$بەرگرییەک لە #بزووتنەوەی گۆڕان#$
#زوبێر ڕەسوڵ#
#05-03-2019#
لە سەروبەندی پێکهێنانی کابینەی تازەدا بزووتنەوەی گۆڕان لە هەر لایەنێکی دیکە زیاتر ڕووبەڕووی گوشاری سیاسی و جەماوەری بووەتەوە بە بیانووی ئەوەی چۆن دەبێت بزووتنەوەیەک کە ئاڵاهەڵگری چاکسازی و گۆڕینی حوکمڕانی بێت لە هەرێمی کوردستان، بەشداری لە حکومەتێکدا بکات کە پارتی و یەکێتی تێیدا باڵادەستن. هەڵبەتە ئەگەر بەو پێوەرە بێت، دەبێت بزووتنەوەی گۆڕان تا چەند دەیەیەکی تریش بەشداری حکومەت نەکات و ئەو بوارە جێبهێڵێت بۆ هەمان ئەو مۆدێلە جووت حیزبیەی کە لەسەر بنەمای دابەشکردنی ورد و درشتی سامان‌ و سیاسەت کۆکن. بزووتنەوەی گۆڕان هەم ناو دەسەڵات و هەمیش دەرەوەی دەسەڵاتی تاقیکردووەتەوە، لەڕاستیدا لە قۆناغی چوونە ناو حکومەت گۆڕان توانی زۆرتر کاریگەریی لەسەر حکومەت هەبێ وەک ئەوەی لەدەرەوەی حکومەت کردی. چاکسازییەکانی #وەزارەتی دارایی# و پێشمەرگە و پاککردنەوەی لیستی مووچەخۆران و لیستی دەنگدەران و خانەنشینی و چەند بواری تریش بەشێکن لەو لێکەوتانەی ئەو ماوە کەمەی بەشداریی گۆڕان لە حکومەت، بەشێوەیەک ئەگەر ئەو دۆخەی داخستنی پەڕڵەمان و هاتنی #داعش#ی بەسەردا نەهاتبایە، ئەگەر گۆڕان دیدگایەکی فراوانتر و ئەزموونێکی زۆرتری کاری ئۆپۆزسیۆنی هەبووایە، ئەوا بوونی گۆڕان لەناو حکومەت دەسکەوتی باشتریشی دەبوو.
لەڕاستیدا بەهۆی تایبەتمەندییەکانی دەسەڵاتی سیاسی لە هەرێمی کوردستان، هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی دەرەوەی حکومەت جگە لە هاندانی خەڵک کە هەندێک جار دەسەڵات بە ئەنقەست بە ئاڕاستەی پشێوی سیاسی و خراپبوونی دۆخی ئەمنیش دەیبات، شتێکی تری لێناکەوێتەوە. ڕووداوەکانی 17ی شوبات و دواتریش ناکۆکی لەسەر یاسای سەرۆکایەتی هەرێم گەواهیی ئەو ڕاستییەن. بۆیە گرنگە هێزە ئۆپۆزسیۆنەکان بە گشتی و گۆڕان بە تایبەتی میکانیزمێکی دیکە بدۆزنەوە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو دوو پارتەی فەرمانڕەوا کە جیاواز بێت لە ئەزموونی چەند ساڵی ڕابردوو. دیارە دوای 9 ساڵ ململانێ لەگەڵ هێزەکانی دەسەڵات، ئەوجارەیان گۆڕان دەگاتە قەناعەتێک کە ململانێ لەناو دەسەڵات و حوکمڕانی ئاسانترە تا لەدەرەوەی دەسەڵات. بە واتایەکی تر پارتە دەسەڵاتدارەکانی هەرێمی کوردستان بە گفتوگۆ و ڕێنمایی زیاتر دێنە ژێر بار تا بە هەڕەشەکردن لەدەرەوەی دەسەڵات و هاندانی خەڵک لە دژیان.
