پۊختێوە جە تاریخو هۆرامانی و سرووشتو ژیوای خەڵکەکەیش
بەشۍ: یەرەمە
نویستەی: #ئیبراهیم میکە عەلی#
چڼ تایبەتمەندیېوە ناوچەو هۆرامانی و خەڵکەکەیش
ئەر یوٙ پەرسوٙ ئەو هۆرامیېوە یام ئەو یوٙی هەکە زانشتش بوٙ بارەو هۆرامانیۆ و واچوٙ: تایبەتمەندییٛ هۆرامانی و خەڵکەکەیش چیٛشنیٛ؟
بە پەیلواو من هۆرامیەکە یام کەسە شارەزاکە ئەپی جوٙرە جواوش مڎوٙوە و ماچوٙ:
- هۆرامان ناوچېوە سەخت و کەشەڵانا.
- خەڵکەکەیچش خەڵکێوەن هەرمانکەردەینە چەنەئاما و نەفەس دریٛژا.
- هۆرامان ئەر چواردەوریچش گیٛریابوٙ و ڕاکیٛچش وزیێبارە، خەڵکەکەش تاوانش پەنەوازەکا ژیوای ویٛش دەسۋزوٙنە و پەکەش نەکەوتیٛنە.
- هۆرامان یاگێوەنە چوٙتاشیٛ و ئوٙسێ خاسیٛش چەنە بییٛنیٛ و ژەنیشا دەسڕەنگینیٛ بییٛنیٛ و جوٙڵا و ئوٙساکارەکیٛشا، پاڵێ و پوٙشاکی دەسچن و جاجم و مازڵۊخە و وەریٛسە و گڵیٛمە و مەوجە و فەرەنجی و کەڕەک و مەهاڎیٛ و کاسەو چەمچەی چوین و وەروەماڵ و چڼەها چیٛویٛ تەریٛچش چەنە دروسیٛ کریا.
- یاگیٛ هۊرکەوتەی دەیان هوٙنیارە نامڎارانە.
- زوانی هۆرامی زوانێوە قەڎیمین و سەڎان ساڵیٛ ناوچېوە وەرفراوانو وەرکەوتی دلیٛڕاسەینینە زوانو ئایینی و ئەدەبی بېیەن.
- هۆرامان یاگیٛ شیٛخا و پیرا بییٛنە و (99) پیریٛش چەنە بییٛنیٛ.
- هەتا سەڎەی حۆتەمی کوٙچی خەڵکو هۆرامانی نەلێنیٛ سەرو دینو ئیسلامی.
ئی خاڵیٛ و چڼانی تەر ڕاسیٛنیٛ و کەس نمەتاووٙ دڎانشا نەنیوٙ پوٙرە، وەلێم چیٛگەنە چڼ پەرسێوە مەیا وەرۆ و پەرسا:
پەرسێوە جە گردی زاقتەرە چیٛگەنە سینە مزنوٙ و پەرسوٙ: ئانا زاناما شیٛخی نامێوە عەرەبېیەنە و نامیٛنە پەی گەورەو ئایینو ئیسلامی و ڕابەری ئایینی ئا ئایینیە، ئەی واچیٛ (پیر) ی یانێ چیٛش؟
پەی جوابو ئا پەرسیٛ واچمیٛ:
پیر نامیٛنە پەی ڕابەری ئایینی ئایینو زەردەشتیەتی، گردما مزانمیٛ دەسەواچەو پیرو موغانیچ دنیاو ئەدەبینە فرە بەکار مێ.
خوڎا یاربوٙ بەشێوە سەربەویٛنە بە وردیی قسیٛ سەرو پیرا هۆرامانی و تایبەتمەندیەکاشا کەرمیٛ.
