ناونیشان:نا بۆ دابەشکردنی هەرێمی کوردستان
نووسەر:#عادل باخەوان#
ڕۆژی دەرچوون:#25-04-2023#
هەرێمی کوردستان، وەک هەر ڕووبەرێکی دیکەی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست، هەر لە مەغریبەوە بیگرە تاوەکوو دەگاتە ئیسرائیل، بە چەندین گرفتی هەمە جۆرەوە دەناڵێنێت. گرفتی ئابووری، گرفتی سیاسی، گرفتی کۆمەڵایەتی، گرفتی نوێنەرایەتی، گرفتی بێکاری، گرفتی کۆچ و گرفتی نەوەکان. بێگومان هەر یەکێک لەم گرفتانە ڕەگوڕیشەی مێژووییان هەیە و دەکرێت لە چەندین ئاست دا مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت.
لە هیچ جێگەیەکی دنیا، ئێمە کۆمەڵگەیەکی مۆدێرنمان نییە کە گرفتی نەبێت، بە پێچەوانەوە، کۆمەڵگەی مۆدێرن هەمیشە ڕووبەری جیاوازییەکان و بە ڕێککەوتنەکان و ململانێیەکانە و بەهیچ شێوەیەک کۆمەڵگەیەکی مۆدێرن لە ئارادا نییە کە ڕووبەرێکی بێ گرفت و هاوئاهەنگ و یەک ڕەنگ و یەک دەنگ بێت. کۆمەڵگەی نوێ، کۆمەڵگەیەکی دینامیکی زیندووی بیناکراوە لەسەر ئامادەیی بەهێزی جیاوازییەکان.
لێرەوە، بوونی فرەحیزبی، فرە ڕوانین، فرە ڕێکخراو، فرە میدیا و فرە چینی کۆمەڵایەتی لە هەرێمی کوردستان دا، نەک هەر نەخۆشی و هەڕەشە نییە بۆ کوردستان، بەڵکوو ڕەهەندە مۆدێرن و دینامیکیەکەی کۆمەڵگەی هەرێمی کوردستان بەخۆی و بە دنیا دەناسێنێت، ئەگەر پێچەوانەی ئەم دۆخەمان هەبووایە، بەدڵنیاییەوە کۆمەڵگەیەکی نەخۆش و تراژیدی دەبووین.
لەم چوارچێوەیەدا، ئامادەیی جیاوازییەکانی پارتی و یەکێتی، نەوەی نوێ و ئیسلامییەکان، نەک هەر هەڕەشە نین بەسەر هەرێمی کوردستانەوە، بەڵکوو پێداویستییەک و وەڵامدانەوەیەکی بابەتیانەی هەلومەرجی کۆمەڵگەیەکی مۆدێرنن. هەبوونی چەندین میدیای سەربەخۆ و نیمچە سەربەخۆ، کە بە ئازادانە و ئازاییانە کاری میدیایی خۆیان بکەن، بەشێوەی بابەتی و پیشەیی و دوور لەلایەنگریی و بڕیاری پێشینە و ناوچەگەرایی، نەک هەر هەڕەشە نین بەسەر هەرێمی کوردستانەوە، بەڵکوو دەبێت وەک شانازی و دەستکەوت و سەرمایەی ڕەمزیی هەرێمی کوردستان مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت و نەک هەر بپارێزرێن، بەڵکوو فراوانتر و بەهێزتر بکرێن، چونکە ئەمە یەکێکە لەو تایبەتمەندییانەی کە دەکرێت هەرێمی کوردستانی پێ جیا بکرێتەوە لەو ڕووبەرانەی دیکە کە بەرەو ئۆتۆریتاریزم دەڕۆن.
بەڵام لە هەمان کاتدا، دەبێ ئاماژە بەوەش بدەین کە کۆمەڵگەی مۆدێرن، تەنیا حەڵاڵ و مافی نییە، حەرام و ئەرکیشی هەیە و هیچ گرووپ و ئەکتەرێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی، لە هیچ هەلومەرجێکدا مافی ئەوەیان نییە کە دەست بۆ ئەو حەرامانە ببەن و لاقەیان بکەن، یاخود خۆیان لە ئەرکە بابەتییەکانیان بدزنەوە، جا ئیتر بە هەر ناوێکەوە بێت.
بۆ گەلی کورد لە هەموو جیهاندا، هەرێمی کوردستان وەک چوارچێوەیەکی یاسایی نیشتمانی و تەنانەت نێودەوڵەتیش، تاکە قەوارەیە کە لە ئێستا و ئێرەدا و لەنێو مێژووی دەستووریدا بوونی هەبێت. ڕاستە لە ڕۆژاوای کوردستان قەوارەیەکمان هەیە، بەڵام بەداخەوە تا ئێستا لەڕووی دەستوورییەوە دانی پێدا نەنراوە و ئەوەی کورد هەیەتی تەنیا هەرێمی کوردستانە و بەس. بەداخەوە گۆڕانکارییەکانی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستیش بەرەو ئەوەمان دەبەن کە لە کۆتاییدا تەنیا هەرێمی کوردستان بمێنێتەوە و ئەوەی لە چەند ساڵی ڕابردوودا و لە ناوەندە دیپلۆماسییەکاندا وەک گریمانەی لەدایکبوونی چەند قەوارەیەکی کوردی لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دا ناودەبرا، بەرەو کۆتایی دەچێت.
