وتووێژ: کاروان مێراوی

پاش دابەشبوونی کوردستان لە دوو قوناغی مێژوویی و داگیرکردنی کوردستان و سەپاندنی دەسەڵاتگەلێکی سەرەڕۆ و دیکتاتۆر کە بەردەوام لە ڕێگاگەلی جۆراجۆری دڕندانە و بە سەدان شێوازی نامرۆڤانە هەوڵی تواندنەوە نەتەوەی کورد و بە تاڵانبردنی خاکی کوردستانیان داوە، شۆڕش و بزووتنەوەگەلێکی خەڵکیی و ئازادیخوازانە لە لایەن کوردەکانە بە ڕێبەرایەتی کەسانێکی بیرمەند و وریای کاتە دیاریکراوەکان سەریان هەڵداوە، کە تاکوو پێش لە سەرهەڵدانی بزووتنەوەی نەتەوەیی گەلی کورد لە ساڵی 1321ی هەتاوی و پاش شەڕی یەکەمی جیهانی، لە لایەن کۆمەڵێک زانا و تێگەیشتوو بە ڕێبەرایەتی پێشەوا قازی محەممەد، دوژمنانی نەتەوە کورد و داگیرکەرانی نیشتمانەکەمان بە شەهیدکردن و تێرۆری ڕێبەرانی ئەو بزووتنەوانە بە شێوەگەلێکی فێڵاوی و بۆسەنانەوە، شۆڕشەکانیان داپڵۆساندووە و سەرکوتیان کردووە.
یەکێک لەو شۆڕشانە کە دوای شەڕی جیهانی یەکەم سەری هەڵدا و داگیرکەران پاش تێرۆر و شەهیدکردنی ڕێبەرەکەی هەوڵی داپڵۆساندنی شۆڕشەکەیان داوە، شۆڕشی #سمکۆ# ئاغای شکاک، لە ناوچەکانی ورمێ و دەوروبەری، بە ڕێبەرایەتی ئیسماعیل ئاغای سمکۆ، ناسراوسمکۆ ئاغای شکاک بوو، کە لە لایەن حکوومەتی پاشایەتی ئەو کاتەی ئێرانەوە، بە فێڵی دانیشتن بۆ وتووێژ لە سەر پرسی ئەو شۆڕشە لەگەڵ سمکۆ ئاغای شکاک، ئەو ڕێبەرەیان شەهید کرد و کۆتاییان بە شۆڕشەکەی هێنا.
ئێستاش سەرەڕای ئەوەیکە نزیک بە 90 ساڵ لە شەهیدبوونی سمکۆی ئاغای شکاک و سەرکوتی شۆڕشەکەی تێپەڕ دەبێت، حکوومەتە یەک لە دوای یەکەکانی ئێران، بە تایبەتی ڕێژیمی ئیسلامیی ئێران، لە بیر و هزری نەوەکانی سمکۆی ئاغای شکاک کە ڕێبازەکەی ئەویان گرتووەتە پێش دەترسێن و بەم هۆکارەشەوە زۆر جار بێڕێزی بەو ڕێبەرە و ڕێبەرانی تری نەتەوەی کورد دەکەن.
لە پەیوەند لەگەل کەسایەتی، بیر و هزر و شۆڕشەکەی سمکۆ ئاغای شکاک، وتووێژێکمان لەگەڵ بەڕێز هادی عەزیزی، کوردۆلۆگ و لێکۆڵەری مێژوو، پێک هێناوە کە سەرەنجی خوێنەرانی بەڕێزی ماڵپەڕی کوردستان میدیا، بۆ خوێندوەی ڕادەکێشین.