وەلێم چیٛگەنە پەرسێوە تەرە هەنە ئارانە ئاڎییچە ئانیٛنە هەکە ئی گرد پیرە زەردەشتییٛ، هۆرامانەنە چیٛششا کەردەن و چی چاگە گلیٛریٛ بییٛنیٛوە؟
خوٙ فرێوە جە ناوچەکا تەرو وەڵاتو کوردەواریی فرە بەپیتتەریٛ بییٛنیٛ جە هۆرامانی و ژیوایچ وەشتەر و ئاسانتەر بېیەن دلیٛشانە، گیٛرە خونچیا تەریٛچ بییٛبا پەی وەڵاو کەردەیۆ ویر و باوڕە دینیەکایچ.
- ئایا چی ئەچی ناوچە سەخت و کەشەڵان و کەم دەرامەتەنە ئا گرد پیریٛ چی گلیٛریٛ بییٛنیٛوە؟
ئا (99) پیرەیچە هەکە باسکریا تەنیا ئانیٛنیٛ هەکە کتیٛبەکا یارسانی و دەسنویسە قەڎیمیەکانە هەکە گرد هینی سەردەمو دماو ساسانیەکانیٛ توٙماریٛ کریێنیٛ و خوڎا مزانوٙ چڼانی تەریچ بییٛبا و نامیٛشا گومە بییٛبوٙ.
- چی ناوچەنە چی ئا گرد هونیارە ئەویٛستایی سەرەشا هوردان؟
ئایا پەی ئانەیە مەگیٛڵوٙوە هەکە: زوانی هۆرامی پەیوەسیی ڕاسەوڕاسش بېیەن چەنی ئا زوانیە هەکە پەنەش وچیوٙ زوانی ئەویٛستایی، یام ڕاستەر نېیا واچمیٛ زوانی هۆرامی هەر ڕوڵەو ئا زوانینە؟
- ئا گرد کسمە دەسییٛ چی و چەنی دەگایەکا هۆرامانینە پەرەشا سانان؟
جواو ئی پەرسا ئا ڕازیٛنە هەکە هۆرامان (2300) ساڵیٛن دڵو ویٛشەنە ئاستیٛنەشۆ.
ڕاسەش و پاکەش ئانیٛنە هەکە تیرە یام هوٙزو موگان (موغان) ی وەڵیٛ سەرهوردای زەردەشتی و دینەکەیشەنە، ئاڎیٛ ساحیبیٛ ڕەسەنیٛ زوانو ویٛشا بیٛنیٛ و هەرمانەو (ئایېرەوان) ئاترەوانیچشا گیٛرتیٛبیٛ دەسو ویٛشاو پا وەساسەتۆ پایەگێوە دیارشا بیٛ دلیٛ گلیٛرگەو ئا سەردەمینە، هەکە زەردەشتیچ سەرەش هوردا، گاتاکیٛش و سرود و دەقە ئاینییەکیٛش پا زوانیە واتیٛوەو چا ڕاوە ئا زوانە هەکە ئیسە هۆرامی ڕوٙڵەی شەرعیشا، بی بە زوانی دینیی زەردەشتیەتی و وردە وردەی بە نامیٛ زوانو ئاویٛستایۆ نامیٛش بەرکەردە، دمای ماوێوە ئا نامیٛ بڕیا باڵاو زوانەکەیرە و موگەکیٛ تەنیا پیٛسەو تیرێوە مەنیٛوە گوایا بە زوانی ئاویٛستایی قسیٛ کەریٛنیٛ.
پا نونگۆ موگەکیٛ دلیٛ ئاینو زەردەشتینە پایەگێوە هیٛقمشا دەس ۋست و فرەو ویارە سیاسیی و سەربازیی و داراییەکایچەنە قسیٛ یوەمە هینەو ئاڎیشابیٛ، بوٙنەو ئا پایەگایۆ دماتەریچ سەردەمو فەرمانڕەوایی مادەکا و هەخامەنشینەکا و ئەشکانیەکا و تاخایتێ ساسانیەکایچەنە فرە بە هیٛزیٛ بییٛنیٛ و قسیٛشا لوێنە و ئاڎیٛ پەشتەو دەسەڵاتو فەرمانڕەوایەکاوە بییٛنیٛ.[1]