ئەوەی لە بڕگەکانی پەیوەندار بە هەرێمی کوردستانەوە لە یاسای بودجەی گشتیی عیراقی فیدرالدا بۆ ساڵی 2017 هاتووە، پیلانێکی سیاسیی مەترسیدارە دژ بە هەرێمی کوردستان و بەداخەوە ئه و پەرلەمانتەرانەی کوردستانیش کە دەنگیان بۆ یاساکە داوە، زانیبێتیان، یان نەیانزانیبێت، سەرەڕای پێدانی زانیاریی پێویست پێیان، پێچەوانەی بەرژەوەندییە گشتییەکانی هەرێمی کوردستان و مووچەخۆران، دەنگیان بە یاساکە داوە بێ ئەوەی ڕەچاوی ئەوە بکەن کە ئەمە لە خزمەتی بەرژەوەندیی گشتیدا نییە. بۆیە نوێنەرانی کوردستان لە بەغدا دەبێ وشیار و ئاگاداربن و نەکەونە تەڵەی ناحەزانی کوردستانەوە و نەبنە بەشێک له و پیلانە ڕەشانەی دژ بە خەڵک و ماف و دەستکەوتەکانی و ئایندەی هەرێمی کوردستان ئەنجام دەدرێن.
بەراورکردن و لێکدانەوەیەکی سادەی ژمارەکان بەسە بۆ ئەوەی بزانین کە یاساکە لەدژی هەرێمی کوردستان ئامادەکراوە و هیچ بنەمایەکی ڕاستی تێدا نیە و بە هیچ شێوەیەک ئەوەی لە یاساکەدا بۆ هەرێمی کوردستان دیاری کراوە، ناکاتە هێندەی ئەوەی هەرێمی کوردستان لە فرۆشی نەوت و داهاتەکانی ناوخۆوە دەستی دەکەوێت. ئەویشی کە گوایە بە پابەندبوونی هەرێمی کوردستان و جێبەجێکردنی یاساکه؛ حکوومەتی عیراقی فیدرال مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دابیندەکات، لە درۆیەکی بێبنەما زیاتر نییە و، بەراوردکردن و لێکدانەوەیەکی ژمارەکانی فرۆشی نەوت و داهاتە ناوخۆییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئه و بڕە شایستانەی لە یاساکەدا بۆ هەرێمی کوردستان دیاریکراون، زۆر بە ڕوونی ئەم ڕاستییە دەردەخات.
یاساکە کە لە ڕێکەوتی 4ی کانوونی یەکەم لە پەرلەمانی عیراق پەسەندکرا بەبێ ئەوەی لە هیچ قۆناغێکی ئامادەکردن و پەسەندکردنی پڕۆژەکە لە ئەنجومەنی وەزیران و تەشریعکردنی لە پەرلەمانی عیراق، بەشداری بە حکوومەتی هەرێم و دامەزراوە پەیوەندیدارەکانی بکرێت و، بێ ئەوەی داواکاری و پێشنیازەکانی حکوومەتی هەرێم و فراکسیۆنە کوردستانییەکانی پەرلەمانی عیراقی تیادا ڕەچاوبکرێت، پێچەوانەی بنەما چەسپێنراوەکانی دەستووری عیراق بۆ بەشداریپێکردنی هەرێم لە داڕشتنی بودجەی وڵاته، بە جۆرێک لە بەرژەوەندیی سەرجەم گەلانی عێراق بێت بەبێ جیاوازی و لەسەر بنەمای تەوافوق، نەک زۆرینەی ناو ئەنجومەنی وەزیران و پەرلەمان.