کاک هادی، سمکۆی ئاغای شکاک بە باوکی ناسیۆنالیزمی کورد پێناسە دەکرێت، هۆکاری ئەم پێناسەیە بۆچی دەگەڕێتەوە؟

پێموابێ لێرەدا دەبێت تیشک بخەینە سەر چەند ڕوانینێک، کە تێیدا سمکۆ ئاغای شکاک، وەک کەسایەتی و بزووتنەوەی کوردی تێیدا بەرجەستە دەبن.
بە پێی لێکدانەوەی مێژووی ئەم سەدەیە و بە تایبەتی لە دەستپێکی ئەم سەدەیەدا، دەتوانین بڵێین شەهید سمکۆی شکاک تەنیا ڕێبەری بزووتنەوەیەک بووە کە بە درێژایی دە ساڵی ڕەبەق، بێ پسانەوە شەڕی لە گەڵ داگیرکەری کوردستان کردووە. هەر وەها سمکۆی شکاک تەنیا کەسایەتی نییە، بەڵکوو کۆتێزی بیرێکی سیاسی و نەتەوەییە کە لە زەمەنی حوکمڕانی سێ داگیرکەری زەند و قاجار و پەهلەویدا بەرۆکی بە داگیرکەری کوردستان گرتووە و داوای ماف و ئازادیی کورد دەکات.
بزووتنەوەی سمکۆی شکاک تەنانەت بە لای دوژمنەکانیشەوە بەڕێزەوە سەیر کراوە و وەک بیرەوەرییەکانی حەسەن ئەرفەع کە چاو لێبکەین، دەبینین لە پێناو ڕوانینی بۆ سمکۆ چۆن بە حورمەت و سیاسیبوونەوە باسی دەکات، کە ئەمە لە کاتێکدایە کە خۆی ساڵانێک دژی سمکۆی نەمر شەڕیشی کردووە.
بەشێکی دیکەی ئەم نازناوە دەتوانین بۆ ئەوە بگەڕێنینەوە ئەگەر سمکۆی شکاک مارشەمعونی نەکووشتبا، ڕەنگە ئێستا هەتا موکریانیش بە سەرحەدەوە دەوڵەتێکی دیکەی ئەرمەنی یان ئاشۆری فەرمانڕەوا بایا.
کەوابوو بە پێی پرەنسیب و قۆناغی ئاکادمی بوونەوەی شۆڕشی کورد لەم سەدەیەدا دەتوانین شەهیدی نەمر سمکۆی شکاک و بزووتنەوەکەی وەکوو بەردی بناغەی ناسیۆنالیزمی کورد ناوزەد بکەین.

ئایا لەو سەردەمەدا کە کۆمەڵگایەکی نەخوێندەوار بە سەر کوردستاندا زاڵ بوو، سمکۆی شکاک تا چەندە توانی ناسیۆنالیزمی کوردی پەرە پێ بدات؟

سمکۆ لەم قۆناغەدا هەنگاوی جوانی هەڵگرتووە. بۆ نموونە دامەزراندنی یەکەم قوتابخانەی کوردی لە ساڵی 1913ی زایینی، بە یارمەتیدانی نەمر عەبدوڕەزاق بەدرخان، کە لە شاری خۆی و هەروەها دەرکردن (بڵاوکردنەوە) و وەشانی ڕۆژنامەی ڕۆژی کورد و شەوی عەجەم، کە نیشاندەری هەنگاوی جوان و بەهێزن بۆ قۆناغێک لە کوردایەتی و ناسیۆنالیزمی کوردی.
ساڵی 1914ی زایینی، ئەوان ڕێکخراوێک بە ناوی کۆمەڵەی جیهاندانی کوردیش دادەمەزرێنن کە تێدا داوای مافی ڕەوای کورد دەکەن.
سمکۆی شکاک، بۆ پێکهێنانی بەرەیەکی گەورەی کوردی حەولی زۆری داوە و هەر بە کۆبوونەوە لە گەڵ مەنگوڕەکان و سەردانی سلێمانی بۆ لای شێخ مەحموود و کۆبوونەوەی سەید تەهای شەمزینی، لە گوندی دەرمانی بۆکان لەگەڵ ئاغاکانی موکریان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی لەگەڵ لەشکەری پەهلەوی و خاڵۆ قوربان هەمووی نیشاندەری ئەم هەنگاوانەن کە سمکۆ ناوییەتی، هەروەها تێکشکانی لەشکەری پەهلەوی لە ناوچەی فەیزوڵڵابەگی و ناردنی تۆپەکانی لەشکەری ئێران بۆ قەڵای چەهریق وەکوو خەڵات بۆ سمکۆ، نیشاندەری ئەو ڕاستییەن کە هەنگاوەکانی سمکۆی شکاک توانیبووی ئاڵقەیەکی بەهێزی نەتەوەیی لە ناوچەکەدا درووست بکات.

