پۊختێوە جە تاریخو هۆرامانی و سرووشتو ژیوای خەڵکەکەیش
بەشۍ: سی و پەنجەمە
نویستەی: #ئیبراهیم میکە عەلی#
ئەدەب و هونەر یام هوٙنا و هونەر هۆرامانەنە

هۆرامانیی وردتەر سەرو بابەتەکەیۆ مدران و قسیٛش سەرو هوٙرەی و سیاوچەمانەی و جوٙرەکاشا کەردیٛنە و سەلەمنانش هەکە گرد بنەڕەتەنە نیاییش و لاڵیایۆین، هوٙرەی بەسوٙوە بە واچیٛ (ئاهورا)یۆ هەکە نامیٛ خوڎاینە، سیاوچەمانەیچ بەسوٙوە بە واچیٛ (سیاو دامانەیۊ) بە ماناو گجی دەرەدامانی هەکە پوٙشاکی تایبەتو موغ و ڕابەرە ئایینیە زەردەشتیە سرودواچەکا بېیەن و دمای ئامای ئیسلامی ئاوازەکیٛچ بە نامیٛ پوٙشاکو بواچەکاشۆ نامیٛش بەرەکەردیٛنە.
ئینە بارەو هونەرو گوٙرانیاوە، بارەو هونیایچۆ پیٛسە وەڵتەر واتما بە هەمان جوٙر سەرچەمەکانە بە وردی قسیٛ سەرو ڕیٛخەو سەرهوردایش و قوٙناغەکا پەرەسانایش و ژیوانامەو فرەو هوٙنیارە کوٙن و نەوەکا کریێنە، بوانی پەیجوٙرکار متاووٙ سەرێ بڎوٙ سەرچەمەکا.
چیٛگەنە و چی پوختەنە ئیٛمە تەنیا نامیٛ چڼ هوٙنیارێوە و چڼ هونەرمەند (گوٙرانیواچ)ێوە هۆرامیە قەدیمیا بەرمیٛ پیٛسەو نمونێوە پەی ئا کەسا هەکە هۆرامان و هونەر و ئەدەبی هۆرامیی تازەنە بە سەرمەشقیٛ هونەری و هوٙنیا واتەی مژماریا.
هوٙنیارەکیٛ:
1- مەڵڵا مسەفای بیٛسارانی (1641-1702ع).
2- مەڵڵا خدری ڕواری (1734-1795ع).
3- صەیدی هۆرامی (1785-1845ع).
4- میرزا ئوٙلقادری پاوەی (1850-1910ع).
5- مەڵڵا حەسەنو دزڵییٛ (1858-1945ع).
6- جەهان ئارای پاوەیە (1859-1911ع).
هونەرمەند (گوٙرانیواچ)ە کیٛ:
1- ڕەحمەتی ئەحمەدو نازاریٛ (1976ع مەردەن).
2- ڕەحمەتی جهانبەخشی غەفوری (1935-2023ع).
3- کاک حەمەحسەین کەیمنەیی (1928ع جە ئەڎێ بېیەن) .
4- کاک عوسمان کەیمنەیی (1935ع جە ئەڎێ بېیەن).
5- کاک شەفیٛع کەیمنەیی (1941ع جە ئەڎێ بېیەن).
6- کاک جەمیل نەوسوڎی (1946ع جە ئەڎێ بېیەن).
ئینە سەرەڕاو ئانەیە هەکە سەردەمانێوە زوانی هۆرامی زوانو ئایینی و ئەدەبی و تاخایتێ سەردەمو ئەردەڵانەکایچەنە زوانی ئەمیریی و دەسەڵاتیچ بېیەن، چا سەردەمانە دەیان و سەدان هونیاریٛ هۆرامییٛ و نا هۆرامییٛ و بەرو هۆرامانیۆ بە هۆرامی هوٙنیێشا هوٙنێنیٛوە و نیاییشی ئایینیشا کەردەن.[1]