سیبێل ئەسلان، ماوەی هەشت ساڵە ئەندامی پەڕڵەمانی سویسرایە، ئەو خانمێکی دیاسپۆرانشینە کە کەسایەتییەکی کاریگەرە لە سیاسەتی ئەوروپیدا و دەڵێت: کورد لەنێو خۆیان ڕێکنەکەون، سەختە لە ئاستی نێودەوڵەتی هاوبەش بدۆزنەوە.

ئەمساڵ یادی 100 ساڵەی #پەیماننامەی لۆزان# ە و زۆر چالاکیی کوردی لە شاری لۆزانی سویسرا بەڕێوەدەچن، سیبێل ئەسلان لەو لۆزانەی تێیدا شەرعییەتی نێودەوڵەتی درایە دابەشکردنی کوردستان میوانی ئاڵا شاڵی بووە و گفتوگۆیدان لەسەر کوردستان لە سیاسەتی دەرەوەی سویسرا و سیاسەتی وڵاتەکەی بەرانبەر بە پرسی کورد کردووە.

دەقی هەڤپەیڤینی ڕووداو لەگەڵ سیبێل ئەسلان، ئەندامی پەڕڵەمانی سویسرا

ڕووداو: بەڕێزتان هەشت ساڵە ئەندامی پەڕڵەمانی فیدراڵیی سویسران، هەڵوێستی سویسرا چییە وەک ئەو وڵاتەی کە تێیدا بڕیاری پێنەدانی سەربەخۆیی بە کوردستان درا؟
سیبێل ئەسلان: ئەوە بە دڵنیاییەوە پرسیارێکی قوورسە، چونکە سویسرا پەیوەندییەکی تایبەتیی لەگەڵ وڵاتێکی دیکەدا نییە تا بتوانین لەو ڕوانگەیەوە تەماشای بکەین. لە سویسرا زۆر پەیماننامە واژۆ کراون، پەیماننامەی لۆزانیش یەکێکە لەو پەیماننامانە. ئەو کاتە لە سویسرا ژمارەی کورد زۆرزۆر کەم بوو. ئێستا ژمارەیان دەگاتە 140 بۆ 150 هەزار کورد کە لێرە دەژین. لە ڕاستیدا ئەمە ئەوە نیشان دەدات کە ئەم پەیماننامەیە ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست نەهێناوەتە ئارا، بەڵکوو نائارامیی لە ناوچە کوردنشینەکان درووستکردووە لەو چوار وڵاتەی کورد تێیاندا دەژی. بەڵام دوای 100 ساڵ ئێستا لەم باڵەخانەدا کە پەڕڵەمانە لە شاری لۆزان باسی ئەو پەیمانانەمەیە دەکەین. ئەمە لە ڕووی مێژوییەوە پێزانینێکە کە دوای 100 ساڵ دەتوانین لە شاری لۆزان گفتوگۆ لەسەر ئەو پەیماننامەیە بکەین.

ڕووداو: دوای 100 ساڵ لە پەیماننامە لۆزان بەڕای ئێوە چی لە دۆخی نێودەوڵەتی گۆڕاوە کە لە بەرژەوەندیی کورد بێت؟
سیبێل ئەسلان: زۆر شت لە بەرژەوەندیی ئەوان نەگۆڕاوە. کورد بوونەتە شێوازی ماکیاڤێلیست کە بە بەردەوامی گوێیان لێ بووە دەڵێن: ئەگەر بتەوێت حوکمڕانی بەسەر هەر شتێکدا بکەیت دەبێت بتوانیت بەشی بکەیت، کوردیش لە ناسنامەکانیان، زمانەکانیان، بیروباوەڕەکانیان ئەوەندە جیاوازن کە ئەستەمە بتوانن یەک بگرنەوە. ئەوە هەڵوێستێکی ئەوروپییە، بەڵام پێم وایە بەهۆی ئەوەی کورد ناچار بوون ناوچەکانی خۆیان جێبهێڵن، وڵاتی خۆیان بەجێهێشت، ناچار بوون و دەبووایە لە ئەوروپادا بەشداریی بکەن و ڕۆڵیان هەبێت. بێگومان منیش بەڕێکەوت لێرە نەگیرساومەتەوە، وەکوو بەڕێزتان کە لە وڵاتێکی دیکە دەژین. پرسیارەکە لێرە ئەوەیە کە هەموو ئەو کوردانە چی دەکەن کە بەهۆی ئەو دۆخەی تێیدان لە ژیان بێبەش بوون و لە ناوچەکەیان دەرکران؟ دەتوێنرێنەوە. ئیدی ناتوانن لە زێدی خۆیان بمێننەوە؛ ستەمیان لێدەکرێت، بە کەمینە دادەنرێن و ئێستا لە وڵاتێکی دیکە بەدوای شوێنێکدا دەگەڕێن تا ببێتە وڵاتی دووەمیان. ئەوانە چییان بەسەر دێت؟ پێم وایە ئەوە پرسیارە وروژێنەرەکەیە، چونکە ئەو گەنجانە لە ئەوروپاش جیاواز دەردەکەون، ناسنامەیەکی جیاوازیان هەیە و شێوازێکی جیاوازیان هەیە، ئەوە شتێکە کە ناتوانرێت تەنانەت لەو وڵاتانەی لێوەی هاتوون بتوانن بەرانبەر بەوە بوەستن و بیگۆڕن.

