کۆلانی عارەبان لە هەولێر
ئەو کۆڵانە مێژووی زۆر کۆنە لە شاری قەڵاو مینارە , وە تاکو سەد ساڵ پێش ئەمرۆ هەولێر چەند گەرەک بووە , قەڵا هۆڵاکۆ بەزین , وتعجیل وخانقاە وعارەبان.
سەنتەری بازرگانی وناووچەکە بازاری قەیسەری بووە لەبن دەرگای قەڵات , وزۆر بەی خاوەن موولک ودووکانەکان خەڵکی ئەو گەرەکانە بوونە.
سنووری کۆلانی عارەبان لە هەولێر لە چوار لایانی پەیکەری شیخ محمود حفید دەست پێدەکات هەتا چوارلایەنی گازینو عەنتەر وبەرەو 60 م وپیش پەرلەمان وهەتا سایلو وپێش چوارلایەنی شیخ چۆلی کە بەناوی فلکەی بەتەمای خوای بەناوبانگە , وبەرەو گۆرەپانی کۆتری سەلام وبەرەو شەقامی باتا وپێش پارێزگا..
باپیرم سوفی ڕەشید پاش لە زەمانی حوکم داری عوسمانیەکان , کە ووشکە ساڵی دەبی ونەفیری عام دەبی (موقسود) برای دەبەن بۆ جەنگ ونایێتەوە وئەویش لە باڵەکایەتی بار دەکات ودێتە هەولێر نیشتەجێ دەبی پیشەی قەسابی دەکات , پاشدان مامەکانم هەمان پێشەیان دەبی وهەتا ئەمرۆ زۆربەی ئامۆزاکانم قەسابن. تەنها باوکم دەچیتە ڕێگای سەربازی وبە عریف خدر بەناو بانگ دەبی وپاش خانەنشینی سالی 1955 دەست بە کاری هونەری فوتوگرافی دەکات وستودیو جیهان دادەنی.
خۆم لەدایک بوونی کۆلانی تەیراوەم وساڵی 1968 باوکم ماڵەکەی گواستیتەوە لۆ کۆلانی عارەبان لە هەولێر. نزیک ستودیو.
کۆلانی عارەبان بەدەیان خانەوادەی باشیان تێدا هەبوو ئەو پارچەی پشت پارێزگا ونزیک مزگەووتی محمود عەلاف واسواق لاوند چلەبیەکان لەوێ بوون وەک مالی عبدالرحمن چلبی وهەندێ مالی برا کریستیانەکان لەپشت بنکەی تەندروستی وچەند ماڵێک وەک داود أغا ودکتور سوبحی ودکتور محمد شیخۆ وحاجی نجم الدین عەتار ومحمد سەر سۆر وعەلی باقلاوەچی وزۆر شارەزاییم نیە لەو پارچەیە.ئەو جادەی لەڵای پارێزگا وهەتا چایخانەی بایزی ئەوبەرەی ناو قەسرانیان پێدەگۆت لای مزگەوتی حسن بەزاز پشت کونسلخانەی فەرەنسی ئێستا کە جێگای بانقی عقاری بوو مالی أغاکان بوو وهەندی ناوم بەبیر دێتەوە , حاجی ڕشید وحسن کمال وجمال حاج فتاح وشێرکۆ خەتات ورۆستم بقاڵ وکمال بەزاز وسابیر حنا وحازم حداد وکۆلانی مزگەوتی مەلا جرجیس ومالی مام وەلی ومامۆستا یونس حداد ودکتور دەشتی ودکتور محمود عالیم و محمد جامجی باوکی محمود وێنەگر , حاج ڕوۆف بەقاڵ وفاروق سید حسن ومامۆستا بهاءالدین ومحمد نانەکەلی وکازم ئەیوب ومەڵا عبدالله فەرهادی , ودکتور عاتف ومامۆستا جبار جهاد , کە کۆتایی مالەکانی ئیدارەی محەلی بوو بەرامبەر قوتابخانەی بۆتان.
ئەگەر بگەرێنەوە بەشی پشت گرتووخانەو وسەرای کە جێگای قایمقام ئێستایە وپشت مزگەووتی قبلەی ڕاست تەنیشتی باخچەکی جوان بوو مام خلیل چارچاو باغەوانچی بوو , کۆلانی تەنیشت سەرای چایخانە وتکەی مام حسین بوو لەگەڵ مالی مام وەیسی چایچی وعبدالله بۆیاغچی باوکی گۆرانی پێژبەناوبانک زەکەریا , کۆڵانی بەرامبەر دەرکەی پشتوەی سەرای ماڵەکانی , مام حسین باوکی خاخۆ وحاج موزەفەر قەساب باوکی مامۆستا نعمەت , ومەلا فۆاد وحاج عوسمان بەزاز باوکی حاکم سامح , حاج أکرم (کریم وقادر وحمە) , مام تاهیر) تحسین وصباح وصلاح) ومالی کریم موختار باوکی عقید کاروان ودکتور کاوە , ومالی حاجی مجید باوکی ماموستا حمه سعید وصلاح وفرید.
کۆلانی دووەم حەساری گەورە بوو ومالی مام دنحا ولە زاویە مالی وەستا قەرەنی بونا بوو وزاویەی دی مالی خۆمان بوو. وکۆلانی لای چەپمان مالی عەیشێ باقلاوەچی , مام وەلی بقال بوو باوکی عیسمەت وسفین ومالی دایە سید فاتم بوو دایکی جڵال وجمال وأنور ومالی نوری حمامچی وموستەفا وێنەگر وحمام عەسری ولەکۆڵانی مالی مام علی بوو باوکی غازی وحسن وحسین , ودوکانەکانی ناسح حەلاق وعباس چوکل وفخرالدین پریمزچی وبەرامبەری حەسار بوو..
