نمەکریۊ هۆرامی بیی، چنارەی نەوانیوە
نویستەی: سابیر عەزیزی
بەشۍ یەرەمە
3_ کەڵک گېرتەی جە ڕەسەنایەتی، وەسفوو وشەی هۆرامیانەی . زاڵ بېیەی ملو زوانیرە و ئەشناسای یاگە نادیارەکا و قەمچ و پېچەکاو زوانی، ئەبزار و کەرەسێ برەودارا دەسو نویسەریەوە. ئەر نویسەرې تۊشەو وشە ڕەسەن و ئەسیلەکاش پەنە نەبۊ، فرەو کاتی زەلیل و کرۆڵ و داماگ مەنۆوە و خاس نمەتاوۊ پەیام و دەنگو وېش یاونۆ. نویسەر چێ ڕۊمانێنە جە بارەو باری غەنایی و دەوڵەمەندی وشەیوە دەسێ پەڕێ و هەیبەتدارێش بېیەنێ و تاوانش چڼین وشێ هۆرامیێ کاتوو فەراموشی و گوم بېیەیشا بېیەن جە مەرگی نەجات بدۆ و گېڵنۊشاوە پەی وشەخەزێنەو دەوڵەمەندوو هۆرامانی . ئینەی پەی وېش تاوۆ بەڵگێ سەرکۆتە و پیرۊز بۊ جە لاو نویسەریەوە پەی بارەگاو وشەڎانوو هۆرامانی و داستانەو چنارەی.
4_ گوفتمان و دیالۆگ: ئەرکوو کەسایەتیەکا دلې ڕۊمانێنە. پەی نویستەو داستانێ لانی کەم پەنەوازا ئی چند خاڵێ وەرچەمۍ با: ویری گۆرە، پەلکېش کەرڎەی وانەری پەی لوای دلې داستانێ بە دیالۆگ. نویسەر مشۊم کەسایەتی دلې ڕۊمانەکېش یاگێ وېشانە بنیۆرە و پاڵدەرشا بۊ پەی دیالۆگی. وات و واچ سیفاتەکاو قسەکەر و گۊش گیری دیاریێ کەرۊ. وات و واچ حاڵەتە هەقەتین و بنەمایین جە داستان و ڕۊمانەنە. وانەر جە داستان و ڕمانێوە حەر بەیان کەرڎەی جە لاو تاکێ تایبەتیوە بۊ، جە وانایش هەراسان و شەکەت بۊ و ئاننە زەوق و هازیش نېیەنە وانۊشەوە، بەڵام دیالۆگ تاوۆ ئی خەسار و کەم کۆڕیە پۆژنۆرە. ئیجا ئەرک و ڕۊڵوو کاراکترەکا فرە یاگێ سەرەنجېنە و مشۊم دیالۆگەکە ئاسایی و تەبێعی بۊ، و جە ڕاساو چوارچۊ ڕۊمانەکێنە مجیابۊرە. پەنەوازا قسەکەرەکێ کەسانێ سەرزیننە و ڕۊحدارێ با. وەشبەختانە ڕۊمانەو چنارەی ئی خاڵە موهێم و بنەماییشە پەوە دیارەنە و فەزاو وات واچی فراوان دڵێ ئی ڕۊمانێنە سەرڕېزش کەرڎەن. ماچا جە داستانەنە تایبەتتەر ڕۊمانەنە کاتارێ نویسەر ئېشارە کەرۊ بە تفەنگێوە مشۊم حەتم ئا تفەنگە لێوەنە نالێوەش چەوە بۊ. ئەننا بەبې بەهانە نویستەی و بەیان کەرڎەی بڕێ کۆدا پەی نویسەری نۆحێ کەم سەلێقەیین. چاکاتەنە خانم بەتووڵە گەرەکشا وڵکلەی بەرۆ چەنی وېش پەی لۆڕستانی، وڵکڵە ملەجێڕێ کەرۊ سەرو ئینەی سننۆقەکەو جلەکاو ئەڎایش بەراش چەنی وېشا و نویسەر چېگەنە ئی بەشەیە بۊڵت کەرۊوە. دماتەر و جە کۆتایی داستانەکێنە بەر گنۊ ئا سننۆقە چڼە بېیەیش و وەجودش پەنەواز و زەرووریی بې و فرە خاڵ و لایەنێ تاریک و لێڵێش ڕۊشنێ کەرڎېوە. ئینە تاوۆ یۊ چا خاڵا بۊ شاڕەزایی نویسەری بە ڕۊمانێ ئاشکرا کەرۊ.
