$خودای شهود!$
#ڕێبین ئەحمەد ڕەشید#
خودای دینەکان بەگشتی و خودای سۆفییەکان زیاتر خودایەکی شهوودییە، خودایەکە ڕاستە هەندێک لە ئامرازەکانی ژیری تێیدا بەکاردێن بۆ نزیککردنەوەی کەسی ساڵێک لە بوونە حەقیقیەکەی خودا، بەڵام عەقڵی ڕووت بەتەنیا خۆی تێیدا نابێتە پێوەر بۆ ناسینی.من پێم وایە جیاوازییەکی جەوهەری لەنێوان عەقڵی نێو فەلسەفەی ڕۆژهەڵاتی و ڕۆژائاواییدا هەیە.
لە پەڕتووکی حەوت مەجلیسەکەدا مەولانا دەڵێت: با تا دەرگاکە عەقڵت لەگەڵت بێت، کە تەقەت لێدا ئیدی ئەم کائینە فزوڵەی ژیری فڕێ دە، بۆ ئەوەی دەرگاکەتت لێبکەنەوە.
لە تەوراتدا هاتووە موسا کە لە خودا دەپرسێت تۆ کێیت خودا لە وەڵامدا پێی دەڵێت:
من هەر ئەوەم کە دەبێ ببم I am who I am. بە ئارامی دەبێتە کۆتە مەشهوەکەی אֶהְיֶה‎‎‌ אֲשֶׁר אֶהְיֶה ئێهەی ئاشەر ئێهەی واتە ئەوەم کە دەبێ ببم
لە قورئانیشدا هەمان شت لە سوورەتی طه دا دووبارە دەبێتەوە کاتێک موسا دەچێتە لای ئاگرەکە خودا پێی دەڵێت انی انا الله من خودی خۆی ئەڵڵام.
لە زمانی عەرەبیدا وشەی الله مانایەکی سەربەخۆی نییە. هەندێک دەڵێن لە ڕیشەی وشەی اِلەئیلاهەوە وەرگیراوە. ئیلاهیش لە زمانی عەرەبیدا لە فرمانی ٲلِهَ ەوە وەرگیراوە. ڕیشە و مانای پەیوەست بوونی شتێکی بە شتێکی دیکەوە هەیە. واتە خوگرتنێکی پێویست. وەختی خۆی عەرەبەکان گوتوویانە اله الفصیل الی امە بێچووە وشترەکە خوی بە دایکییەوە گرتووە، وابەستەی بووە و پێویستی پێیەتی. وشەی ئیلاهیش موشتەقێکی ئەم فرمانەیە. بەندە بەگوێرەی ئەوەندەی خوێندوومەتەوە پێم وایە وشەی اللَّه دوور ونزیک پەیوەندی بە وشەی ئیلاهەوە نییە. وشەیەکی تەواو سەربەخۆی قورئانە دەلالەتی زاتی خودای تێدا شاردراوەتەوە وەک لە سیفەتێکی دیاریکراو. ئیبن عەرەبی پێی وایە اللَّه فیهرست و کۆی هەموو ناو و سیفەتەکانی خودایە. وەک ناوکێک چۆن دارێکی گەورەی لەخۆیدا حەشارداوە اللَّه ش هەموو سیفەتەکانی خودای لەخۆیدا حەشار داوە. بەهەر حاڵ ئەم وشەیەش دادی ئێمە نادات لەوەی کە خودای شهود یا وجود دەرککردنی چۆنە.
خودای ئیمانی یاخود خودای شهودی نێو دینەکان هەرگیز ناچێتە نێو بازنەکانی ماهیەت و پێناسەوە، ئەوان پێیان وایە پێناسە بۆخۆی مەحدوودیەتە و خوداش لەدەرەوەی حەد و حیساباتی عەقڵە. ئەهلی شهوود پێیان وایە خود بوونی مەحزە Pur being ە، بێ سنوور و بێ کەرانە. بوونی مەحزیش بە بوونێکی وادار بە سنوورادرێتییەکانی وەک عەدەم، کات، شوێن، ژیری و مەحسوسات و ژیری دەرک ناکرێت.
