانتر بوونایە. بەڵکو ئەولەویەتی ئێران بریتییە لە مسۆگەرکردنی لایەنە ئەمنیەکە لە رێگەی ئاکتەرە ناحکومیە هاوپەیمانەکانی.
بە پێچەوانەی ئەمەریکا، ئێران سیاسەتێکی روونی هەیە لە عێراق، دەزانێ چی دەوێ، بە چ ئامراز و رێگایەک پەیدای بکات و هەمیشە دەستیشی کەوتووە. لە عێراقدا، ئێران کۆمەڵێک ئامرازی سیاسی و ئەمنی و ئابووری و کۆمەڵایەتی و ئاینیی جیاوازی لەبەردەستدایە. بەرپرسە باڵاکانیان پەیوەندی شەخسی و راستەوخۆی زۆر باشیان لەگەڵ زۆرینەی سەرکردە سیاسی و ئەمنی و حوکمڕانەکانی عێراق پەیدا کردووە. ئێرانییەکان پێویستیان بەوە نەبووە بە رێگەی فەرمی و بەپێی پرۆتۆکۆڵی نێودەوڵەتی پەیوەندی بە حکومەت و دامەزراوە سیاسییەکانی عێراقەوە بکەن. لەجیاتیان، لەگەڵ کەسایەتی و باڵە جیاوازەکان مامەڵە دەکەن، هەریەکەیان بە تەنیا و بە جیا و بە خوردکراوەیی. سەردار قاسم سولەیمانی بلیمەت بوو له و جۆرە مامەڵەکردنە.
جا لە بەرامبەر هەڵکشانی هەژموونی ئێران، نفووزی ئەمەریکا لە عێراق هەمیشە روو لە کزی بووە و ئێستا کەمترین کاریگەری لەسەر بڕیاری سیاسی و حوکمڕانی هەیە. ئامرازەکانی بەردەستیشی تەنیا بریتین لە هەڕەشەی عەسکەری و دارایی. خۆ لە بیرکردنەوەیدا ترەمپ کەمترین حیساب بۆ دەوڵەتی عێراقی و سەرکردەکانی بەغدا دەکات، تا ئێستاش لە چوارچێوەی سیاستەکەیان بەرامبەر ئێران مامەڵە لەگەڵ عێراق دەکات و بگرە زۆر جار بە یەکچاو سەیریان دەکات.
=KTML_Bold=سیناریۆکانی ئەمساڵ لە ململانێی ئێران و ئەمەریکادا=KTML_End=
لە ساڵی 2020، چوار جۆرە سیناریۆ دەکرێ رووبدەن، بەڵام ئەگەری روودانیان جیاوازە.
=KTML_Bold=1- هەروەک پێشتر، نە شەڕ و نە ئاشتی، یان شەڕی بە وەکالەت و یەکتر ماندووکردن=KTML_End=
ئه و سیناریۆیە زۆرترین چانسی پەیڕەوکردنی هەیە، ئەگەرچی مەترسی زۆریشی پێوەیە. ئەمساڵ ئەمەریکا ئابڵۆقە و فشارەکان لەسەر ئێران توندتر دەکات تاوەکو باری ناو وڵاتەکە و نێوماڵی شیعەی عێراق ناسەقامگیرتر بکات، بە جۆرێک کە ئه و یەکڕیزییەی پێشوویان نەمێنێ. هاوکات ئاستی ئامادەباشیی هێزەکانی بە بەرزی دەهێڵێتەوە و سوودیش لە هەڵەکانی ئێران دەبینێ، هەروەک ئه و کەنارگیرییە نێودەوڵەتیەی لە ئەنجامی خستنەخوارەوەی فڕۆکە ئۆکراینییەکە دووچاری بووە.
لە بەرامبەردا، ئێران لە هەوڵەکانی بۆ وەدەرنانی لەشکری ئەمەریکی لە عێراق بەردەوام دەبێ، جا لە رێگەی شەڕپێفرۆشتن بێ بەهۆی هاوپەیمانەکانی یان لەڕێگەی پەرلەمان و حکومەتی عێراقی بێ. رەنگە دواجار ترەمپ تووشی جۆرە ئیرهاق و بێزارییەک بکەن کە دیسانەوە بەرپەرچی ئێران بداتەوە و گرژییەکان بگەیەنێتە ئاستێکی نوێ، یان بە پێچەوانەوە هەر خۆی بڕیار بدات عێراق بەجێبهێڵێ. لەوەدا دوور نییە سزاش بەسەر عێراقدا بسەپێنێ، کە رەنگە ببێتە مایەی تەپین و شکستخواردنی دەوڵەتی عێراقی. ئەوەش بۆ ئێران کێشە نییە، هەروەک سووریا.