حکومەتی هەرێمی کوردستان بە ژمارە و داتای دروست بەراوردکارییەکی شیکارانە دەخاتەڕوو لەنێوان ئه و بڕە پارەیەی کە وەک بەشە بودجەی هەرێم لە یاسای بودجەی ساڵی 2017دا دانراوە بەپێی تەرخانکراوەکانی خشتەکانی هاوپێچی یاسای بودجە، لەگەڵ ئه و بڕە پارەیەی کە حکوومەتی هەرێم لە پرۆسەی ڕاستەوخۆی هەناردەکردن و فرۆشتنی نەوتی هەرێم دەستی دەکەوێت، لەگەڵ خستنەڕووی خەرجی مانگانەی هەرێمی کوردستان.
ئەوەی پەیوەندیدارە بە پێشمەرگەوە کە لە بڕگەی پێنجەمی ماددەی هەشتەمی یاساکەدا هاتووە، هیچ ڕوون و ئاشکرانییە و هەمان ئه و دەقەیە کە لە یاساکانی بودجەی فیدراڵی ساڵانی پێشووش هاتبوو، بەڵام بەهۆی ناڕوونی و نادیاریی ژمارەکانەوە، هیچ ساڵێک جیبەجێ نەکراوە، ئەمساڵیش نازانرێت بودجەی تەرخانکراو بۆ هێزە وشکانییەکانی وەزارەتی بەرگریی عێراق چەندە و ڕێژەی چەند له و تەرخانکراوە بۆ پێشمەرگەیە و ژمارەی پێشمەرگەش چەند هەژمارکراوە؟ لە ساڵی 2005ەوە سەرەڕای هەبوونی هەمان دەقی یاسایی، کەچی تائێستا تەنها یەک دیناریش بۆ هێزەکانی پێشمەرگە خەرجنەکراوە، لەکاتێکدا هەرێمی کوردستان لەوکاتەوە بە ڕێژەی 17% لە دابینکردنی بودجەی وەزارەتی بەرگریی عێراق لە چوارچێوەی خەرجییە سیادییەکان، بەشداربووه.
سەبارەت بە بڕگەکانی ماددەی 10 لە یاساکە، بەپێی بڕگەی 53 لە خشتەی (ه)ی هاوپێچی یاساکە، نزیکەی 6 ترلیۆن دینار بۆ ساڵی 2017 دانراوە بۆ مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان و مووچەی کەسوکاری سەربەرزی شەهیدان و سوودمەندانی چاودێریی کۆمەڵایەتی کە مانگانە دەکاتە 496 ملیار دینار، لە کاتێکدا بڕی بودجەی پێویست بۆ دابینکردنی تەواوی شایستەی دارایی یەک مانگی مووچەخۆران کە ژمارەیان نزیکەی 1 ملیۆن و 400 هەزار مووچەخۆره، نزیکەی 880 ملیار دینارە، واتە مانگانە کورتهێنانی شایستەی داراییی مووچەخۆران 384 ملیار دینارە.
ئەوەی پەیوەندیدارە بە بودجەی بەکاربردنەوە، بەشی هەرێم بە بڕی 1 ترلیۆن و 610 ملیار دینار بۆ ساڵی 2017 خەمڵێنراوە، کە مانگانە دەکاتە 134 ملیار دینار، واتە لە باشترین حاڵەتدا بڕی ئه و پارەیەی کە لە بەغداد بۆ هەرێمی کوردستان دێت دەکاتە 630 ملیار دینار، ئەویش بە مەرجی بڕینی تەواوی داهاتە ناوخۆییەکانی هەرێم لە باج و گومرگ و ڕەسمەکان کە بە بڕی 130 ملیار دینار مانگانە دەخەمڵێنرێت له و 630 ملیار دینارە لە لایەن وەزارەتی دارایییەوە لە بەغدا، واتە لە باشترین حاڵەتدا تەنها بڕی 500 ملیار دینار دەگاتە هەرێم.
لە کاتێکدا خەرجییەکانی هەرێم بۆ یەک مانگ بریتییە لە 1 ترلیۆن و 352 ملیار دینار بەم شێوەیە:
880 ملیار دینار بۆ تەواوی شایستەی مانگانەی مووچەخۆران.