ڕووداو: پەیوەندی نێوان سویسرا و هەرێمی کوردستانە چۆنە؟ ئێوە دەتوانن چی بکەن لە بواری سیاسی و ئابووری، ئێوە وەک پەڕڵەمانتارێکی سویسرا دەتوانن چی بۆ کورد بکەن؟
سیبێل ئەسلان: لە پەڕڵەمانەکاندا ئامرازی زۆر هەن کە دەتوانن تێگەیشتنێکیش بۆ ئەو ناوچەی کە کوردی تێدا دەژی درووست بکەن، دەتوانین باسی دۆخی ئێستای کورد بکەین و باسی ئەو ستەمە بکەین کە لە هەموو ناوچە کوردییەکان لێیان دەکرێت و دەردەکرێن لە زێدی خۆیان کە دەتوێنرێنەوە و ناتوانن بە زمانی خۆیان قسەبکەن، هەموو ئەم تێگەیشتنە ئێمە وەک سیاسەتمەداران لە پەڕڵەمان دەتوانین بەدەستیبهێنین. ئێوە وەک ڕۆژنامەڤانان یان بوارەکانی دیکەش، هونەرمەندان دەتوانن ئەوە پێشان بدەن. پاشان گرنگە باسی بەرژەوەندییە ئابوورییەکان بکەین، ئەوە کەمێک سەختە، چونکە ناتوانرێت هیچ وەبەرهێنانێک بە شێوەیەکی درووست لە ناوچە کوردستانییەکاندا بکرێت هەرچەندە دەوڵەمەندن بە کەرەستەی خاو و سامانە سرووشتییەکان، بەڵام سەقامگیری لە ناوچەکەدا نییە. بۆیە پێویستە باس لە گرنگیی سەقامگیری لە ناوچەکە و بەرژەوەندییەکانی سویسرا بکەین لە هەموو ناوچە کوردنشینەکان. پێویستە ئەمە نیشان بدرێت، چونکە لەلایەک ئەوە مانای وایە کە پەنابەران کەمتر دەبن و کەسیش هەڵنایەت بۆ دەرەوەی وڵات. لەلایەکی دیکەیشەوە، دەتوانین مادەی خاو، نەوت و گاز لە دەوروبەری نزیکیشدا بەدەستبهێنین، ئەمەیش دەبێتە هۆی ئەوەی کە پێویست نەکات چاومان لە دەستی دەوڵەتە تاکڕەوەکان بێت. پێویستە زیاتر باس لە گرنگیی ئەو ناوچانە بکەین کە سامانی سرووشتییان هەیە بۆ وڵاتانی ئەوروپی. پێویستە زیاتر گفتوگۆ بکەین و پێیان بناسێنین.