سۆفییەکان پێیان وایە بڕینی مەراتیب و پاڵفتەبوون وا دەکەن مرۆڤ پەردە لە دوای پەردە بدڕێت و لەو پێودانگە نا پاڵفتەکراوانە ڕزگاری بێت تا لە بوونە بێ فۆرمەکەی خودای نزیکتر بکاتەوە. هەر لەبەر ئەم هۆکارەیە گوتویانە مەرتەبەیەک بە نیسبەت مەرتەبەکەی سەروو خۆیەوە زوڵمەت و کوفرە. فەرموودەیەکی پێغەمبەر هەیە دەڵێت مرۆڤی ئیماندار دەگاتە ئاستێک ئیدی دەتوانێت بە نوری خودا ببینێت، لە قورئانیشدا لە باسی ئەنجامی ئیماندا باس لەوەکراوە کە ڕەنگڕێژ دەبن بە ڕەنگی خودا، چ شتێک هەیە لە ڕەنگڕێژبوون بە ڕەنگی خوادا باشتر بێت صبغة الله ومن احسن من الله صبغة، نالی ئەمە ناو دەنێت موجەڕەد بوون و تەجرید:
نالی خۆشە نەومیدی، دڵ بەستە مەبە ئیدی
گەر عاشقی تەجریدی، لەم یار و دیارەت چی!
لای سۆفەکان و بەتایبەتیتر ئەوانەیان کە ئەهلی شهوودن خودا بە ئەنجام و دەرهاویشتەکانی لە فۆڕمی تەجەلیدا خۆی دەنوێنێت. دەقیق وەک دەرکەوتنی سێبەر کە دەلالەتی خۆرە، یا دەرکەوتنەوەی مانگ لە ئاوێنەیەکدا. ئەو وەسف و سیفەتانەش کە خودا خاوەندارێتیان لێدەکات هەموویان دەرکەوتن و تەعەیوناتی ئەون لە جیهانی دژ و ژمارەکاندا عوالم ارقام و اضداد. ئەوان مانەوە لەم دەرکەوتانەدا وەک شیرک چاولێدەکەن ، پێیان وایە دەبێت وەک پلیکانە یا پەردە چاویان لێبکرێت بۆ گەیشتن بە زاتە بێفۆڕمەکەی خۆی. ئیبن عەرەبی پێی وایە گاور و جوولەکەکان لە هەردوو سیفەتی ڕەحمانیەت و ڕەحیمیەتدا ماونەتەوە بۆیە گۆمڕا بوون و غەزەبیان لێگیراوە غیر المغضوب علیهم ولا الضالین یش دەلالەتی ئەمەیە.
خودای دینەکان خودایەکە مانەند و مەسیلی نییە، بێ فۆڕم و بێ کات و بێ کەسێتی و ماهیەتە بە قەولی قورئان لیس کمثله شیيءهەر لەبەر ئەم هۆکارەیە دینداران کەمتر خۆیان لە قەرەی کائینێکی سنووردار و فزوڵی وەک ژیری دەدەن لەباسی زات و حەقیقەتی خودادا. چونکە کائینێکی وەک ژیری گیرۆدەی دەستی پرسیار و چییەتی و کەسێتییە. هەر ئەمەیە وادەکات کەسێتییەکی وەک پێغەمبەر د.خ دوای ئەو هەموو شەونخونی و دەردیسەری و مولاقات و ڕاز و نیازە لەگەڵ خودا بڵێت سبحانک ما عرفناک حق معرفتک. ئەم دوعایەی سەلمێنەری دڕاندنی پەردە دوای پەردە و بڕینی مەرتەبە دوای مەرتەبەی ناو و سیفەتەکانە بەرەو زاتی بێفۆڕم و تەواو و بێخەوشی خودا. مەولانا لە مەسنەویدا پێی وایە ئەم فۆڕمەی جیهانی ئێمە لە بێفۆڕمی خوداوە هەڵقوڵاوە و سەرچاوەی گرتووە، سەرئەنجام هەر دەبێت بۆ ئەو بێ فۆڕمییە بگەڕێتەوە و ئەو ئەم جۆرە تەفسیرە بە باشترین تەفسیر بۆ ئایەتی انا الیەراجعون پێناسە دەکات:
صورت از بی صورتی امد برون//باز شد که انا الیەراجعون.
یا
خواندای انا الیەراجعون//تا بدانی کە کجاها میرویم؟
واتە پێش مەرگت انا الیەراجعون ت خوێندووە تابزانی بۆ کۆێ دەڕۆیت؟
لە دیوانی غەزەلیاتی شەمسدا و لە باسی حەجی ماڵی خوادا دەڵێت: گەر شێوەی بێ شێوەی خودات بینی یان گەیشتی بەوی نافۆڕم، ئەوە خودی خۆت هەم کەعبە و هەم ماڵی خوا و هەم حاجی و هەمیش حەرەمیت:
گر صورت بیصورت معشوق ببینید
هم خواجه و هم خانه و هم کعبه شمایید
ئەو خۆی دیارە پێی گەیشتووە بۆیە سەرەتای غەزەلەکە دەڵێت:ئەی حاجیانی ماڵی خوا لەکوێن؟ مەعشوق لای منە لێرەیە وەرن وەرن:
ای قوم به حج ڕفته کجایید کجایید
معشوق همین جاست بیایید بیایید
لەبەرانبەر زاتێکی بێفۆڕمدا شتێک بۆ مرۆڤ بمێنێتەوە تەنیاوتەنیا حیرەتە، بە زاراوەی ئەمڕۆیی شۆکی بەردەم بێ فۆڕمە، مەعریفەی عەقڵی لەبەرانبەر نافۆڕم یا بێفۆڕمدا زۆر کارناکات، ئەسڵەن ژیری ناتوانێت لە شتێکی بێفۆڕم بگات، سەرەتا فۆڕمی دەداتێ ئەوسا پێناسەی دەکات. واتە عەقڵی ئێمە سەرەتا دەبێت خودا فۆڕمدار بکات ئەوسا دەیناسێت.
