عنوان: تپه کوتی برچم (چایونو)... اولین سکونت انسان در شمال کوردستان
تپه چاینو، تپه ای باستانی در شمال #کوردستان# است که قدمت آن به دوران ماقبل تاریخ می رسد. این تپه که به (کوتی برچم) نیز معروف است در شمال روستای (هیلار) قرار دارد.
به گفته منابع، تپه کوتی برچم (چایونو) یکی از اولین سکونتگاه های ترکیه است که کاوش های علمی منظمی در آن انجام شده است، و شواهد مهمی وجود دارد که آغاز استقرار و اولین استقرار عصر حجر در شمال کردستان بر روی این تپه بوده است، و یکی از مکان هایی است که اولین مواد معدنی، کشاورزی، محصولات کشاورزی یا فرآیند کاشت گیاهان در آن آغاز شدە است، و همچنین یکی از اولین مکان هایی است که حیوانات به ویژه خوک، بز و گوسفند در آن اهلی شداند.
منابع می گویند که تپه کوتی برچم (چایونو) داتاهای بسیار مهمی از نظر تاریخ معماری دارد. کوته برچم از نظر انعکاس جزئیات تمام مراحل به ویژه از عصر حجر بدون سفال تا عصر حجر با خاک رس، سکونتگاه بسیار مهمی و از اولین زندگی سکونتگاهی تا یک منطقه روستایی سیستماتیک و گذار به تولید غذا.
دکتر ساریالتون، باستان شناس و مدرس دانشگاه چاناکەلە اونسکیز مارت،بخش موزەشناسی، که امسال با تیمی متشکل از 48 نفر در حال انجام کاوش ها و تحقیقات در تپه کوتی برچم است، میگوید: چایونو یکی از این اقامتگاه هاست که انتقال به زندگی مسکونی را به خوبی نشان می دهد. وی ادامە می دهد: این اولین مکان سکونت نیست، سکونتگاەهای زیادی وجود دارد، اما تپه چایونو اولین فرآیند را با تمام جزئیاتش توصیف می کند. این تنها سکونتگاهی است که داتاهای دقیقی را در بسیاری از زمینه ها ارائه می دهد، از کشاورزی گرفته تا دامداری، از مواد معدنی تا معماری، از سنت های تدفین گرفته تا تمام داتاهای زندگی روزمره، از موروها تا شکل ها و غذاهایی که می خوردند. تپه چایونو داتاهای زیادی دارد و ما در تلاش برای درک مرحله فرهنگ سفال 8000 سال پیش هستیم. ساریالتون گفت منطقه کشف شده در حین کاوش ها به 10500 سال قبل باز می گردد. وی همچنین خاطرنشان کرد: این منطقه از نظر تدفین حائز اهمیت بوده و بیانگر سنت های آن زمان است. قدمت سکونتگاههای این تپه باستانشناسی در کرانههای رود دجله به 10000 سال قبل میرسد و در سال 1963 طی یک بررسی سطحی کشف شد. اولین کاوش در این تپه باستان شناسی در سال 1964 توسط دکتر هالت کمبل و دکتر رابرت جی انجام شد.[1][2]