ڕووداو: باسی سەقامگیریی ناوچەکەتان کرد، ئەی پێتان وایە ئەو ناسەقامگیرییە بەهۆی پەیماننامەی لۆزانەوە نییە؟
سیبێل ئەسلان: زۆر گرنگە ئێمە ببینن و دان بەوەدا بنێن کە ئێستا دۆخەکە زۆر سەختە بۆ کورد، بەڵام من پێم وایە ئێمەی کورد دەبێت بە خۆمان بڵێین کە ئێمە بەردەوام لەم دۆخەدا نابین کە بۆ ئێمە قوورسە، گرنگە ئێمە بەدوای ڕێگەیەکدا بگەڕێین بۆ چارەسەر و یەکێک لە چارەسەر و ڕێگەکان بێگومان ڕێگەی دیپلۆماسییە. زۆر کەس هەن چ لە ناوچە کوردستانییەکان و چ لەدەرەوەی وڵات کە ناتوانن کاری وەرگێڕان بکەن. ئەو کاتە هەموو کەسێک چ لە ناوچە کوردنشینەکان یان لەدەرەوەی وڵات وابەستەی هەبوونی گوتەبێژن لە بری هەبوونی داکۆکیکار. مرۆڤ دەبێت خۆی بۆ دۆزی خۆی هەوڵبدات. بەدەستهێنانی تێگەیشتن گرنگە، هەروەها ئەوەی زۆر گرنگە ئەوەیە کە ئێمە بڕێکی هاوبەشمان هەبێت بۆ هەموو کوردەکان، بە هەموو هەڵوێست و ناسنامە جیاوازەکانیانەوە کە ئەمەش بۆ خۆی خراپ نییە، منیش سیاسەتمەدارێکی کوردی سویسریم و لە تورکیاوە هاتووم، مەرج نییە ئەم ناسنامە فرەییە خراپ بێت. هەروەها دەکرێت ئەرێنیش بێت. چۆن دەتوانیت چارەسەر لەم ناوچانەدا بدۆزیتەوە پێکەوە لەگەڵ ناسنامە جیاوازەکان بۆ نموونە کوردی ئێراق، کوردی سووریا، کوردی تورکیا پێکەوە چارەسەر بدۆزینەوە نوێنەرایەتیی بەرژەوەندیی ئەو وڵاتانە بکەین کە تێیدا دەژین. پێم وایە دەتوانیت شتێک بدۆزیتەوە لەسەر ئاستی دیپلۆماسی بە پەیڕەوکردنی ئەم ڕێگەیانە و منیش دەڵێم بەدوای ڕێگەی دیپلۆماسیدا بگەڕێن لە سیاسەت و ئەو شتانەدا، بێگومان ئەم ڕێبازەی دیموکراسی هەمیشە ئەوەیە کە کورد دەیەوێت پێشی بخات. من باوەڕم بەوە هەیە سەلامەتترین ڕێگەیە.

ڕووداو: بەڕێزتان پێتانوایە ئەمە لەو وڵاتانەدا بکرێت؟
سیبێل ئەسلان: من پێم وایە قوورسە، چونکە سەقامگیریی نەک تەنیا بۆ کورد، بەڵکوو بۆ زۆرینەی کۆمەڵگە لەو وڵاتانەدا نییە. بۆ نموونە ئەگەر تەماشای دۆخی تورکیا بکەین، بۆ تورک و بۆ کوردیش کاریگەریی دۆخی ئابووری و دارایی و دۆخی سەقامگیریی لەسەریان زۆرە. بۆیە دەبێت لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست گرنگی بە سەقامگیریی بدەین و نیشانی وڵاتانی ئەوروپای بدەین. بێگومان ئەوە شتێکە کە ئێمە لە ئەوروپا دەتوانین پشتگیریی بکەین. من وەکوو سیاسەتڤانێکی پەیوەندییەکانی دەرەوە پشتگیریی دەکەم، فرەناسنامەیی چارەسەرێکی باشە و دەتوانرێت لەو وڵاتانەی کە کوردیان لێیە جێبەجێ بکرێت.

ڕووداو: ئێوە بەشداریی کورد لە دوایین هەڵبژاردنی تورکیا چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
سیبێل ئەسلان: هەموو بینیمان کە کورد ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت، سەرەڕای ئەوەش هەوڵیان دا داواکارییەکانی کورد بچووک بکەنەوە و نەیهێڵن، بەڵام بینیمان کە ئێستا تا ڕادەیەک ڕوون بووە وە. سوپاس بۆ کورد کە ئۆپۆزیسیۆن توانی ئەوەندە دەنگ بەدەستبهێنێت، بەڵام دەبینن کە ڕەوتێکی ڕاستڕەوانە لە هەموو ئەوروپا و لە تورکیا و دەوڵەتە تاکڕەوەکان و لە سەرانسەری ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست هەیە. بێگومان ڕووسیا و هەنگاریاش نیگەرانیان کردووین و سەرقاڵیان کردووین. بەڵام پێم وایە هێشتا کورد ڕۆڵێکی سەرەکیی هەیە چ لە تورکیا، چ لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست. گرنگ ئەوەیە کورد ڕێگەی سیاسی بگرێتەبەر لەو وڵاتانەی کە تێیدا دەژین تاوەکوو بتوانن گوێیان لێ بگیرێت و داواکارییەکانیان پەسند بکرێت. من پێم وایە لە تورکیا ئەمە تاوەکوو هەندێک ڕوویداوە. هێشتا بە تەواوی پەسند نەکراون، بەڵام ئەوەیش بەم نزیکانە ڕوودەدات.