کۆلانی پشت شەقامی موزوفەریە بەڵای سولتان موزەفەر , مالی خەجیج خان بوو دایکی تاریق پەرلەمان ومالی دکتور ددان سلاح مەگەردیس , مام حسیم مکتەبە بوو باوکی تاریق ومحمد ودەریا وجلال محکەمە وعریف محمد ومالی شێرۆ. وە کۆلانی پێکەم ومالەکانی لای چەپ هەتا مالی خۆمان. مالی مام سادق بندیان وودتور عیسی ومام ابراهیم وقەتران وعبوی سینما سیروان ومالی مام غازی بابی بەختیار ومالی مجید مختار ومالی حاج تحسین باوکی حسام وهشام ومالی وەستا... فیتر باوکی سمیر فیتر. وبەرامبەریان مالی حاج اکرم وهاب بوو (اسماعیل کۆیی باوکی دیدار ویادگار وبەیار) ومالی مام تەها ومالی حاج جمال فتاح , احسان گەس , مالی زینل وعبدالکریم (مالی جلیل باوکی یونس توتنچی) , مام وەسمان چایچی , حاجی سلیم شەقلاوەیی.
لای چەی کۆلانی یێکەم , مالی دلزار وکانبی وموزەفەر ومعاون قادر ووەستا بکر بەنا ومام سدیق ومام عبدالله عەجم باوکی فارس وخسرۆ. ومالی پلک باوکم ماهیە دایکی قاسو وقەدو.
کۆلانی دووەم , مالی حجیە نجیە بوو ومام واحد قەساب ودیکران ومالی جباری قەساب باوکی نەسرالدین وفتحی ونبیل بو ومالی حەسن بەنا باوکی شێرزاد. ومام چەتوو باوکی ابراهیم.
کۆلانی سێیەم مالی شیرۆ زەکیە ومحسن قەساب ومام عبدالله وشوشە قەساب (مام علی باوکی حسین وصادق وشهید حسن) , ومالی مفەوەز شەوکت باوکی سیروان خەیات، مشیری عساف. ومالی مام عبدالله باوکی بکزاد ومالی صباح حاج نجم الدین بوو.
کۆلانی چوارەم , خانووی زاویە زۆرکەس تێدابوو (مام علی , فۆاد خەیات , عمر , مالی عبدالرحمن چلبی ومزگەوتی پاشا ومالی فارس وکازم وشێرۆ ومولود بقال. ومام حسین باوکی ڕشاد. ومالی ازاد وشێرۆ نجار وسید اسماعیل ویاسین ومام جبار.
کۆلانی ئەو دیو ئەوەی لەبیرم , مالی سید نوری سید خەنجەر ومالی سید غانم باوکی سید سەفا ومام جەمال ومامۆستا شامل مەردان ومام سید کبابچی ومام قادر کۆر باوکی عماد. وهەتا خواری مالی سابیر قەساب باوکی گیلان ولوقمان ومالی اسماعیل قەساب باوکی خسرۆ وهۆشیار وجودت ومالی یاسین قەساب باوکی حسام حسرت وجوهر , ومالی عبدالله خەیات ومالی تحسین چیچو ومالی مام بکر باوکی خەسرۆ وخەرامان ومالی مام جبار عەتار باوکی شیرزاد.
کۆلانی دوایین کە کۆلانی پشت قوتابخانەی بۆتان بوو , حەسار بوو , ومالی مام سابیر باوکی نبیل , ومام مجید باوکی کامران وحمید وێنەگر وموفق , ومالی مامم نجم الدین بوو , ومالی معتصم ومام گەیلانی وحاج فازل ودوکانی مام وەیسی ومالی مامم عبو قەساب باوکی احسان وازاد وخلۆ قەساب ومام حسیم باوکی , اکرم وغازی وسامی وفهمی وخسرۆ , ومالی کامران وشوان کە دایکیان ئامۆزای دایکم بوو , ومالی مام ابراهیم دوکاندار باوکی کاوە ومالی مامۆستا هاشم ڕیازی ومام ابراهیم باوکی نجم الدین وعزالدین ومالی سهیل وادی , ومالی مام یاسین کبابچی باوکی حازم وسیروان وزەکریا , وتەکیەی شیخ محی الدین , ودوایین مالی گۆرانی بێژی هەولێر (شوکت سعید مشکو) دەهات ومالی سید اسماعیل.. مام فتاح جامباز باوکی سالم گۆرانی بێژ ودوکانی مام سلیمان باوکی فهمی دەهات. مالی کامران بهاءالدین حەلاق , وبەشی لای مینارە , باوکی کاک سدیق لێبوو , مالی سید صالح النعیمی باوکی مام سید موفق وعومەر. ومالی پلکم وکورەکانی سلیمان وقەدۆ وسلاح وناسح.
بەراستی هەر ئەوەندەم بەبیرم دێ یان لەبیرم ماوە وناو خانوەکان زۆرن. وداوای لێبوردن دەکەم ئەگەر کەسێک مابی , وهیوادارم زانیاری زیاترم بۆ بێ کە ئامادەی نووسینی کتێب دەکەم بە شێوەیێکی فراوان.
ئەو هەموو خانەوادانە هەموو خۆشک وبرا بوون وزۆر ڕێزیان لە یێکتر دەگرت , ژیانێکی سادە وخۆش بوو دوور لە جیاکردنەوەی هەبوون ونەبوون , موسلمان وکریستیان ,
رۆژانێک بوو هەمووان شەریکی خۆشی وناخۆشی بوین , پێکەوە لە یێک قاپ خواردنمان بەش دەکرد ,
رۆژانیک بوو ژیان ومرۆڤ سادە بوو.
نووسینی
نبیل عریف خدر وێنەگر