بۆچی دوای تێرۆرکردنی باوکی ناسیۆنالیزمی کوردی، شۆڕشەکەی هەرەسی هێنا؟

لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا دەکرێت گریمانەی چەند شتێک بکەین. بۆ نموونە ئێمە دەبێت لە کەسایەتی ناو شۆڕش و بە تایبەتی خۆدی کەسایەتی سمکۆی نەمریش ورد ببینەوە.
لە شۆڕشی سمکۆدا جۆرێک تەنیاییش دەبیندرێت.
زۆرینەی ئەوانەی لە دەوری سمکۆ بوون، هەموو چاوڕوانییەکانیان بۆ سمکۆ دەگەڕاوە، سمکۆیەک کە کراسی خوێناویی باوک و باپیر و برا و دایک و بگرە چەند بەرەی پێش خۆشی هەر لە کۆتایی زەندەوە هەڵگرتبوو.
دەکرا ئەم شۆڕشە بە شەهیدبوونی سمکۆش درێژە پێبدرێ، بەڵام ئەگەر چاو لە زەمەنی شەڕەکان بکەین ماندووییەک بە ڕووخساری دۆخەکەوە دیارە کە بەشێکی ئەم دۆخەش سمکۆی تووشی شەهیدبوون کرد.
لە هەمووشی گرینگتر زۆرینەی دەسەڵاتداران و ئاغاکانی ناوچە وەکوو والیی حکیومەتی ناوەندی بۆ ئیدارەی ناوچەکەیان ڕاسپێردرابوون، کە سەلماندنی ئەوەش مێژووی دوای نەمانی سمکۆ دەیسەلمێنێت.
هەر بۆیە شەهیدبوونی سمکۆی ئاغای شکاک وەکوو شکانی بزووتنەوەیەک خۆی دەنوێنێت، ئەگەرچی کوڕەکانی خۆی دواتر هەموویان بەشدارییان لە کۆماری کوردستاندا کرد.

لە کاتێکدا سمکۆ ئاغای شکاک، دەیزانی کە لە کاتی وتووێژدا تێرۆر دەکرێت، بۆچی حازر بوو لەگەڵ ڕێژیمی داگیرکەری ئەو کاتەی کوردستاندا دانیشتن بکات؟

ترسی حکوومەت لە بزووتنەوەکە و ماندوویی شەڕی سمکۆ و دیتنەوەی چارەسەری ئاشتییانە و هەروەها متمانەی سمکۆی شکاک بە سەرهەنگ سادقی نەورۆزی کە نامەی ئەمان و گەڕانەوەی بۆ ناردبوو، دەتوانن هۆکار بن.
ڕەعنا خانمی خێزانی سمکۆ ئاغای شکاک لە خزمەکانی سەرهەنگ سادقی نەورۆزی بوون و ئەو دەیویست دیدارێکیان بۆ لە گەڵ حکوومەتی ناوەندی بۆ ڕێک بخات.
لەو سەردەمەدا زۆر کەس ویستوویانە سمکۆی شکاک لەو داوە تێبگەیێنن، بەڵام هەبوونی کەسانێکی وەکوو شەهید خۆرشید ئاغای هەرکی کە لەگەڵ سمکۆ شەهید بوو، هەمیشە لەشکەری دوژمن و عەجەمیان بە کەم داناوە، دەنا نەدەکرا سمکۆ بە ئاسانی ئاوا شەهید بکرێت.
سمکۆی شکاک وای دانابوو بە ئاشتی کۆتایی بەو هەموو ساڵە هەوراز و نشێوە بێت، بەڵام مخابن وەکوو خولانەوەی بازنەی مێژوو، شەهید سمکۆی شکاکیش بە ناوی ئاشتییەوە دوژمن شەهیدی کرد.