شاعیرێکی وەک جامی دەقیق ئەم زاراوەیە بەکاردەهێنێت بۆ خودا و لە وەسفیدا دەڵێت: ئەی مەحرەمی عالەمی تەحەیور. فەرمودەیەک هەیە هەندێک دەڵێن لاوازە گوایە پێغەمبەر د.خ گوتویەتی: خودایە حیرەتی زیاترم پێ ببەخشە لەبەرانبەر خۆتدا، واتە حیجاب بدڕە و زیاتر نزیکم بکەرەوە لە زاتی بێ فۆڕمی خۆت ڕب زدنی فیک تیحرا
کە حیرەت هات ماڵی مەعریفە دەڕوخێت. لەمەسنەویدا ئەم باسە بە داوەتکردنی حوشتر دەچوێنرێت لەلایەن مریشکەوە بۆ کولانەکەی خۆی. دەڵێت مریشک حوشتری داوەت کرد، هەر کە ویستی بێتە ژوورەوە کولانەکەی خاپور بوو، مەولانا پێی وایە کە کولانەی ژیری بەرگەی ئەو زەبەلاحییەی وشتر ناگرێت. هەموو دیوانی غەزەلیاتی شەمس دیوانی بەکەم زانین و بچوکی عەقڵە. ئەمە دەقیقترین نموونەیە بۆ تێگەیشتن لە حیرەت و عەقڵ. کولانەکە هەمان ئەو عەقڵە مەعریفەت ویستەیە و مریشکەکەش ئێمەین. دەست پێکردنی گرنگترین ڕوکنی دینیش کە شایەتومانەکەیەتی هەر بەم مانایە دەست پێدەکات، لا اله الا الله واتە نا بۆ هەموو ئەوەی جگە لە تۆ هەیە، کاولکردن و خاپوورکردنی ئەوەی هەیە، پایەماڵ کردنی کولانەکە، لەناوبردنی ماسیوای زاتی باری..
بە بۆچوونی من و ئەوەندەی خوێندنەوەم هەبووە دوای ئەم نموونەیە مەحوی دەقیقترین شاعیری دونیای ئێمەیە بەم دەقیقیە دەم لەم باسە دەدات:
هەر جێیەک هەڵێ خورشیدی عیشقی گوڵروخان مەحوی
ئەگەر عەقڵی ببێ، لەو جێگە ئاونگی ژیری چ بکا؟
یا
دەپرسێ: بۆ چی من دەرکەوتم و دڵ بوو لە تۆ غایب؟
کە وەختێ ڕۆژ هەڵات، ئەڵبەت دەبێ شەونم لە خۆ غایب
یا
بە پیر ئەو ڕۆژەوە مەحوی ئەوەندە
بە سەر چووبوو، وەکوو شەونم لەسەر کەوت
یا
تۆ کە دەرکەوتی مەپرسە چی بە سەر دێ جان و دڵ
حاڵەتی شەونم تەماشا کە بە وەقتی ڕۆژهەڵات
یان
وتی مەحوی من تۆ ئافتاب و سایە تیمسالین
جەنابی من کەدەرکەوتم، دەبێ تەشەریفی تۆ بڕوا
لێرەوە باشتر تێدەگەین بۆچی یەکەمین مەرجی ئیمانی دینی بە خودای دینەکان و بەتابەتیش ئیسلام بە لای لا اله الا الله بە ڕووخاندن و نەفیکرد و کردنەدەرەوەی هەمووشتێک جگە لە خودا دەستپێدەکات. ئەم خودایەش زاتی اللە بێفۆڕمەکەیە، نەوەک فۆڕمێک یا سیفەتێک بێت لە سیفەتەکانی، هەمان حیکایەتی کولانە و وشترەکە کە هات ماڵی ژیری خاپوور دەکات.
خودای شهوود یا نایەت، یا کاتێک دێت کە جگە لەخۆی هیچی دیکە تێدا نەبێت و پاک خاپوور بووبێت بۆخۆی. [1]