سَلماس یکی از شهرهای منطقه شمال غرب ایران است که در استان آذربایجان غربی واقع شدهاست. سلماس دارای مرز زمینی با کشور ترکیه است و از بازارچه مرزی و منطقه اقتصادی ویژه برخوردار است. سلماس یکی از شهرهای جاذب توریست است. منطقه سلماس همچون دیگر مناطق آذربایجان با داشتن طبیعتی زیبا و کوهستانهای سرسبز و پرآب توانستهاست در طول تاریخ بشری، مأوای مناسبی برای اسکان و زیست گروههای مختلف انسانی فراهم کند. بر اساس کاوشهای باستانشناسی انجام شده در تپههای باستانی اطراف شهر سلماس که در سال 1371 انجام گرفت، قدمت تمدنی سلماس به حدود 9 هزار سال قبل برمیگردد.
شهر سلماس به عنوان اولین شهر شطرنجی ایران شناخته میشود و تنها شهری است که به این شیوه مدرن در استان آذربایجان غربی احداث گردیدهاست. این شیوه مدرن از شهرسازی با خیابانهای شطرنجی و هندسی منظم، جلوههای ویژهای به این شهر بخشیدهاست که نظیر آن را در کمتر شهری در ایران میتوان مشاهده کرد.
سلماس علاوه بر پیشینه تاریخی چندین هزارساله خود یکی از شهرهای مهم آذربایجان در تاریخ تحولات سیاسی ایران بودهاست. مردم سلماس از دیرباز نقش عمدهای در تحولات کشور ایفا کردهاند و سلماس یکی از مراکز اصلی فعالیت مشروطه خواهان در دوران مشروطه بودهاست.
=KTML_Bold=مردم =KTML_End=
بیشتر مردم سلماس به زبان ترکی آذربایجانی سخن میگویند و همچنین بخشی از مردم سلماس به زبان کردی کرمانجی صحبت میکنند که بیشتر ساکن بخش کوهسار این شهرستان هستند. به علاوه عدهای از یهودیان هم تا سدهٔ بیستم در این منطقه زندگی میکردند. طبق سرشماری سال 1395 جمعیت شهر سلماس بالغ بر 92٬811 نفر میباشد.
در جلد چهارم کتاب «فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادیها)» زبان مردم سلماس، زبان ترکی آذربایجانی مذهب آنها شیعه ذکر شدهاست و به سکونت چند خانوار آشوری مسیحی در این شهر نیز اشاره شدهاست.
=KTML_Bold=موقعیت جغرافیایی=KTML_End=
سلماس مرکز شهرستان در 38 درجه، 12 دقیقه شمالی و 44 درجه و 46 دقیقه و 40 ثانیه شرقی در استان آذربایجان غربی واقع شدهاست.
سلماس در شمال شهر ارومیه و در کنار مرزهای ایران و ترکیه و ساحل دریاچه ارومیه واقع شدهاست. سلماس از شرق به دریاچه ارومیه و از غرب به مرز ایران و ترکیه محدود است، از شمال به شهرستان خوی، از جنوب به شهرستان ارومیه محدود میشود.
فاصله سلماس از ارومیه 95 کیلومتر، از همسایه شمالی، خوی 45 کیلومتر، همسایههای شرقی شبستر و تسوج به ترتیب 90 و 55 کیلومتر میباشد. سلماس از طریق جاده گونئی با تبریز ارتباط دارد. این جاده در حدود 160 کیلومتر طول دارد. از طریق راهآهن سلماس به تبریز، تهران، آنکارا، استانبول و سوریه میتوان مسافرت کرد. ایستگاه قره تپه سلماس محل استقرار گمرک میباشد. مسافرین استانبول و سوریه امور گمرکی خود را در اینجا انجام میدهند.
=KTML_Bold=پیشینه =KTML_End=
بر اساس مطالعات باستانشناسی که از تپههای محدوده شهر سلماس به عمل آمد، قدمت تمدنی این منطقه به حدود نه هزار سال قبل (هفت هزار سال قبل از میلاد) میرسد و اولین قوم مشخص در سلماس اقوام سومری بودهاند.
برخی بر این باور اند شهر اولهو یا اولخو پایتخت دوم حکومت اورارتوییان همان سلماس است.