وەکوو دواپرسیار، بۆچی دوای تێپەڕینی نزیک بە 90 ساڵ لە تێرۆری سمکۆی ئاغای شکاک، ئێستاش دوژمانی نەتەوەی کورد هێرش دەکەنە سەری؟

وەکوو سەرەتا باسمان کرد، سمکۆی شکاک هێما و سومبۆلی قارەمانییەتی نەتەوەیەکی مەزلوومە کە داوای مافی خۆی دەکات.
کەوابوو دەکرێت بۆ هەموو سەردەمێک نموونەی خۆڕاگری و بەرەنگاری بێت، دوژمنیش هەمیشە حەولی داوە هێما و سونبولەکان بڕوخێنێت، وەکوو ئەوەی وا لە پێشانگای بە ناوی کتێبەوە لە تاران لە دژی شەهیدی ڕێبەر دوکتور قاسملووش کردیان.
لە لایەکی دیکەشەوە دەکرێت بڵێین لەو دۆخە ناسکەی ئێستای ڕێژیمدا حەول بدا دوو نەتەوەی ئازەری و کورد بە گژ یەکتردا بکا، هەتا هەر دوو نەتەوەکە لە ئامانجی سەرەکیان کە ڕووخانی ڕێژیمە دوور بکەونەوە.
بەڵام، نەک ڕێژیمی ئێران، بەڵکوو هیچ کام لە داگیرکەرانی کوردستان ناتوانن بێڕێزی بە بەها و قەدر و ڕەمزەکانی نەتەوەی کورد بکەن، بەڵام ئەم کارانەش وەکوو بەشێک لە شەڕی دەروونی و ڕەوانی ڕێژیم بەرانبەر بە گەلەکەمان چاوەڕێ دەکرێت و دەتوانین بڵێین داگیرکەر و دوژمن لە هەموو دۆخ و زەمەنێکدا هەر دوژمنی نەتەوە و خاکی کوردستان و خەڵکی کوردن.
بیوگرافی: هادی عەزیزی ساڵی 1363ی هەتاوی لە شاری بۆکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە دایک بووە، بواری کۆمەڵناسی خوێندوە و ئێستاش وەکوو چالاکی سیاسی و ئەندامی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، لە بواری کوردۆلۆژی و مێژووناسی و لێکۆڵینەوەی بواری مێژوو، پەرە بە چالاکییەکانی دەدات.
ساڵی 1387ی هەتاوی بەرانبەر بە 2008ی زایینی، لە لایەن ڕێژیمی داگیرکەری ئیسلامیی ئێرانەوە، بۆ ماوەیەک زیندانی دەکرێت و دواتر بۆ ماوەی ساڵ و نیوێک لە کوردستان دوور دەخرێتەوە و لە شاری سمنان تەبعید دەکرێت، هەر لەو ماوەیەشدا کە بۆ سمنان دوور خراوەتەوە، لە کۆمەڵگەی کوردانی خۆراسان نزیک دەبێتەوە و لەوێش خەریکی چالاکییەکانی دەبێت.
ساڵی 1391ی هەتاوی بەرانبەر بە ساڵی 2012ی زایینی، بۆ یەکەمجار لە ناوەندی ئەدەبیی شاری بۆکان، وانەی شێوەزاری کورمانجی ژووروو بە مێتۆدی زانکۆی سۆربۆن، هەر لە شاری بۆکان دەڵێتەوە، لە ساڵی 1393ی هەتاوی بەرانبەر بە 2014ی زایینی، ڕۆژهەڵاتی کوردستانی جێ هێشتووە و نیشتەجێی شاری هەولێری پێتەختی باشووری کوردستان بووە کە هەنووکەش چالاکییەکانی لەو شارەی باشوور پەرە پێدەدات.[1]