ڕووداو: پەیامت بۆ نەوەی داهاتووی کوردستان چییە، پێویستە کورد چی بکات بەتایبەتیی لە ئاستی نێودەوڵەتی بۆ ئەوەی پێگەی خۆی بەهێزبکات بۆ بەدەستهێنانی مافەکانی؟
سیبێل ئەسلان: جگە لە کارەکەی ئێستام، من پارێزەرم و لە ئاستی نێودەوڵەتیدا کار دەکەم، ئەوەی دووبارە و سێبارە تێبینیی دەکەم ئەوەیە کە کورد، وەک بابەتی یاسای نێودەوڵەتی، ناتوانێت بە تەنیا لەسەر مێزی دانووستاندن بێت، چونکە هەموو کوردەکان ناتوانن ڕێکبکەون و یەکدەنگ بن. یەک داوکارییان نییە کە مرۆڤ بڵێت باشە ئەوە بۆ هەموو کوردە، چ کوردی سووریا بێت، ئێران، ئێراق یان تورکیا بێت. هەر داواکارییەک بێت، بۆ نموونە ئازادیی زمان یاخود هەر شتێک بێت ئەو داواکارییە لەلایەن هەموو کوردەکانەوە داوا ناکرێت و داکۆکی لە مافی خۆیان ناکەن. ئەگەر کورد لەنێو خۆیاندا ڕێک نەکەون، بێگومان سەختە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی هاوبەش بدۆزنەوە لەنێو ئەو ڕێکخراوانەی کە داکۆکی لە مافی ئەوان بکات و دان بە مافەکانیاندا بنێن، ئەمە یەکێکە لە کێشەکان. کێشەیەکی دیکەش هەیە کە کورد ئێستا هەیەتی. من وەک ئەندام پەڕڵەمانێکی بەئەزموون قسە دەکەم. کورد خاوەنی ثینک تانک (think tank) نییە تا بتوانێت لە ڕێگەی ئەمەوە پەرە بە ڕێگە سیاسی و دیپلۆماسییەکانیان بدەن. کورد تا ئێستا چاوی لە دەستی کەسانی دیکەیە کە ببنە نوێنەریان و لە بری کورد قسە بکەن. ئەوان هێشتا لە پڕۆسەی فێربوونی کاری سیاسی و دیپلۆماسیدان کە من تێیدەگەم، چونکە کورد لەدەرەوەی وڵات ڕێگەیان پێنەدراوە لەگەڵ باڵیۆزی وڵاتەکانیان بەشداریی کۆبوونەوەکان بکەن و نوێنەریان نەبووە. بۆیە نەیانتوانیوە فێری ئامرازی دیپلۆماسی ببن. بەڵام لەو باوەڕەدام کە لە ڕێگەی دیپلۆماسییەوە چارەسەر دەدۆزرێتەوە.

ڕووداو: کەسانی وەک بەڕێزتان دەتوانن هاوکاربن؟
سیبێل ئەسلان: من تاکەکەس نیم، کەسانی زۆر هەن. بەڵام من هەمیشە دەڵێم ئەگەر پابەند بیت بە هەوڵدانەوە، ئەویش ئەوەیە کە بەردەوام دەڵێم ڕێگەی گۆڕانکاری لە ڕێگەی دیپلۆماسییەوەیە. من پێشنیازی ئەم ڕێگەیە بۆ هەمووان دەکەم. ئەویش ئەو ڕێگەیەیە کە هەموو ئەوانەی بەشدارن، پێکەوە بەدوای چارەسەردا بگەڕێن بەبێ ئەوەی دژی یەکدی بن و ئەگەر چارەسەرێک هەبێت و کەمێک ناڕازییش بن، ئەوا چارەسەرێکی زۆر باشیان دۆزیوەتەوە.[1]