بزووتنەوەی گۆڕان سەرەڕای ئەو هەموو تێبینی و کێشانەشی کە هەیەتی وەک ڕێکخراوێکی سیاسی و پڕۆژەیەکیش بۆ چاکسازی لە حوکمڕانی کوردی و دواتریش کارکردن بۆ گەیشتن بە دەسەڵات، تا ئێستا تاکە پڕۆژەیە لە بواری سیاسی و چاکسازی لە حوکمڕانی کە خاوەن ڕوئیا و بەرپرسیارێتییەکی نیشتمانیانە بێت لە ڕیفۆرمکردنی مۆدێلی حوکمڕانی. لەوانەیە بەشێک لە خوێنەرانی ئەم وتارە دەستەواژەی بەرپرسیارێتی وەک جۆرێک لە نەبوونی ئیرادە لێکبدەنەوە، بەڵام ئەو لێکدانەوەیە زۆر نادرووستە، چونکە لە چەند وێستگەیەکدا ئەو بزووتنەوەیە ئەوەندە ڕۆیشتووە تا لەوە نزیکبووەتەوە کە خودی مانەوەی خۆیشی وەک ڕێکخراوێکی سیاسی بخاتە مەترسییەوە لەپێناو کۆمەڵێک بنەما و پرەنسیپ کە ئەو بزووتنەوەیەی لەسەر دامەزراوە، تا دواجار بە دەرکردنی ئەو بزووتنەوەیە لە پەڕڵەمان و حکومەت و کەناڵەکانی حوکمڕانی کۆتایی هات. ناکرێت ئەو هەڵوێستەی گۆڕان لەبیر بکرێت لەدوای 16ی ئۆکتۆبەر کە ناکۆکییەکانی یەکێتی و پارتی گەیشتنە قوناغی هەڕەشەکردن بە دوو ئیدارەیی، بەڵام گۆڕان بووە بەربەستێک لە بەردەم ئەو ئاڕاستەیە.
ڕاستییەک هەیە کە دەبێت دانی پێدا بنرێت، ئەویش ئەوەیە کە درووستبوونی هەر بزووتنەوەیەکی ئۆپۆزسیۆنی لە هەرێم چەندە بەهێزیش بێت هەر بەقەد بزووتنەوەی گۆڕانی پێدەکرێت. ئێمە نابێت ئەو دۆخە سیاسی و هەرێمی و هەتا نێودەوڵەتییەش بەهەند وەرنەگرین کە زۆر جار بەربەستی سەرەکین لە بەردەم هێزێکی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی، بە تایبەت ئەگەر مەبەستی گۆڕینی دەسەڵاتی سیاسی بێت یاخود ڕوونتر بڵێین گۆڕینی ئەو فۆرمە دوو حزبیە بێت کە بووەتە واقیعێک نەک تەنیا لەسەر ئاستی ناوخۆ، بەڵکوو لەسەر ئاستی هەرێمی و دەرەوەش.
لەسەر ئاستی هەرێمی، بۆ هەریەکە لە تورکیا و ئێران ئەو دووبەشکاریە کارگێڕی و سیاسیەی لە هەرێمدا درووستکراوە باشترین دۆخە بۆ ئەوەی بتوانن ئاڕاستەی بکەن و ویستی خۆیانی بەسەردا بسەپێنن. لە هەڵسەنگاندنی بزووتنەوەیەکی سیاسی وەک بزووتنەوەی گۆڕاندا ناکرێت ڕەچاوی ئەو ڕاستییە نەکرێت کە سیاسەتکردن بە تایبەتیش بواری ئۆپۆزسیۆنبوون لە هەرێمی کوردستاندا بوارێکی تا بڵێی سەختە و وابەستەیە بە چەند هاوکێشەیەکی هەرێمی کە بەرەنگاربوونەوەیان لە توانای پارتێکی سیاسی زیاترە.
گۆڕان وەک ڕێکخراوێکی سیاسی تۆکمە کە بەشداری سێ هەڵبژاردنی پەڕڵەمانی کردووە، ئێستا کەوتووەتە سەر پێ و وەک دامەزراوەیەکی سیاسی جێگای خۆی قایم کردووە لە پڕۆسەی سیاسی هەرێمی کوردستاندا، بە جۆرێک کە پڕۆسەی بڕیاردرووستکردن تێیدا لە زۆر حزبی تر دامەزراوەییتر و ئاسانترە. نەک هەر ئەوە بەڵکوو ئەگەر وێنە گەورەکە ببینین، دەتوانین ئەوە بڵێین کە بەشێکی زۆری گۆڕانکارییە سیاسییەکانی ناو پڕۆسەی حوکمڕانی ئینجا چ لە پەڕڵەمان و حکومەت بێت یان لەناو خودی حزبەکانی دەسەڵات، بە جۆرێک لە جۆرەکان سەهمی بزووتنەوەی گۆڕانی تێدایە. هەر لە بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری سیاسی تاکی کوردەوە بگرە تا ڕەخساندنی بواری ڕاگەیاندنی ئازاد و چاکسازیی پەڕڵەمانی و درووستکردنی کولتووری ئوپۆزسیۆنبوون و دواتریش ڕەقابەت بەسەر دەسەڵات و حکومەت‌ و چەندان کەناڵی پەنهانی تر کە پێشتر نەبینراو بوون یان ئەگەر باسیشی لێوەکرابایە دەنگێکی زۆر کز و شەرمنانە بوون. ئەو بزووتنەوە سیاسیە لە سەرەتای هاتنە ناو کایەی ئۆپۆزسیۆنبوونەوە کۆمەڵێک گەنج و دەنگ و ڕەنگی تری هێنایە ناو دەسەڵات کە بەشێک نەبوون لە خوێن و سێبەری ئەو توێژە حوکمڕانە کلاسیکییەی سەردەمی شاخ، ئەوانەی بەشی هەرەزۆریان ئەگەر مەرگیش مەیدانی پێ چۆڵکردبن، لە دەرگایەکی ترەوە هاتوونەتەوە سەر تەختی حوکمڕانی.