امروزه محققین دخمههای موجود در «قارنی یاریق»، «هؤدر»، «دئریک»، «زنجیر قالا» و چهریق و آثار مختلف قلعههای خان تختی، کاظم داشی «گؤیرچین قالا» را آثار اورارتویی میدانند.
بلاذری جغرافیدانی است که در زمان فتح موصل به سال 20 هجری به سلماس اشاره میکند و آن را در کنار شهرهای ارومیه و خوی نام میبرد.
=KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org//files/relatedfiles/2015/127092/0001.JPG?ver=20150922095310=KTML_Photo_Alt=سلماس=KTML_Style=width:25%;height:20%;float:left;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org//files/relatedfiles/2015/127092/0001.JPG?ver=20150922095310=KTML_Photo_End=
ابن حوقل به سال 368 هجری در کتابش صورة الارض از سلماس نام برده و آن را شهری متوسط، زیبا و شهری آباد و پر نعمت توصیف میکند.
مقدسی در کتابش احسن التقاسیم به سال 375 ﮪ. ق سلماس را شهر زیبا با بازارهای فراوان معرفی میکند و به مسجد جامع این شهر که از سنگ ساخته شدهاست، اشاره میکند.[20](محل این مسجد بین امامزاده و ساری مسجد بوده که آثار آن هنوز هم باقی است)
مقدسی به حضور کردهای هذبانی و سکونت آنها در این منطقه اشاره میکند برخی از مورخان، روادیان را نیز شاخهای از کردهای هذبانی دانستهاند روادیان در واقع عشایر عرب مهاجر به منطقه بودند که در دوره اسلامی در این مناطق سکونت گزیدند و فرزندان هندوایرانی زبان شده آنها بعداً در طی قرون 10 و 11 میلادی نقش پر رنگی در بخشهایی از آذربایجان و ارمنستان ایفا کردند.
در دروه ایلخانان مغول آذربایجان به دلیل مرکزیت و اهمیتی که برای پادشاهی داشت، توسعه روزافزونی پیدا کرد و شهر سلماس همانند دیگر مناطق آذربایجان توسعه و آبادانی فراوان یافت.
حبیب زاهدی در کتاب بررسی و تحقیق دربارهٔ شاهپور آذربایجان بیان میکند، آنچکه در رابطه با سلماس در نوشتههای تاریخنگارهای اسلامی آمده، در واقع ارتباط با کهنه شهر دارد که در دوره قاجاریه این شهر اهمیت خود را از دست میدهد و در طی تحولات بعدی منطقه دیلمقان که در نزدیکی سلماس قدیمی واقع بودهاست در اثر موقعیت مناسب و ممتاز طبیعی و جغرافیایی خود، رو به توسعه و گسترش مییابد. در کتاب جغرافیای تاریخی گیلان و مازندران و آذربایجان به دیلمقان اشاره میشود، دیلمقان آبادی جدیدی است که به فرمان امیر خان قاجار از بستگان فتحعلی شاه احداث گردید و کهنه شهر نیز در یک فرسخی آن واقع شدهاست در سال 1309 خورشیدی زمین لرزهای به مقیاس 7٫2 ریشتر این شهر را که دیلمقان نامیده میشد ویران میکند. شهر جدید سلماس در کنار ویرانههای دیلمقان، با اصول شهرسازی مدرن، و با ایمنی بالایی (نقشه خیابان کشی شطرنجی) دوباره بنا میشود و نام شاپور به خود میگیرد.
ملکزاده نویسنده کتاب تاریخ 10 هزار ساله سلماس بیان میکند با توجه به اینکه پس از زلزله دیلمقان و شهر بهطور کامل و صد در صدی تخریب شده بود، لزوم احداث شهر جدید بجای آوار برداری مورد توجه قرار گرفت و شهر جدید سلماس در کنار ویرانههای دیلمقان، با اصول شهرسازی مدرن، و با ایمنی بالایی (نقشه خیابان کشی شطرنجی) دوباره بنا گردید.
سلماس تنها شهر شطرنجی استان آذربایجان غربی و اولین شهر شطرنجی ایران بهشمار میرود که بعد واقعه زلزله 1309 دیلمقان، سلماس جدید به صورت شهرسازی مدرن در محل فعلی احداث گردید. از شهرهای معروف خارجی و مدرن که به این شیوه احداث و گسترش یافتهاند، شهر لس آنجلس آمریکا و شهر تورنتو در کانادا میباشد. [1]