=KTML_Bold=2- جەنگ=KTML_End=
چانسی ئه و سیناریۆیە هەمیشە زیندووە ئەگەرچی جارێ لاوازە. هەندێ چاودێر پێیانوایە کە ئێران بە دوای شەڕی رووبەڕووی پێشوەختەدا دەگەڕێ، ئەوەش وەک رێگایەک بۆ پاراستنی خودی رژێم لە راپەڕینی ناوەکی. بەڵام لە هەفتەی رابوردوودا ئێران ئه و دەرفەتەی هاتە پێش و نەیقۆستەوە. ئەوکات کەشێکی یەکڕیزیی ناوەکی و نێو شیعەی عێراقی هاتە کایەوە و ئەمەریکییەکانیش هێشتا بەوە رانەگەیشتبوون جووڵە بە هەموو هێزەکانیان بکەن و خۆیان بۆ شەڕی سەرتاسەری ئامادە بکەن. بەڵام دوور نییە ئێرانییەکان دوودڵ بووبن و پێیان باشتر بووبێ چەند مانگێک هەتا گەرمبوونی هەڵمەتی هەڵبژاردنی ئەمەریکا (لە بەهار تا پایزدا) چاوەڕێ بکەن. له و نێوەشدا خۆشیان هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی (لە شوبات) ئەنجام دەدەن. ئەوکات دوور نییە دۆناڵد ترەمپ ئامادەی سازشی زیاتر بێ.
مایەی سەرنجە کە چل ساڵە دەوڵەتی ئێران لە ململانێدایە لەگەڵ هێزە جیهانی و ئیقلیمییەکان، کەچی شەڕەکانی هەمیشە بە وەکالەت لەسەر خاکی وڵاتانی دیکە بە سەرکەوتوویی ئەنجامداوە. واتە راستەوخۆ رووبەڕوو لەگەڵ هیچ کامیان نەجەنگیوە. خۆ لەگەڵ تورکیا هەمیشە لە سووریا و عێراق لە ململانێی خوێناویدا بوو، کەچی پێنجسەد ساڵ زیاترە هیچ شەڕێکی راستەوخۆ لەنێوان ئه و دووە رووینەداوە. بۆیە مەسەلەی جەنگی راستەوخۆ لەگەڵ ئەمەریکا حیساباتی زۆری دەوێ.
=KTML_Bold=3- زیادنەکردنی گرژییەکان و تۆزێک خاوکردنەوە=KTML_End=
واتە هەردوو لایەنی ئەمەریکی و ئێرانی هەوڵدەن ساڵی (2020) بە سەلامەتی تێپەڕێنن هەتا پڕۆسەی هەڵبژاردن لە هەردوو وڵاتدا یەکلا دەبێتەوە. ئەگەر دیموکراتێکی وەک جۆو بایدن بووە سەرۆک، ئەوا دوور نییە رێککەوتنە ئەتۆمیە کۆنەکە زیندوو بکاتەوە لەگەڵ واژۆکردنی رێککەوتنێکی هاوتەریب سەبارەت بە نیزامی ئایندەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. خۆ ئەگەر ترەمپ دیسان هەڵبژێردرایەوە، ئەوا ئێرانییەکان دووچاری دوو ئەگەر دەبن، یان بەردەوامبوونی یارییەکە وەک ئێستا هەتا رادەی جەنگ، یان ترەمپی بزنسمان لە جەستە شەڕانییەکەی دێتەوە دەرەوە و دەستپێشخەرییەکی بێ پێشینە دەکات بۆ سازش و رێککەوتن. ئه و سیناریۆیەش چانسی لاوازە.
=KTML_Bold=4- خاوکردنەوە و دیالۆگ=KTML_End=
سیناریۆ نموونەییەکە بریتیە لە دیالۆگێکی جیددی هەمەلایەنە بۆ گەیشتن بە رێککەوتنێکی ریشەیی لە هەموو ئاستێکی ململانێکاندا. لەم سیناریۆیەدا، رۆڵێکی گەورەتر بە بەریتانیا و ئەوروپاییەکان دەدرێت بۆ نێوەندگیری و هێنانی هەردوولا بۆ سەر مێزی گفتوگۆ. ئەوانە رەنگە بتوانن ئێران رازی بکەن بە دووبارە دەستپێکردنەوەی دانوستاندنی ئەتۆمی و ئەمریکا رازی بکەن بە هەڵگرتنی بەشێک لە فشار و ئابڵۆقە ئابوورییەکان. بەڵام پەیڕەوکردنی ئه و سیناریۆیە لە ساڵی 2020 دا چانسی زۆر کەمە و بگرە لە کەشی بێمتمانەیی ئەمڕۆ و کەمپەینی هەڵبژاردنەکاندا زۆر زەحمەتە – ئەگەرچی لە سیاسەتدا هیچ سیناریۆیەک مەحاڵ نییە. [1]
=KTML_Bold=تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!=KTML_End=