ناونیشانی بابەت: کام پڕۆژە یاسا دەستەبەری مافی گەلی کوردستان دەکات لەبەغدا؟
ئامادەکردن: #ڕێبوار محەمەد#

دوای ئەوەی پڕۆژەیاسیای بودجەی فیدراڵیم خوێندەوە کۆمەڵێک کەمووکوورتی و سەرپێچی دەستووری و ڕێکارو مەرج دانراون کەدەیانەوێت لە ڕێگەی ئەم پڕۆژەیاساوە هەموو کێشە کەڵەکەبووەکانی ساڵانی 2005 تا 2023 کەلەنێوان #هەولێر# و بەغدا هەن کەهۆکاری سەرەکی دەوڵەتی فیدراڵیە لەبەغدا کەدەستوور ڕایسپاردوون و پابەندی کردوون بە جێبەجێکرنی دەستوور بەگشتی مافەکانی کورد بەتایبەتی بەڵام دەوڵەتی فیدراڵی لەبەغدا هەردوای پەسندکردنی دەستوور کەوتنە پیلانگێڕی هەتا ئێستا نەک مادەیەک بەڵکوو بڕگەیەکیشیان جێبەجێ نەکردووەە دەستووریان سڕکردووە بەڵام کورد بەناچاری دەستی بۆ بەدەستهینانی مافەکانی خۆی کردووە بەڵام لەڕێکارەکاندا هەڵەی کردووەو بیانووی داوەتەدەست بەغدا.
لەم پڕۆژەیاسادا بەغدا هەموو کێشەکانی هێناوەتە ڕوو وەکوو کارت و مەرج دەیەوێت بەسەر کورد دا بێسەپێنتت بەبی ئەوەی ڕێگای دەستوور بگرێتەبەرو کێشەکان بەدەستوور چارەسەربکات و یاسای بودجەش لەو چوارچێوەدا پەسەند بکات. لەم نێوەندەدا تاکەکارتی بە‌هێزو گەرەنتی کاری مافەکانی کورد دەستووری هەمیشەیی ئێراقی ساڵی 2005و پێویستە کورد هەچی زووە نەهیڵێت ئەم پڕۆژە یاسا پەسەند بکرێت چوونکە بۆ سێ ساڵەو زیانی گەورە بەکوورد دەگەیەنێت و دەسەڵات دەداتە بەغدا لەدەرەوەی دەستوور مامەڵە لەگەڵ کورد بکات و ئەوکات کورد هیج کارتێکی بەدەستەوەنامێنیت و دەبێت ملکەچی هەموو داواکارەیەکانی بەغدا بێت.
پێویستە کورد ئەم داواکاریانە وەکوو مەرج لەناو پڕۆژەیاساکەدا جێگەبکاتەوە لەبەرانبەر داواکاری و مەرجەکانی بەغدا چونکە بەغدا کۆمەڵێک مەرجی لەسەر هەرێم داناوە ئەگەر هەرێم جێبەجێی نەکات ئەوا بودجە نانێریت، بەبۆچوونی من ئەمانە مەرج وداوا کاریەکانن کەلای خوارەوەن:
یەکەم: مەرجی چێبەچێکردنی مادەی 111 و 112 کە ئاماژە ئاماژە بەهاوبەشێتی ڕەستەقینەدەکات لەنێوان هەردوو لاو دەبێت لەکاتی پابەندبوونی هەرێم لە هەمان کاتدا دەوڵەتی ئێراق بەحکومەت و پەڕڵەمانەکەیەوە پابەند بن بە دەرچوواندنی یاسای نەوت وگاز ، یاسای دابەشکردنی داهاتە نەوتییەکان، قەربووکردنەوەی هەرێم بەهۆی زیانەکانی ڕژێمی پێشوو بەبڕێک بوودجەی دیاری کراو بۆ ماوەیەکی دیاری کراو کەلەم مادەدا هاتووە.
دووەم: دامەزراندنەوەی پەیکەری وەزارەتی نەوت و کۆمپانیای سۆمۆ بەپێی دەستوور نەک ئێساتاو دەبێت هاوبەشێتی ڕاستەقینەی تێدا فەراهەم بکرێت.
سێیەم: پێکهێنانی ئەنجوومەنی فیدراڵی بۆ نەوت و گاز و پاراستنی مافی کورد تائاستی ڤیتۆ.
چوارهەم: پیکهێنانی دەستەی سەربەخۆی چاودێریکردنی کۆکردنەوە و دابەشکردنی داهاتە فیدراڵیەکان و دابەشکردنی بەشیوەی داد پەروەرانە بەپێی مادەی 106 ی دەستوور.