لێرەوە، چوارچێوەی دەستووریی هەرێمی کوردستان، ئەو چاکە گشتییەیە کە دەکرێت وەک گوزارشت لە ویژدان، خەون، خەیاڵدان و بەرژەوەندییە باڵاکانی هەموو کورد لە جیهاندا وێنابکرێت و کوورتکردنەوەی لە ئەکتەرێک و گرووپێکی سیاسی و ناوچەییدا نەک هەر هەڵەیەکی سیاسییە، بەڵکوو کارەساتێکی وجودیشە بۆ کورد.
هەموو حیزبەکان دەبێ وشیاربن بەوەی کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەک حیزب مامەڵە لەگەڵ ئەوان ناکات، بەڵکوو وەک نوێنەرێکی دەستووری و هەرێمێکی یاسایی کوردستان مامەڵەیان لەگەڵ دەکات و وەک نوێنەری دەزگا و ژیری و کولتووری دەوڵەتداری مامەڵەیان لەگەڵ دەکات، ئەگەر حکومەتی هەرێمی کوردستان نەبێت، هەرگیز دەرگاکانی کۆشکی سپی یاخود کۆشکی ئێلیزێ و کۆشکەکانی دیکەی جیهان بەم شێوەیە بەڕووی کورددا واڵا نابن.
حیزبەکان دەبێ تێبگەن لەوەی کە حکومەتی هەرێمی کوردستان، ئەوەی لە عورفی دیپلۆماسیدا بە کەی ئاڕ جی ناسراوە، وەک نوێنەری گەلێک و خاکێک و پرسێکی مێژوویی مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت، نەک وەک تاپۆکراوێک لەسەر کەسێک و گرووپێک و چینێک و ناوچەیەک. لێرەوە، هەر بێ ڕێزیەک، هەر شکاندێکی ئەم قەوارە دەستوورییە، لەلایەن هەر ئەکتەرێی سیاسی، کۆمەڵایەتی یان میدیاییەوە، دەبێت وەک دەستبردن بۆ حەرامێکی نیشتمانی پێناسە بکرێت.
هەر لەم چوارچێوەیەشدا، هەر بانگەشەیەک بۆ دابەشکردنی هەرێمی کوردستان بەسەر دوو زۆندا، یاخود هەر بانگەشەیەک بۆ بە یاساییکردنی دابەشکردنی هەرێمی کوردستان بەسەر دوو زۆندا، با لەواقیعیشدا وابێت، دەبێ وەک ئەو هێڵە سوورە، وەک ئەو حەرامە نیشتمانییە دابنرێت کە هیچ کەس و لایەنێک، لە هیچ هەلومەرجێکدا و بەهیچ بەهانەیەک ئەو مافەی پێ ڕەوا نەبینرێت.
لە کۆمەڵگەی فەرەنسی دا، هەر کەسێک، بەناوی ئازادی ڕادەربڕینیشەوە بێت، گومان لەسەر هۆلۆکۆست درووست بکات، ڕاستەوخۆ ڕاپێچی بەردەم دادگا دەکرێت، چونکە وەک حەرامێکی نیشتمانی پێناسەکراوە و دەبێت لە هەموو ئاستەکاندا بە پیرۆزیی بمێنێتەوە.
ڕاستە ئازادیی ڕادەربڕین مافێکی تاکەکانی کۆمەڵگەیە، بە کۆمەڵگەی کوردیشەوە، بەڵام ئەوەش ڕاستە کە بە ناوی هەمان ئازادییەوە، هیچ کەسێک نابێ مافی ئەوەی هەبێت کە دەست بۆ پیرۆزی یەکگرتوویی هەرێمی کوردستان ببات، ئەگەرنا دەبێ زۆر بەتووندی لە ئاستی یاساییدا مامەڵەی لەگەڵ بکرێت.
بەم شێوەیە نابێت بەهیچ شێوەیەک ئێمە ڕووبەرەکان تێکەڵ بکەین. ڕووبەری ئازادی ڕادەربڕین و ئازادی میدیایی دەبێت بپارێزین و ڕۆژنامەوانە پیشەییەکانمان نابێ تاوانبار بکەین، بە ڕەنج سەنگاویشەوە، کە خەونی بیناکردنی هەرێمێکی کوردستانی جوانی هەیە. هەروەها و لە هەمانکاتیشدا، هیچ کەس و گرووپ و لایەن و دەزگایەک، سیاسی بێت یان میدیایی، نابێ لە هیچ هەلومەرجێکدا مافی ئەوەی هەبێت، ئاساییش و سەقامگیریی هەرێمی کوردستان، بخاتە ژێر پرسیار و مەترسییەوە.
من وشیارم بەوەی کە ڕاگرتنی هاوسەنگی لەنێوان ئەم دوو ڕووبەرەدا ئاسان نییە و ئەکتەری سیاسی و کۆمەڵایەتی و میدیایی بەرپرسیاری دەوێت، بەڵام لە هەمانکاتدا وشیارم بەوەش کە هەر بژاردەیەکی دیکە لەدەرەوەی هاوسەنگی، بەهیچ شێوەیەک لە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستاندا نییە. [1]