ناونیشانی بابەت: شەڕی دەوڵەت، بۆچی دەوڵەت؟
ناوی نووسەر: #ئەبوبەکر حەسەن#

دەوڵەت کۆتاییهێنان نییە بە شەڕ، درووستکردنی بەهەشتێک نییە لەسەر زەوی لەو شوێنەی کە دەوڵەت خۆی شەڕە و، لە ناو ستراتیژی هەیمەنەکردندایە. دەوڵەت کۆتایی شتەکان نییە، کۆتایی و پایانی ئەو پەیوەندییانە نییە کە ستەمکاریی و کەڵکەڵەی هەژموون و هەیمەنە و زاڵبوونی لێوە هەلدەقوڵێت، هەرگیز. دەوڵەتیش وەک هەر دراوێکی دیکەی ناو پەیوەندییەکان، لە ناو پەیوەندی هێزەکان و ستراتیژی بەرهەمهێنانەوەی هەیمەنەدا بارمتەی ئەو هێزەیە کە دەیجوڵێنێت و دەیکات بە ماکینەی بەرهەمهێنانی مانا لەپێناو هەیمەنەکردندا. دەوڵەت فۆرمێکی ئەقڵانی ڕێکخستنی پەیوەندییەکان و ململانێ و بەریەککەوتنی ڕەق و زبری بەرژەوەندییەکانە. دەوڵەت تا ئەم چرکەساتەی تێیدا دەژیین وەک تاکە ئەلتەرناتیڤێک بۆ ڕێکخستنی ململانێکان تێنەپەڕێنراوە، ئەلتەرناتیڤێک کە کەمترین زیانی ڕاستەوخۆی هەیە لەوەی بەشێک بێت لە ململانێکان، ئەلتەرناتیڤێک لە چاو فۆرمە سیاسییەکانی دیکەی دەسەڵاتدا کەمتر بە بارێکدا دەکەوێت، کەمتر بە قازانجی چینێک تەواو دەبێت. بەڵام وەهم و درۆیەکی گەورەیە بانگەشەی بێلایەنی دەوڵەت بکرێت و بڵێین دەوڵەت سەر بە هیچ هێز و ستراتیژیی بەرهەمهێنانەوەی هەیمەنە نییە، دەوڵەت بە بەراورد بە فۆرمەکانی دیکەی دەسەڵاتی سیاسیی کەمتر لایەنگیرە، کەمتر بە قازانجی هێزێکدا دەکەوێت و خۆی یەکلا دەکاتەوە. بەڵام، دەوڵەت لە هەناوی خۆیدا، بارمتەی ململانێی هێزەکان و پەیوەندی هێزەکان و ستراتیژی زاڵبوون و دەسبەسەراگرتنە. لێرەوە گەمژەیی و کاڵفامی کەسانێک دەبینن کە وا دەزانن بە هاتنە کایەوەی دەوڵەت ململانێیەک نامێنێت، وا دەزانن نادادپەروەرییەکان کۆتاییان پێ دێت، وا دەزانن لێرەبوونی دەوڵەت واتە ئاوابوون و نەمانی زەبروزەنگ و توندوتیژی. لەگەڵ دەوڵەت و لە ناو دەوڵەتدا، لەبەرانبەر دەوڵەتدا ئێمە هەمیشە و بەردەوام لە ناو شەڕێکداین دژ بە دەوڵەت و کەڵکەڵەو مەیلی کۆنترۆڵیی سەراپاگیرو تۆتاڵی دەوڵەت، ئێمە لەبەرانبەر بوونەوەرێکداین کە سرووشتی زەبروزەنگی فیزیکی و ماتریاڵی خۆی گۆڕیوە بۆ سرووشتێکی نەرم و نیان و کە شەرعییەتی خاوەندارێتیکردنی ئەم زەبرو زەنگ و تەندوتیژییە ڕەمزی و نا ڕەمزییەی لە ناو ڕەوایەتی و شەرعییەتێکی جیاوازدا بە دەستهێناوە. ماف، لۆژیک، ئەقڵ و بەرژەوەندی دەوڵەت سەر بە مافێکی ئیلاهیی و پاشایی نییە، تەنیا سەر بە خودی دەوڵەتە. دەوڵەت تا ئاستێک دەڕوات کە دەبێتە جێگرەوەی خودایی و مافی خودایی، بەشێوەک کە دەکرێت باس لە ستراکتۆرە میتافیزیکی- تیۆلۆژییەکانی دەوڵەت بکرێت. دەوڵەت دەسبەرداری ڕەهەندێکی ترانسێندێنتاڵی