120 ملیار دینار بۆ بەرکەوتی شایستەی داراییی کۆمپانیا نەوتییە بەرهەمهێنەکان.
130 ملیار دینار گەڕانەوەی قەرزی وەرگیراوی پێشەکیی فرۆشتنی نەوت.
180 ملیار دینار بۆ بودجەی بەکاربردن، لە ناویدا پارەی پترۆدۆلاری کەرکووکیش.
لە کاتێکدا حاڵەتی بەردەوامبوون لەسەر فرۆشتنی نەوتی هەرێم بە شێوەی ئێستا، کۆی گشتیی داهاتی چاوەڕوانکراوی مانگانە بۆ هەناردەی نەوت لەسەر بنەمای 42 دۆلار بۆ یەک بەرمیل نەوت و داهاتەکانی دیکەی ناوخۆ، بریتی دەبێت لە 1 ترلیۆن و 20 ملیار دینار مانگانە، واتە بە جیاوازیی 390 ملیار دینار زیاتر لەوەی یاسای بودجەی 2017ی عیراقی فیدرالدا هاتووە.
بەم شێوەیە و لەبەر ڕۆشناییی لێکدانەوە و بەراوردکاریی سەرەوە، لە کاتی قبووڵکردنی هاتوو لە یاسای بوودجەی فیدرالی 2017، هەرێمی کوردستان زەرەرمەند دەبێت و ئه و بڕە پارەیەی کە لە بەغداوە دێت تەنها بەشی مووچەی پاشەکەوتکراوی مووچەخۆرانی هەرێم دەکات و هیچ سەرچاوەیەکی دیکەی دارایی لەبەر دەستی حکوومەتی هەرێم نامێنێتەوە بۆ دابینکردنی خەرجییەکانی بەکاربردن و پارەی شایستەی کۆمپانیا نەوتییەکان و دانەوەی قەرزەکان، کە بە هەموویان 390 ملیار دیناری پێویستە.
پێشنیاری حکوومەتی هەرێم کە ڕەچاونەکرا ئەوە بوو لە بەرامبەر فرۆشتنی نەوتی هەرێمی کوردستانەوە لە لایەن حکوومەتی فیدرالەوە و گەڕانەوەی داهاتەکەی بۆ بەغدا، تەواوی شایستە داراییەکانی هەرێم خەرج بکرێت کە لە خشتەی هاوپێچی یاسای بودجەدا هاتووە کە نزیکەی 970 ملیار دیناری مانگانەیە، هەرچەندە ئەمەش بە بڕی 50 ملیار دینار کەمترە لە داهاتی فرۆشتنی نەوتی ڕاستەوخۆ لە لایەن هەرێمەوە.
بەمەبەستی دڵنیابوون لە وردەکاریی ئەم بەراوردکارییە و خستنەڕووی دۆکیۆمێنتەکان و ڕاپۆرتەکانی شیکردنەوە، میوانداریی سەرجەم ئەندامانی بەڕێزی فراکسیۆنە کوردستانییەکانی پەرلەمانی عێراق دەکەین بۆ کۆبوونەوە و خستنەڕووی ڕاستییەکان. حکومەتی هەرێمی کوردستان جارێکی دیکە ئامادەییی تەواوی خۆی دەردەبڕێت بۆ دانوستان و گفتوگۆ لەگەڵ حکوومەتی فیدرالی و لە بەرامبەر دابینکردنی تەواوی شایستە داراییەکانی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان، ئەوا حکوومەتی هەرێم ئامادەی ڕێککەوتنە لەگەڵ حکوومەتی فیدرال بە مەرجێک زیان بە هەرێم نەگات، بە پێچەوانەوە سەپاندنی هەر ئیلتزامێکی یەکلایەنە بەبێ هەبوونی ڕێککەوتنی هاوبەش، هەرێمی کوردستان ناچار بە جێبەجێکردنی ناکات.
سەرۆکایەتیی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان
06-12-2016