پێنجەم: ئەنجامدانی سەرژمێری گشتی لە ئێراق و دیاری کردنی ڕیژەی کورد بە هەموو مافەکان و لەئێستاش ڕێژەکە لە 12.67٪ بگۆڕن بۆ 14٪ بەپێی داتاکانی وەزاەرتی بازرگانی ئێراق.
شەشەم: بەشداریکردنی کورد بەقەدەر ڕێژەی 14٪ کورد لەتەواوی داموو دەزگا فیدراڵیەکان لەبەغداو دەرەوەی وڵات چوونکە بەغدا لە بوودجەی سیادی و حاکیمەدا نەک بەپێی ڕێژەی کورد دەبڕێت بەڵکوو هەچی پێویستبێت دەیبڕیت و لەپاشان بە کورد بە لە 12.67 ٪ دیاری دەکات.
حەوتەم: دیاری کردنی بەشە بودجەی هەرێم لە کۆی بوودجەی خەمڵێنراو نەک داهات و خەرجی کردارەکی. لابردنی دەستەواژەی (النفقات الفعلية) لە هەردوو بڕگەی (یەکەم) و (دووەم) لە مادەی (12) لە پڕۆژە یاسای بودجەی ئێراقی فیدراڵ بۆ ساڵی 2023.
هەشتەم: وەرگرتنی پشکی کورد لە قەرزو هاوکاری و هەموو ئەوداهاتانەی بەهەرشێوەیەک دەست ئێراق دەکەویت بەڕێژەی 14٪ چونە لەم پڕۆژەیاسادا هەمووقەرزەکان و سوودی قەرزەکان لەپشکی هەرێم دەبڕدرێن ئەمە باداهاتوو . بۆ قەرەزەکانی ڕابردوش دەبێت پشکی کورد لەو قەرزانە بدرێتەوە بە کورد پاشان لێی ببڕدرێت.
نۆهەم: دیاری کردنی پشکی هەرێم لەبوودجەو داهاتی گشتی ئێراق نەک ئەوداهاتەیکە دەست هەرێم دەکەوێت ولابردنی ئەوبڕگەیەی کەدەڵیت نابێت پشکی هەێم زیاتربێت لەوەی کەخۆی بەدەستی دە‌‌هێنیت و ئەم مەرجە مەترسەیدارە لەوانەیە دۆخێک بیتە پێشەوە هەرێم نەتوانێت داهات پەدابکات بەشی پێداویستییەکانی بکات.
دەیەم: لابردنی 3 ترلیۆن و 876 ملیار تەرخانکراوە بۆ خەرجییەکانی پەیوەست بە (بەرهەمهێنان، گواستنەوە و هەناردەکردنی 400 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستان ڕۆژانەو دانانی بڕی پێویست کە دەکاتە 6 ترلیۆن و694 ملیار دینار. یانزەهەم: لابردنی مەرجی هەناردەکردنی 400 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بە پێی توانا وئاستی بەرهەم هێنانی نەوت لەوانەیە بەرهەم هێنانی کەم بکات.
دوانزەهەم: لابردنی مەرجی ئەومەرجەی کە لە مادەی 13 دا هاتووە کە تەسویەی ماف و پابەندیەکانی ساڵانی 2004 بۆ 2022 چونکە مەرجێکی قوورسە و نەبەسترێتەوە بە هەناردەکرنی پشکی کورد لەبوودجە.
سیانزەهەم: ئەومەرجەی کە لە بڕگەی پێنجەم لەمادەی 14 ی پڕۆژە یاساکە هاتووەبۆ درووستکردنی لیژنەیەک بۆ پێداچوونەوەی کێشەکانی کەرتی نەوت وگازی هەرێمی کوردستان لەڕابردوو ببەسترێتەوە بە جێبەجیکردنی ناوەرۆکی مادەی 111، 112، 106 و هاتووی بڕگەی یەکەم تا پێنجەمی پێشنیارەکانی من کەلەسەرەوە دیاریمکردووە.
چواردەیەم: گۆڕینی دەسەڵاتی بڕیاری کۆتایی لە بڕگەی حەوتەمی مادەی 14ی ئەم پڕۆژە یاسا بەشێوازیک کە مافی کورد پارێزراوبێت چونکە لەوانە سەرۆک وەزیرانی ئێراق بەقازانجی کورد بڕیار نەدات. مەبەست لە خستنەڕووی ئەم کێشانە بەم شێوەیە بۆ بەرچاوڕوونی بەڕێزانی ئەندامانی کورد لە ئەنجوومەنی نوێنەران بەتایبەتتریش ئەندامانی هەردوو لیژنەی دارایی و یاسایی لە ئەنجوومەنی نوێنەران و زیادکردنی ئەم پێشنیارانە بۆ ناو ئەم پڕۆژە یاسا بۆ دەستەبەری و پاراستنی مافی کورد لە یاسای بودجەی فیدراڵی لە 2023 بۆ 2025.
[1]