سیکیۆلاریزە بوو نابێت. لێرەوە، لە ناو گەشەی دەوڵەت و فۆرمەکانیدا ئێمە هاوڕێی فەلسەفەیەکی سیاسیی بەرەنگارخوازین کە کارو وەزیفەی هەمیشە پاشەکشەکردنە بە مەیل و کەڵکەڵەی پاوانخوازی دەوڵەت، ئەکتێکی بەرەنگاری لەپێناو هێشتنەوەی پەراوێزگەلێک بۆ ئازادی و سوبژێکتیڤیتێیەک کە سەرقاڵی ژیان و مافی ژیانکردنی جیاوازی هەبێت لەودیو یونیفۆرمخوازی دەوڵەت و دەزگاکانییە. هەر لێرەوەو دژ بەم ئەژدیهایە دەزگا مەدەنییەکانی کۆمەڵگەیەکی مەدەنی سەر ڕێگا دەخرێت: بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان، ڕێکخراو و دەزگا ناحکومی و نا دەوڵەتییەکان، گرووپەکانی فشار، ئۆپۆزسیۆنی سیاسیی... یاخود ئەوەی کە ژیل دۆلۆز ناوی ناوە ماکینەی جەنگی نۆمادیی و کۆچەرییەکان، هێلەکانی هەڵهاتن و بەرەنگاری، قەڵەمڕەویی درووستکردن، لە قەڵەمڕەوییخستن، بەرەنگاری سەیرورەیی و سەیرورەی بەرەنگاریی وبەرەنگاربوونەوە، کەمینە و بوون نە کەمینە. یاخود ئەوەی لە فەلسەفەی سیاسیی سپینۆزادا پێی دەڵێت هەمیشە ڕادیکاڵیزەکردنی دیموکراسی و دیموکراسی تەنیا، دیموکراسیی ئاسۆیی. بەمشێوەیە دەوڵەت کۆتایی شەڕێک نییە، بەڵکوو گۆڕینی فۆرم و میکانیزم و چەکی نوێیە لە شەڕدا. دەوڵەت هەرگیز بیناکردنی بەهەشتێک نییە، ڕەنگە خولقاندنی دۆزەخێکی لێبکەوێتەوە. ئەوە هێزە نا دەوڵەتییەکانن کاریان ئەوەیە نەهێڵن دەوڵەت ببێت بە دۆزەخ، ببێت بە ئامرازی چەوساندنەوەو ستەمکاریی. بە تایبەت لە کۆمەڵگەیەکی کۆنترۆڵیدا ئێمە هاوڕێی دەوڵەتێکن کە بە نەرم و نیانی و شاراوەیی لە پراتیکدایە، لە ترافیکی هاتوچۆوە تا دەگاتە دادگاکان، کایەی پەروەردە، ڕاوێژکارێک، مامۆستایەک، سەرپەرشتیارێکێ پەروەردەیی، زەبروزەنگی یونیفۆرمی جلوبەرگی قوتابییان... دەوڵەت لە ڕێگەی کەناڵەکانی ڕاگەیاندنەوە، لە ڕێگەی فەزای مەجازییەوە لە ناو ماڵەکانماندایەو ڕێگەمان پێداو، مۆڵەتمان پێداوە بێتە ژوورەوەو تەنانەت دەسکاری ژیانیشمان بکات. دەوڵەت بە تێگەیشتنە فوکۆیەکەی ئیتر لە ناو ژیان و بەرهەمهێنانی ژیاندایە نەک مەرگ و ترساندن و تۆقاندن. لەگەڵ ئەم دەوڵەتەداا ئێمە لە شەڕێکی نوێداین، پێویستمان بە چەکی نوێیە، سوژەی بەرەنگاری جیاواز کە چیتر سوژەیەکی شۆڕشگێڕ نییە بە مانا چەکدارییەکەی، ئێمە دەبێت جەنگی گەریلایی جیاواز سەر ڕێگا بخەین. کەواتە دەوڵەت فۆرمگەلێکی جیاوازی کەڵەکەبوونی سەرمایەی سەربازی، ئابووری و ڕەمزییە، فۆرمگەلێگی بە یەکداچوو بە شێوەیەک کە گشێک پیکدێنین لە ناو یەکێکدا، ئەم گشتە- یەکە بە یەکداچووە هەم تایبەتمەندییەکانی دەوڵەت پێکدینن، هەم دەوڵەت بەرهەم دێننەوە. ‎دەوڵەت ئەو میتایەیە کە دەکەوێتە سەروی دەسەڵاتەکانەوە. [1]