بنای باستانی خانا #ایزدی# در نزدیکی معبد #لالش# و در حدود یک کیلومتری این معبد در استان #دهوک# قرار دارد کە از سه قسمت تشکیل شده است:
قسمت اول ساختمانی است که به سالن منتهی می شود، تالار به سبک یک تکه ساخته شده است و ستون های متعددی در مرکز ساختمان برای نگهداری سقف وجود دارد کە به سبک گنبد بلند ساخته شده است، ستون ها از تخته های سنگی بزرگ و با افزودن سنگ های کوچک در قسمت بالا، دارای طرح هندسی زیبایی هستند.
قسمت دوم بنای تاریخی از دو اتاق کوچکتر تشکیل شده است، در یکی از اتاق ها ورودی اصلی ساختمان وجود دارد، این در حالی است که بخشی از دیوار و مشبک فرو ریخته و با قطعات آهن و چوب توسط شهروندان نگهداری می شود اما احتمال ریزش و آسیب زیاد است. پشت این قسمت راهرویی وجود دارد که قسمتی از دسترسی به سالن اصلی است، بخشی از دیوار بر اثر بلایای طبیعی فروریخته است، در داخل قسمت اصلی، تالار بزرگ، از پنجره های مربعی برای رساندن نور به فضای داخلی ساختمان استفاده کردند، با قرار دادن سنگ ها به صورت مربع و ایجاد فضا در دیوارها ساخته می شود و روی هر دیوار حدود دو تا سه پنجره وجود دارد.
به گفته باستان شناسان و شواهد تاریخی قدمت این بنا به دوره سومریان یعنی حدود پنج هزار سال پیش برمی گردد، این مکان در ابتدا به عنوان یک معبد مذهبی استفاده شدە است،
اما بعداً برای پذیرایی از زوار ایزدی که از جاهای مختلف به ویژه از هند به لالش برای شرکت در جشن جمای آمده بودند ساخته شد. گفتهای وجود دارد که این بنا بعدها به عنوان مرکز مذهبی برای تصحیح متون مذهبی مورد استفاده قرار گرفت. سالمندان و مردان متدین معتقدند خانا ایزدی یکی از کمیاب ترین آثار ایزدی است که دست نخورده باقی مانده است.
این اثر کمیاب و باستانی اکنون به عنوان آغل گوسفند و گاو مورد استفاده قرار می گیرد که خطر ریزش و فرسودگی را افزایش می دهد، اهمیت آن نیازمند توجه بیشتر از طرف مسئولین است.[1]