5-جۊغڕافیا و مەکان و یاگێ ژیوای و زیستی. یاگێ لوای ڕاوەو داستانێ و دیار کەوتەی جۊغڕافیای دلې ڕۊمانێنە پا شێوە وانەر پەیش ئاشکرا بۊ ئا مەکان و یاگە کۆگەن ئا حاڵەتە جە ڕەوایەتەنە پەنەش ماچا ئاکسیۆن، موهێم و بنەمایە هەقەتینا. مشۊم خالەقوو بەرهەمی زانۆ چکۆ و چەنی کاراکترەکا بارۆوە گۆ، دەسشا گېرۆ پەی ڕەوایی دای ئەپا حاڵەتە بۊحران و بەسەر ئامایا. ئینیشا گرڎ مشۊم چا ڕاسەوە با کێ دلیگیر ئاسایی بلۆ وەلێوە و یاگێ پەسەندوو وانەری بۊ. پەیاموو یاگێ چا بەشەنە سەرچەمە گېرۆ کاتارێ وڵکڵە جە چنارە یاگێ ژیوایش فاڕیۊوە پەی لۆڕستانی و جە ئێدامەنە تاوۆ بلۆ زانکۆ و ئێنسانی خۆنەوارش چەنە بەر بێ، بی وەرچەم گېرتەی یاگێ و مەکان و یانەوەی ئی هەڕەت و ڕۊتوو فاڕیای ئەنجام نمەگېرۆ. یام چاگەنە ئەنوەری بې سەواد و ناشاڕەزا بە وەزعەی ڕامیاری و... کاتارێ ملۆ زیندان سەواڎدار بۊ و جە بارەو فرەیە جە ڕوەدایە ڕامیاریەکا چەم و دەمش کریۊوە. ئینە ئەرکێوە ورڎین جە پەیام و مەسێجوو داستانەو چنارەی جە بەشو بەها دای بەجۊغڕافیای و ئیخلاقی یەنەوەیی. ئەر بە لۆنێتەر ئی پەیامیە هۊر گېرمێ، کاتارێ زانی یاگێ ژیوایت تەنگەلانەنە و لایەنی ئارامش و سۆکناییت هەژارا مشۊم دەس کەری گۆڕانکاری. زانمێ چی داستانێنە تەنیا ئەنوەر و وڵکڵە جە دەگاو چنارەینە زیەیرە و دوورێ کەوتێوە، حەر ئا زیایرە بی بایس جە فرەو چېوانە وەڵکەوتەی و پیشڕەفت بە وېشاوە وینا.
6- چەمەڕایی و ئینتێزار جە ڕۊمانەنە ئەرکدار و هېزدارا، فرە هۆنەرا نویسەر تاوۆ بە تەمام مانا چەکەرەو چەمەڕایی دەروون و وەجودوو وانەرینە سەوز کەرۊ، چوون نەبېیەو چەمەڕایی سەرچەمەو هېزی جە وانەری گېرۆ و دەس بەتاڵ مازۆشەوە. ئەڵبەت حاڵەتوو چەمەڕایی تێکەڵا چەنی سەرسامی و کارەسات و بوحران و شوور و شەوق و هەیجانی دلې ڕەوایەتێنە. چوون حەرکام چی حاڵەتا مەردێبا و زیینێ نەبا، ئەو حاڵەتەکە نمەتاوۊ ڕۊڵ و ئەرکوو وېش بەگا بارۆ. پەنەوازا ئینەی عەرز کەروو پەی ئانەی بەگرڎی بزانمێ ئی حاڵەتێ دلې ڕۊمانەو چنارەیەنە چەنی ڕۊڵشا بېیەن و قەبوڵوو ئەرکیشا کەرڎەن، ئینەی بزانمێ خەڵکو ئېمە دلې چنارەینە لاو هیچ دەسەڵات و پاڵو هیچ هېزێوەنە نەسەیانەوە و نەتاواش هەناسێ ئاسووڎە کېشۆ. دایېم تراژیدی و کارەسات و بوحرانی گەمارۆ دان و پەی تاوێ ناستەنش جیا. حەر دەسەڵاتێ پەی وېش بە لۆنێ ئاستەنگی و بەڎبەختیش پەی ئارڎەن وەرەوە. کارەسات و گیر و گرفتێ ئەوخۆ بېیەنێوە. فەزایە جە چەمەڕایی بېیەن ئامیانوو چنارەی، هېز گېرتەی وانەری پەی یاوای بە لووتکێ و ئەوجوو داستانێ. [1]