لەلایەکی ترەوە‌ بواری سیاسەت بوارێکی تەواو ئەخلاقی نییە تا بڵێین ئەوانەی دەبنە بەشێک لەو بوارە ئیتر دەبێت بۆ هەتاهەتایە بە پاک‌ و بێگەردی بمێننەوە، بزووتنەوەی گۆڕانیش هەڵقوڵاوی ژینگەی سیاسی و کولتووری و کۆمەڵایەتی کوردستانە، دەکرێت کەسانێک هەبن بە دوای بەرژەوەندیی تایبەت و دەوڵەمەندبوون و پێگە و مەکانەتدا بگەڕێن، بەڵام بە بەراورد بە لایەنەکانی تر ڕێژەی ئەو کەسانە لەناو ئەو بزووتنەوەیە زۆر کەمترە تا لەناو لایەنەکانی تر. ڕاستە کەسانێک لەناو ئەو بزووتنەوەیەش بەهۆی مووچەی بەرزی هەندێک دەزگای وەک پەڕڵەمان و ئەنجوومەنی وەزیران دەسکەوتی ماددیی باشیان دەسکەوت، بەڵام ئەوە بەهیچ جۆرێک ناچێتە قاڵبی گەندەڵی و دزی، چونکە مووچە چ زۆر چ کەم مافی ڕەوای کەسەکەیە، بەڵکوو ئەمە لەڕاستیدا خراپیی دابەشکردنی داهاتە لەلایەن حکومەتەوە بەتایبەت لە بواری کارگێڕیدا کە دەکرێت سەرلەنوێ پێداچوونەوەی بۆ بکرێت.
ئەوەی زیاتر لەم وتارەدا مەبەستمە بیڵێم، ئەوەیە کە ئەو بزووتنەوەیە تا ئەو چرکەساتەش تاکە پڕۆژەی کارا و تەندرووستە بۆ چاکسازیکردنی بوارەکانی حوکمڕانی و گەشەکردنی دیمۆکراسی بەروارد بە گشت ئەو هەوڵانەی تا ئێستا هەن لە گۆڕەپانی سیاسی هەرێمی کوردستاندا. ئەو پڕۆژەیە ئومێدێکە پێویستە لە سیاقی سیاسی و کۆمەڵایەتی و دواتریش ئەو کەشە سیاسی و ئاڵۆزەی کە هەیە لە هەرێم و ناوچەکەدا هەڵیسەنگێنین. کۆمەڵێک پرس هەن بە تایبەت دەستکاریکردنی ڕژێمی سیاسی و سیستمی سیاسی، یاخود لادانی دوو حزبی دەسەڵاتدار، ئەمانە پڕۆسەی زێدە زەحمەتن لە ئێستادا، چونکە نەک بزووتنەوەی گۆڕان بەڵکوو پارتی و یەکێتیش بەو هەموو جوگرافیا و هێزی سەربازی و سامان و پێوەندییە هەرێمیانەی کە هەیانە ناتوانن بەبێ یەکتر حوکمڕانی هەرێم بکەن، بۆیە ئومێدی ئەوەی لایەنێکی ئۆپۆزسیۆن بتوانێت ئەو فۆرمەی حوکمڕانی بە ئاسانی ڕاماڵێت پرسێکی ئاسان نییە. ئەوەی لایەنی ئوپۆزسیۆن لە هەرێمدا دەتوانێت بیکات دوو بواری سەرەکین: یەکەم لە ڕێگای بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاریی سیاسی تاکی کورد بە ئاڕاستەی زەرورەتی چاکسازی لە حوکمڕانیدا. دووەمیش لە ڕێگای گوشار خستە سەر هێزەکانی دەسەڵات بە تایبەتیش لە حکومەت و پەڕڵەماندا، ئەگەرنا بژارەی سێیەم زۆر ئەستەمە لەو ناوچەیە دەرفەتێک بڕەخسێنیت بۆ گۆڕینی سیستمی حوکمڕانی بە فۆرمێکی لە خۆی باشتر. [1]