کورد دلۍ چەرخەکا تاریخینە
بەشۍ: سەڎ و ۋیس و چوارەمە
نویستەی: #هاوڕێ باخەوان#
ساڵەو (1800ز): ئەچی ساڵېنە چڼیین قۊمیێ و تەقەیۊرۍ دلۍ سەرزەمینو کوردەوارینە ڕوەشان دێنە، پی تەشکە:
* ئێرانییەکۍ هېرششان کەردەن پەی سەرو کوردەسانی و بە یەک جار پەنجا کوردېشان قەنارە دێنۍ.
* سەرەتاو ئی سەدەیەنە ژمارەو شېخەکا کوردەسانی بە شېوێ سەمەرە زیاڎۍ بیېنۍ و پاگای ڕامیاریچشان پەرەش ئەسان.
* ئەچی ساڵېنە، یام ساڵەی دمایینەنە نویستەی کتېبو (زوبدەت ئەلتەواریخی سەنەندەجی) بە دەسو موحەمەڎ شەریفی قازی.
* دلۍ نیمەو دوەمو ئی سەدەینە شاعېرێ بە نامۍ (ناجی) جە ناوچەو قەراخی ئامان دنیاوە، نامېش موحەمەڎ بییەن، دلۍ چارەکو یەکەمو ساڵەی دمایینەنە کۊچی دمایینش کەردەن.
* ئەچی ساڵېنە سڵێمان بەگو زەنگەنەی شاعېر، ئەشناسیا بە زەبوون کۊچی دمایینش کەردەن.
* مەستوورەی ئەردەڵانېیەن ئەشناسیا بە ماهی شەرەف خانمە ئەچی ساڵېنە ئامێنە دلۍ دنیێ، مەستوورە کناچۍ حەسەن بەگ حەمە ئاغاو نازری سنەییەنە، مەستوورە ژەنێ شاعېرە و تاریخنویسە بیېنە، تاریخو ئەردەڵانەکاش پەی ئېمە تۊمار کەردەن، درېژتەرین شېعرەی شیوەنئامېزەش پەی خەسرەو خانی ناکامی مېردیش نویستېنە.
* سالمی ساحیبقەرانی شاعېر ئەچی ساڵېنە ئامان دنیاوە.
* بەپاو ئامارێ تۊمارکریای، کە هینو نویسەرێ نەشناسیایەن باسو کوردی کەرۊن، نویستەنش: کوردەکۍ دەرسیمی ئەچی ساڵېنە ژمارەشان نزیکەو (140000) کەسەن، هەمدیس ئەندراتێ وەرکۆتئەشناس ماچۊ: ژمارەو گردو خەڵکو دەرسیمی (200000) نەفەرەن، ژمارەو کوردە قزڵباشەکا دەرسیمی دلۍ (خوت و توژیک)ینە نزیکەو (100000) نەفەرا بیېنۍ.[1]