ناڤێ بابەتێ: مافێ کەمینەیان د دەستوورێ عێراقێ دا
ناڤێ نڤیسەرێ: م. #ڕۆمان خەلیل ڕەسوڵ#
بابەتێ کەمینەیان ئێک ژ بابەتێن هەرە گەرمە د جیهانێ دا، و ب تایبەتی د وان دەولەتان دا یێن ژ پێک هاتەیێن جودا و جودا پێک دهێت، ژ لایەنێن جیاواز ڤە خواندن و ڤەکۆلین ل سەر ئەڤی بابەتی دهێن ئەنجامدان، دەستوور وەک بەرزترین یاسا د سیستەمێ یاسایی یێ دەولەتێ دا، گرنگیەکا مەزن دایە ئەڤی بابەتی، پاراستن و چاڤدێریکرنا ئەڤێ بابەتێ د دەولەتێ دا ئێک ژ ستوینێن ڕاگرتنا سیستەمێ دیمۆکراتی یە، و بەرقرارکرنا پێکڤە ژیانا ئاشتی یە، ژ بەر کو د فەرهەنگا سیاسی یا نووی دا دورپێچکر، بەرتەنکر، و سنوردارکرنا کەمینەیان ئەگەرە بۆ نە ئارامی و نە جێگیریکرنا سیستەمی دەولەتێ، ژ بەر ئەڤێ چەندێ کۆمەلگەهێ نێڤدەولەتی و دەستوورێن دەولەتان ب بەردەوامی مافێن کەمینەیان دکن ئێک ژ خالێن خوەیێن سەرەکی.
تێگەهێ کەمینەیان تێگەهەکێ نەرمە لەوران پێناسێن جودا جودا بۆ هاتینەکرن، بەلێ ژ ڕویێ یاسایی ڤە کەمینە، ئانکو کۆمەلە خەلکەکە دژین د دەولەتەکێ یان هەرێمەکێ دا، ژمارا وان کێمە هەمبەر ژمارا یێن دی، و تایبەتمەندیێن خوە یێن هەین چ ژ لایێ ئاینی یان نەتەوەیی یان زمانی یان ژی ئایدلوژی وفکری ڤە، و د هەولێن بەردەوام دانە بۆ پاراستنا ماف و تایبەتمەندیێن خوە. بێ دو دلی هەر ل دەمێ دارشتنا دەستوورێ عێراقێ هزر د ماف و ئازادیا کەمینەیان دا هاتکرن، لەوران پشتی ژ دایک بوونا دەستووری، کومە دەقەکێن دەستووری بوون ستوین و بناغە بۆ چەسپاندنا مافێ کەمینەیان، دەقێ (3) ژ دەستوورێ کۆمارا عێراقێ یێ سالا (2005) دبێژت: عێرقا وەلاتەکێ فرە نەتەوە، ئاین، مەزهەبە...، بێ گومان دانپێدانا دەستووری ب فرە نەتەوە، ئاین، و مەزهەبیا عێراقێ کەرەنتیەکا یاسایی یە بۆ کەمینەیان، کو هەموو نەتەوە، ئاین و مەزهەب ب ئازادانە و ئاشتی د عێراقێ دا ژیانا خوە بەردەوام بکن، و دەقێ (1/4) ژ دەستووری دیار دکت کو زمانێ عەرەبی و زمانێ کوردی زمانێن فەرمینە ل عێراقێ، و کەرەنتیا مافێن عێرقیان دهێت کرن کو زاروکێن خوە ب زمانێ دایکێ پەروەردە بکن وەک ترکمانی، سریانی، و ئەرمەنی ل دەزگەهێن فەرمی یێن حکۆمی و ل دویڤ سیستەمێ پەروەردەکرنێ، یان ب هەر زمانەکێ دی ل دەزگەهێن فێرکرنا تایبەت، زمان بۆ نەتەوان، ڕها پاراستنا کەلتۆر و چاندا وێ یە، ژ بەر ئەڤێ چەندێ دەستووری عێراقێ ڕێز ل زمانێن نەتەوەیێن کەمینەی گرتیە، و ماف دایە وان کو هەر نەتەوەک ب زمانێ خوە بهێت پەروەردەکرن، بێ گومان ئەڤ چەندە باشترین ئالاڤە بۆ هەر نەتەوەکێ کو پاراستنا چاند و هۆنەرا خوە بکت، دەستوورێ عێراقێ ل ئەڤی ئاستی نە سەکنی بەلکو پێنگاڤەک وێڤەتر هاڤێت و ب زەلالی د دەقێ (14) دا گوت: عێراقی یەکسانن بەرامبەر یاسایێ، بێ جوداهی، ژ ئەگەرێ ڕەگەزی، تۆخمی، نەتەوەیی، ڕەنگی، ئاینی، مەزهەبی، بیروباوەرا یان هزرا یان ئاستێ ئابوری یان کۆمەلایەتی، ئانکو هەموو مرۆڤ بێ جوداهێ وەک ئێکن بەرامبەر یاسایی، و ماف بۆ هەموو نەتەوە و ئایان و مەزهەبت و بیروباوەران نە، جوداهی د فەرهەنگا یاسایێ دا، شاشیەکا دژوارە.
کورتی یا ئەڤی بابەتی ئەوە کو دەستوور ل سەرێ هەرەمێ یاسایی یێ دەولەتێ دهێت، و هەموو دەستهەلاتێن گشتی یێن دەولەتێ دەستهەلاتا (یاسادانانێ، جێ بەجێکرنێ و دادوەری) پێدڤیە پیگیر بن ب دەستووری، و نابت ب چ ڕەنگان نە خەلک نە ژی دەولەت ژ بازنا دەستووری دەر بکەڤن، و هەر گاڤا ئەو چەندە ڕویدا ل وی دەمی دەولەت هەموو د کەڤت بەر پرسیارێ، و سیستەمێ دیمۆکراتی د دەولەتێ دا سەقەت دبت، و ماف و ئازادی دکەڤن بەر گەڤان، و چونکی ئازادی نە بۆ کەسەکێ یان نەتەوەکێ یان ئاین یان هەر پیڤەرەک دی یێ جوداهیێ یە، بەلکو ماف و ئازادی بۆ هەموو نەتەوە وئاینا نە، لەوران باشتر ئەوە دەولەتێن کو پێک دهێن ژ پێکهاتەیێن جودا، هزرا هاولاتی بوونێ بەلاڤ بکن، و هەر کەس خوە ب هاولاتیێ وێ دەولەتێ بدت دیارکرن، ئەگەر نە، دەولەت دێ د کەنارێ تاریاتیێ دا هندا بت.
1- د.رکزي طه شاهر، نظرية العامة للقانون الدستوري، دار النهضة العربيةن القاهرة، مصر، ط5، 2005
2- دستور جمهورية العراق لعام 2005. [1]